Alfred Wielki

Alfred Wielki

Alfred Wielki (urodzony około 849, zmarł 26 października 899) był synem Ethelwulfa i szóstym królem Wesseksu. Uznawany jest za jednego z najważniejszych monarchów wczesnej Anglii. Jego rządy rozpoczęły się w 871 roku w trudnych okolicznościach, gdy zajął tron po swoim bracie, Aethelredzie I, który zginął w wyniku ataku Duńczyków na kraj. Mimo że wojna z wikingami zrujnowała rolnictwo, Alfred zdołał zjednoczyć małe królestwa w silne państwo zdolne do obrony. Jego życie i rządy były dokumentowane przez wielu kronikarzy, w tym w Kronice anglosaskiej, a najbardziej szczegółowo przez Assa, jego osobistego biografa.

Przed objęciem tronu

Alfred przyszedł na świat między 847 a 849 rokiem w Wantage, w obecnym hrabstwie Oxfordshire, które wówczas należało do Berkshire. Był najmłodszym synem króla Ethelwulfa oraz jego pierwszej żony, Osburgi, córki królewskiego cześnika Oslaca.

W wieku około 5 lat został wysłany do Rzymu na naukę, gdzie spotkał papieża Leona IV, który według Kroniki anglosaskiej „namaścił go na króla”. Historycy wiktoriańscy uważali to za koronację Alfreda, co budzi wątpliwości, ponieważ miał on trzech starszych braci. W 855 roku towarzyszył ojcu w pielgrzymce do Rzymu, a w drodze powrotnej spędził czas na dworze króla Franków Zachodnich, Karola Łysego. Alfred wrócił do Anglii w 856 roku.

Według Assa, matka Alfreda, Osburga, obiecała nagrodzić syna, który jako pierwszy nauczy się czytać tom poezji anglosaskiej. Alfred przyniósł książkę swojemu nauczycielowi, nakazując mu czytać, aż nauczy się jej na pamięć. Ta historia może być prawdziwa lub symbolizować jego pragnienie nauki.

Ojciec Alfreda zmarł w 858 roku, a tron objął najstarszy brat Ethelbald. Po jego rychłej śmierci w 860 roku koronę przejął Ethelbert, a po nim w 865 roku Ethelred I. Niewiele wiadomo o Alfredzie w czasie rządów jego braci. Wszedł na scenę polityczną w czasie panowania Ethelreda I, gdzie został uznany za następcę tronu z tytułem secundariusa. W 868 roku brał udział w kampanii przeciwko Duńczykom w Mercji, uczestnicząc w kluczowych bitwach podczas dużego najazdu duńskiego w latach 870/871.

Wojny z Duńczykami

23 kwietnia 871 roku zmarł król Ethelred, a Alfred objął tron. Zajęty pogrzebem, nie był w stanie skutecznie sprzeciwić się Duńczykom, którzy w maju 871 roku dwukrotnie pokonali Anglosasów. W czerwcu Alfred podpisał pokój, w którym uznał duńską władzę na północy Anglii, a pokój ten trwał pięć lat. W 876 roku nowy wódz Duńczyków, Guthrum, zaatakował południe, zdobywając Wareham w hrabstwie Dorset. Na początku 877 roku, pod przykrywką negocjacji, zdobył Exeter, jednak został otoczony przez wojska Alfreda. Po zniszczeniu duńskiej floty przez sztorm, Guthrum zgodził się na pokój, ale w styczniu 878 roku niespodziewanie zaatakował Chippenham, gdzie przebywał Alfred. Miasto zostało zdobyte, a Alfred zdołał uciec.

Asser relacjonuje, jak Alfred ukrywał się w Somerset Levels, gdzie znalazł schronienie u kobiety, która nie rozpoznała go i kazała mu pilnować piekących się ciastek. Alfred, zamyślony, zapomniał o ciastkach, co doprowadziło do jego upomnienia. Po ujawnieniu tożsamości Alfreda, kobieta przeprosiła, lecz król stwierdził, że to on powinien prosić o wybaczenie. Po dotarciu do Athenley, Alfred zaczął zbierać lokalne siły z Somerset, Wiltshire i Hampshire. Inna historia mówi o tym, jak przebrany za śpiewaka, infiltruje oboz Duńczyków, by poznać ich plany, choć jej prawdziwość jest wątpliwa.

