Alfred Jan Maksymilian Kowalski herbu Wieruszowa, znany jako Alfred Wierusz-Kowalski (urodzony 11 października 1849 w Suwałkach, zmarł 16 lutego 1915 w Monachium) był polskim malarzem, reprezentującym tzw. szkołę monachijską w malarstwie realistycznym oraz będącym członkiem i honorowym profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Monachium.
Życiorys
Alfred był pierwszym dzieckiem z drugiego małżeństwa Teofila Kowalskiego herbu Wieruszowa, notariusza, oraz Teofili z Siewierskich, córki zarządcy majątku. Jego rodzina, dobrze sytuowana materialnie, posiadała dom w Suwałkach oraz niewielki majątek w Dębszczyźnie koło Filipowa, gdzie spędzali letnie miesiące. W 1865 roku rodzina opuściła Suwałki, gdy Teofil Kowalski przeniósł się na stanowisko notariusza do Kalisza. Tam Alfred kontynuował naukę w rządowym Męskim Gimnazjum Klasycznym, gdzie jego nauczycielami rysunku byli Stanisław Barcikowski, absolwent Szkoły Sztuk Pięknych, oraz Kazimierz Górnicki. W latach 1868–1871 uczęszczał do warszawskiej Klasy Rysunkowej, gdzie studiował pod okiem Rafała Hadziewicza, Aleksandra Kamińskiego i Wojciecha Gersona.
W latach 1872–1873 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Dreznie. Od połowy października 1873 roku kontynuował naukę w Akademii Monachijskiej pod kierunkiem Aleksandra von Wagnera w jego Malschule; wiele zawdzięczał również Józefowi Brandtowi, w którego pracowni się rozwijał oraz gdzie spotkał innych polskich artystów. W Monachium Wierusz-Kowalski założył własną pracownię i osiedlił się na stałe. Szybko zdobył uznanie wśród lokalnych dealerów sztuki oraz wybitną pozycję w świecie artystycznym. W 1890 roku otrzymał tytuł honorowego profesora Akademii Sztuk Pięknych w uznaniu swoich zasług.
Twórczość
W najwcześniejszym okresie twórczości był pod silnym wpływem Maksymiliana Gierymskiego, jednak wkrótce odszedł od jego artystycznych koncepcji. Jego międzynarodowy sukces przyniosły niewielkie, a zarazem sprawnie malowane kompozycje pejzażowe z wiejską scenerią, szczególnie w zimowej aurze, wzbogacone ekspresyjnymi przedstawieniami koni oraz egzotycznym motywem wilka na tle mroźnego krajobrazu.
Jego obrazy, osadzone głęboko w rodzimej tematyce i odpowiednim sztafażu, ukazywały sceny rodzajowe z małych osiedli i miasteczek, często z humorem i nutą ironii, takie jak Przyjazd karetki pocztowej czy Wypadek w podróży. Liczne przedstawienia krakowskich wesel, a także wyjazdy i powroty z polowań były również częstym motywem jego prac. Największy rozgłos przyniosły mu dramatyczne sceny napaści wilków na podróżujących saniami ludzi oraz przerażone konie.
Mniejsze znaczenie w jego twórczości miały motywy historyczne i batalistyczne, które podejmował sporadycznie. W 1903 roku artysta odbył krótką podróż do Północnej Afryki, co zainspirowało go do wprowadzenia wątku orientalnego oraz egzotycznych tematów arabskich w takich obrazach jak Beduini przy studni, Z rozkazem wojennym – Maroko, czy Przed meczetem. Z biegiem lat jego twórczość coraz bardziej traciła na głębi, a obrazy, najbardziej znane z wystaw w krajach niemieckich, w Polsce były znane głównie dzięki reprodukcjom zamieszczanym w czasopismach. Od 1869 roku jego prace były okresowo wystawiane w Zachęcie, gdzie dwukrotnie zorganizowano jego wystawy indywidualne (w 1908 i 1935 roku).
Wierusz-Kowalski brał udział w wielu wystawach międzynarodowych, a jego obrazy eksponowano nie tylko w Warszawie, ale także w Krakowie, Lwowie i Poznaniu. Otrzymał nagrody i medale w Monachium, Wiedniu, Berlinie, Paryżu, Saint Louis i Louisville. W 1904 roku zdobył wielki złoty medal na ogólnokrajowej wystawie we Lwowie. Jego prace były nabywane przez największe galerie i muzea w Europie oraz Ameryce.
Wieloletnia popularność artysty sprawiła, że pod koniec życia zaczął tworzyć w sposób masowy, niemal rzemieślniczy. W swojej pracowni zatrudniał młodych malarzy, którzy wykonywali kopie jego najznamienitszych dzieł, które następnie sam kończył i sygnował. Według niemieckiego historyka sztuki Hansa-Petera Bühlera, artysta mógł podpisywać niektóre obrazy pseudonimem Jan Konarski.
Życie prywatne
W 1878 roku ożenił się z Jadwigą Szymanowską, z którą doczekał się pięciorga dzieci. Jeden z jego synów, Czesław, również został malarzem, podobnie jak jego córka Joanna Wierusz-Kowalska, wnuczka Alfreda. W jego rodzinie znajduje się także Karol Wierusz-Kowalski, bratankiem artysty.
Malarz zmarł 16 lutego 1915 roku w Monachium. Początkowo został pochowany na tamtejszym cmentarzu Leśnym, jednak w 1936 roku jego prochy sprowadzono do kraju i złożono w alei zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (grób 19); nagrobek wykonała Barbara Zbrożyna.
Upamiętnienie
Po wojnie prace artysty były eksponowane w Suwałkach (1966) oraz w Ciechanowcu (1978) – obok obrazów jego syna Czesława i innych członków rodziny. W 1972 roku w Muzeum Okręgowym w Suwałkach otwarto stałą wystawę poświęconą życiu i twórczości artysty. Rok 2024 został ogłoszony rokiem artysty przez radę miejską w Suwałkach z okazji 175. rocznicy jego urodzin. Na placu Marii Konopnickiej w centrum miasta zorganizowano wystawę poświęconą jego życiu i twórczości.
W 2015 roku Narodowy Bank Polski wydał srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 20 złotych, upamiętniającą Alfreda Kowalskiego, będącą częścią serii „Polscy Malarze XIX/XX wieku”.
Przypisy
Bibliografia
Anna Lewicka-Morawska, Marek Machowski, Maria Anna Rudzka: Słownik malarzy polskich. T. 1: Od średniowiecza do modernizmu. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1998, ISBN 83-213-3856-9.
Hans Peter Bühler: Józef Brandt, Alfred Wierusz-Kowalski i inni: polska szkoła monachijska. Tomasz Kozłowski (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo „Amber”, 1998. ISBN 83-7169-656-6. OCLC 751002177. Brak numerów stron w książce.
Ewa Micke-Broniarek: Alfred Wierusz-Kowalski. [dostęp 2013-03-29].
Janusz Szeliga: Sceny myśliwskie w malarstwie Alfreda Wierusza-Kowalskiego w „Łowiec Świętokrzyski” nr 23 (2002), s. 5–10.
Linki zewnętrzne
Galeria prac Alfreda Wierusza-Kowalskiego
Alfred Wierusz-Kowalski – biografia na portalu NiezlaSztuka.net
