Algherese

Algherese (w języku katalońskim l’alguerès) to odmiana języka katalońskiego, którą za język ojczysty uważa ponad 20% mieszkańców miasta Alghero na Sardynii. Charakteryzuje się licznymi archaizmami, które wynikają z geograficznej izolacji od katalońskiego kontinuum dialektalnego, a także wpływami języka sardyńskiego i włoskiego. Została uznana za język mniejszościowy. Wykazuje cechy typowe dla wschodnich dialektów katalońskich, a także szereg unikalnych cech.

Fonetyka

Algherese różnicuje fonemy /v/ i /b/, podobnie jak dialekty balearskie oraz niektóre walenckie.

W dialekcie występuje rotacyzm (wpływ języka sardyńskiego), gdzie międzysamogłoskowe /d/ i /l/ są zastępowane przez [r]: „escola” > „ascòra”, „Barceloneta” – w standardowym katalońskim [bərsəluˈnɛtə], a w algherskim [balsaruˈnɛta]. Homofonami są „vila” i „vida” w algherskim: [’vira]; „cada” > „cara”, „bleda” > „brera”, „roda” > „rora”, „codony” > „corom”. Zjawisko to występuje również w zbiorach spółgłoskowych, gdzie /l/ > [r]: „blanc” > „branc”, „plana” > „prana”, „clau” > „crau”, „volar” > „vurà”, „plaça” > „praça”, „ungla” > „ungra”, „plena” > „prena”.

W wygłosach występuje proces odwrotny: /r/ > [l] (wpływ języka sardyńskiego): „port” > „polt”, „sard” > „saldu”, „persona” > „palsona”, „corda” > „colda”, „portal” > „pultal”, „Sardenya” > „Saldenya”, „parlar” > „pal·là”.

Depalatalizacja spółgłosek bocznych i nosowych na końcu sylaby (wpływ języka sardyńskiego) polega na tym, że /ɬ/ > [l], a /ɲ/ > [n]; na przykład: „any” – w standardowym katalońskim [ˈaɲ], a w algherskim [ˈan], „any” > „an”, „fill” > „fil”, „vell” > „vel”, „cavall” > „caval”.

Elizja nagłosowych nieakcentowanych e i a po przyimku de: „d’anar” > „de ná”; „d’escola” > „de scòra”.

Morfologia i składnia

W algherese występują średniowieczne formy rodzajnika określonego: lo/los (wym. lu/lus) oraz la/les (wym. la/las) zamiast el/els, la/les.

Czas przeszły prosty został zastąpiony przez czas teraźniejszy dokonany, używając konstrukcji (haver + imiesłów), co jest wynikiem wpływu języka sardyńskiego.

Czas przeszły niedokonany zachowuje archaiczne etymologiczne -V- we wszystkich koniugacjach: 1a -ava, 2a -iva, 3a -iva (zamiast współczesnych form bez -V- w I koniugacji: 1a z-ava, 2a -ia, 3a -ia).

Słownictwo

W algherese występują archaizmy, takie jak: „servici” zamiast „servei”, „almanco” zamiast „almenys”, „espada” zamiast „espasa”, „lletra” zamiast „carta”.

Wiele wyrazów pochodzi z zapożyczeń lub kalk z sardyńskiego, na przykład „eba” zamiast „egua”, „cavidani” zamiast „setembre” (sardyńskie ‘cabidànne’); z hiszpańskiego: „iglésia” zamiast „església”; a zwłaszcza z włoskiego: „llumera” zamiast „llum”, „fortuna” zamiast „sort”, „fatxa” zamiast „cara”, „campsant” zamiast „cementiri”.

Zasięg występowania

Obecnie dialekt kataloński występuje głównie w dwóch dzielnicach Alghero: Stare Miasto (wł. Centro Storico) oraz Mercede. Choć około 22,5% mieszkańców miasta uznaje go za swój pierwszy język, w codziennej mowie używa go zaledwie 13,9%. Współcześnie dialekt ten jest uważany za zagrożony wyginięciem.

Przypisy

Bibliografia

Josep J. Sanna, Diccionari català de l’Alguer, wyd. 1. ed, L’Alguer: Fundació del II Congrés de la Llengua Catalana, 1988, ISBN 84-7129-391-9, OCLC 34054228. Brak numerów stron w książce.