Wiosną 878 roku Alfred zorganizował armię i stawił czoła Duńczykom w decydującej bitwie pod Edington. Po długiej walce Duńczycy zostali pokonani i schronili się w Chippenham, gdzie po 14 dniach oblężenia poddali się. Zgodnie z traktatem w Wedmore, Guthrum oraz 21 jego towarzyszy przyjęli chrzest, a Alfred otrzymał rządzenie południowo-zachodnią częścią kraju, podczas gdy północny wschód stał się Danelaw.

Przez kilka lat panował pokój, jednak w 884 roku doszło do najazdu Duńczyków na Kent, który został odparty. Alfred zdobył Londyn w 885 lub 886 roku, a nieco później znów doszło do ataku Duńczyków w 892 lub 893 roku, tym razem w dwóch grupach z 330 łodziami. Alfred zajął strategiczną pozycję, kontrolując działania obu grup. Po zaciętych walkach i kolejnych starciach, Duńczycy byli zmuszeni do odwrotu.

Militaria

Aby skutecznie bronić Wesseksu przed najazdami Duńczyków, Alfred postanowił rozbudować flotę wojenną. W przeciwieństwie do powszechnych przekonań, nie był on twórcą brytyjskiej marynarki wojennej, ponieważ jego ojciec Ethelwulf już wcześniej prowadził bitwy morskie. Alfred wprowadził nowe typy okrętów, które były szybsze, stabilniejsze i miały wyższe burty, napędzane przez 60 wioseł. Zatrudniał rzemieślników z Fryzji, którzy stanowili trzon ich załóg. Choć okręty te nie odnosiły znaczących sukcesów, zarówno brytyjska Royal Navy, jak i amerykańska US Navy, uznają Alfreda za swojego założyciela.

Alfred zreorganizował również lądową armię anglosaską, dzieląc pospolite ruszenie fyrd na dwie części: jedną pozostawiającą w domach, a drugą biorącą udział w walkach. Tworząc administrację wojskową, wprowadził nowe funkcje, takie jak thesaurius (skarbnik) czy cellararius (odpowiedzialny za zaopatrzenie). Król wzmocnił też swoją straż przyboczną, stanowiącą jedyną stałą armię anglosaską.

Ważną reformą było także usprawnienie systemu fortec, które w wielu miejscach były w złym stanie. Alfred zbudował sieć umocnionych wzgórz, zwanych burhs, w których stacjonowały garnizony. Te fortyfikacje, lepiej chroniące przed atakami wikingów, stały się zalążkami miast i centrów handlowych. Król wspierał osadnictwo w tych grodach, co pozwalało mu na pobieranie podatków od mieszkańców.

Alfred wprowadził także reformy administracyjne, tworząc system shire’ów, a także kodyfikację praw lokalnych, znanych jako Doom Book.

Polityka zagraniczna

Niewiele wiadomo na temat polityki zagranicznej Alfreda. Wiadomo, że korespondował z Eliaszem III, patriarchą Jerozolimy od 878 roku, oraz wysłał misję do Indii. Utrzymywał również kontakty z dworem kalifa w Bagdadzie oraz z papiestwem. Około 890 roku Wulfstan z Haithabu odbył podróż, podczas której odwiedził pruskie miasto handlowe Truso, a po tej podróży pozostawił relację pióra samego Alfreda.

Więcej wiadomo o relacjach Alfreda z książętami walijskimi. Książęta południowej Walii, zagrożeni przez mieszkańców północnej Walii oraz Mercji, oddali się pod opiekę króla Wesseksu. Później dołączyli do nich książęta północnej Walii, wspierając Alfreda w walkach z Duńczykami w 893 roku. Alfred interesował się także Irlandią, wysyłając poselstwa do klasztorów oraz przyjmując irlandzkich mnichów. Historia o jego nauce w irlandzkim klasztorze w dzieciństwie jest jednak uważana za zmyśloną.

Religia i kultura

Pod koniec IX wieku Kościół angielski przeżywał trudne czasy. Życie klasztorne podupadło z powodu ataków duńskich, a Alfred ufundował nowe klasztory, osadzając w nich zagranicznych mnichów, co nie zatrzymało spadku liczby klasztorów. Wraz z ich upadkiem zniknęły umiejętności czytania i pisania. Alfred pisał, że nauka tak bardzo podupadła, że niewielu potrafiło przetłumaczyć mszał na angielski. W tej sytuacji król sprowadzał uczonych z zagranicy, w tym Walijczyka Assa, Flandryjczyka Grimbalda oraz mnicha Jana z Korbei. Dzięki ich pomocy założył szkołę pałacową i wspierał szkołę w Oksfordzie, pragnąc, aby edukacja była dostępna dla wszystkich, nie tylko dla arystokratów. Wprowadził przymus szkolny dla osób posiadających więcej niż dwa łany ziemi.

Alfred dbał również o rozwój języka narodowego, tłumacząc różne łacińskie dzieła na staroangielski, w tym Pociechę filozofii Boecjusza oraz Historię kościelną ludu angielskiego autorstwa Bedy Czcigodnego. Zainspirował także do napisania Kroniki anglosaskiej w języku narodowym.

Śmierć

Alfred Wielki zmarł 26 października 899 roku. Data jego śmierci podana w Kronice anglosaskiej, rok 901, jest uważana za mało prawdopodobną. Przyczyna zgonu nie jest znana. Początkowo został pochowany w Old Minster w Winchesterze, a później przeniesiony do New Minster, a w 1110 roku do opactwa Hyde. Grób zniszczono w 1788 roku podczas budowy więzienia. W latach 60. XIX wieku odkryto tam ludzkie kości, które uznano za szczątki Alfreda, a następnie je pochowano w Hyde. W 1999 roku odsłonięto pozostałości grobu Alfreda.

Życie prywatne

W 868 roku Alfred ożenił się z Ealhswith (urodzona około 852, zmarła 5 grudnia 905), córką Ethelreda Mucila, earldormana Gaini, prawdopodobnie spokrewnioną z królami Mercji. Alfred i Ealhswith mieli razem dwóch synów i trzy córki:

• Ethelgifu (zmarła około 896), opatka w Shaftesbury
• Aelfthryth (zmarła w 929), żona Baldwina II Łysego, hrabiego Flandrii
• Ethelfleda (ur. 872/879, zm. 918), żona Ethelreda, earla Mercji
• Edward Starszy (ur. 874/877, zm. 17 lipca 924), król Anglii
• Ethelweard (ur. około 880, zm. 26 października 922)

Alfred w kulturze

Literatura i dramat

• Thomas Augustine Arne, Masque of Alfred, sztuka wystawiona po raz pierwszy w 1740 roku, zawiera pieśń Rule Britannia
• Joseph Cottle, Alfred (1801)
• Henry James Pye, Alfred (1815)
• Edwin Atherstone, Morscy królowie w Anglii, romans historyczny z czasów Alfreda (1830)
• John Fitchett, Król Alfred (1841), prawdopodobnie najdłuższy epos napisany po angielsku
• Gilbert Keith Chesterton, Ballad of the White Horse, poemat epicki, w którym Alfred jest przedstawiony na wzór szekspirowskiego Henryka V
• Walter Hodges, The Namesake i The Marsh King, powieści dla młodzieży
• George Alfred Henty, The Dragon and the Raven, or The Days of King Alfred
• Joan Wolf, The Edge of Light z 1990 roku, powieść historyczna
• Guy Gavriel Kay, The Last Light of the Sun z 2004 roku, fikcja historyczna z postacią Alfreda jako Aeldreda
• Bernard Cornwell, seria The Saxon Stories, rozpoczęta w 2004 roku przez The Last Kingdom, następne części to The Pale Horseman, The Lords of the North, Sword Song, The Burning Land i Death of Kings
• Biografia Alfreda Wielkiego autorstwa Justina Pollarda wydana w 2005 roku
• Alfred Duggan, The King of Athelny

Film

• Alfred Wielki z 1969 roku w reżyserii Clive’a Donnera, w roli Alfreda David Hemmings
• The Saxon Chronicles z 2006 roku w reżyserii Jeshui de Horta, w roli Alfreda Darin Southam
• Upadek Królestwa (The Last Kingdom) – pięciosezonowy serial Netflix, w roli Alfreda David Dawson
• Wikingowie z 2013 roku, od sezonu 5. w roli Alfreda Ferdia Walsh-Peelo

Gry

• W Assassin’s Creed Valhalla postać Alfreda pełni rolę antagonisty w głównym wątku fabularnym
• W serii Crusader Kings jednym z grywalnych władców jest Alfred Æthelwulfson, przedstawiony jako earl Dorset

Przypisy

Bibliografia

• Francis F. Palgrave, History of Anglo-Saxons, 1876
• Justin J. Pollard, Alfred the Great: the man who made England, 2005, ISBN 0-7195-6665-7
• Alfred P. Smyth, The Medieval Life of King Alfred the Great: A Translation and Commentary of the Text Attributed to Asser, Palgrave Macmillan, ISBN 0-333-69917-3