Alfred Tarski

Alfred Tarski

Alfred Tarski, wcześniej znany jako Alfred Tajtelbaum (urodzony 14 stycznia 1901 w Warszawie, zmarł 26 października 1983 w Berkeley w Kalifornii) był polskim logikiem oraz członkiem Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. Po 1939 roku osiedlił się w Stanach Zjednoczonych, gdzie stworzył m.in. teorię modeli oraz semantyczną definicję prawdy. Jest często wymieniany jako jeden z czterech najwybitniejszych logików w historii, obok Arystotelesa, Gottloba Fregego i Kurta Gödla.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Alfred Tarski, urodzony 14 stycznia 1901 roku jako Alfred Tajtelbaum w Warszawie, był starszym synem Róży i Ignacego Tajtelbaumów. Jego ojciec, pochodzący z zamożnej warszawskiej rodziny żydowskiej, pracował w przemyśle drzewnym, natomiast matka pochodziła z rodziny znanych przemysłowców łódzkich, Prussaków. Tajtelbaumowie przestrzegali tradycji żydowskich, organizując w domu tradycyjne święta oraz ucząc dzieci hebrajskiego i Tory. Mimo to, rodzina była na tyle zasymilowana, że młodsze pokolenie uczęszczało do szkół, w których nauczano w języku polskim i rosyjskim.

W 1915 roku Tajtelbaum rozpoczął naukę w gimnazjum w Szkole Mazowieckiej przy ul. Klonowej. Program nauczania obejmował języki obce (niemiecki, francuski), łacinę, historię, religię, prawo, logikę, matematykę, fizykę, kosmografię (obejmującą astronomię, geografię i geologię) oraz higienę. Nowo wprowadzone przedmioty dotyczyły języka polskiego i literatury polskiej. Choć jego świadectwo nie wymieniało języka greckiego, Tarski z pewnością miał z nim styczność. Był również biegły w języku rosyjskim, a nauczyciele opisywali go jako ucznia o nadzwyczajnych zdolnościach.

W 1923 roku, wraz z bratem Wacławem, zmienił nazwisko na „Tarski”. Oprócz zmiany nazwiska na polskie, bracia przeszli z judaizmu na katolicyzm. Dla Tarskiego zmiana ta miała jedynie symboliczne znaczenie, ponieważ pozostał ateistą do końca życia. Był polskim patriotą, postrzegającym siebie jako Polaka, lecz nie chcącym identyfikować się jako Żyd z powodu antysemityzmu okresu międzywojennego, który ograniczał Żydom możliwości kariery akademickiej. Wspierał polskich logików, a jego dom w Berkeley był zawsze otwarty dla Polaków. Do samego końca życia w tym domu rozmawiano po polsku.

Uniwersytet Warszawski

W 1918 roku, na nowo otwartym Uniwersytecie Warszawskim, rozpoczął studia z zakresu biologii. Tam został zauważony przez Stanisława Leśniewskiego, który kierował katedrą filozofii matematyki. Leśniewski namówił Tarskiego do porzucenia studiów biologicznych na rzecz filozofii.

W 1924 roku Tarski uzyskał doktorat na podstawie rozprawy „O wyrazie pierwotnym logistyki”, pisanej pod kierunkiem Leśniewskiego. Habilitował się rok później. W latach 1925–1939 był docentem na Uniwersytecie Warszawskim, prowadząc wykłady z podstaw matematyki i logiki. Ponieważ nie otrzymywał pensji, równocześnie uczył w Liceum im. Stefana Żeromskiego w Warszawie.

Działalność poza Polską

Tuż przed wybuchem II wojny światowej Tarski wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał do końca życia. Obywatelstwo amerykańskie przyjął w czerwcu 1945 roku.

Oto lista stanowisk, które zajmował podczas pobytu w Stanach:

• 1939–1941 – wykładowca na Uniwersytecie Harvarda;
• 1940–1941 – profesor wizytujący w Nowym Jorku;
• 1941–1942 – członek Institute for Advanced Study w Princeton;
• 1942–1945 – wykładowca na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley;
• 1946–1983 – profesor na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley.

Był również profesorem wizytującym na uczelniach w Meksyku, Los Angeles, Chile, Londynie oraz na Sorbonie. Od 1958 roku był członkiem zagranicznym Królewskiej Holenderskiej Akademii Sztuk i Nauk.

Dokonania

Alfred Tarski zajmował się różnorodnymi dziedzinami matematyki, w tym teorią mnogości, algebrą, metamatematyką, a także logiką i filozofią.

Jego największym osiągnięciem było zapoczątkowanie programu algebraizacji i topologizacji logiki matematycznej, co nadało tej dziedzinie nową siłę i świeżość naukową.

W kontekście teorii mnogości, Tarski jest znany z tzw. paradoksu Banacha-Tarskiego, współautorem którego jest polski matematyk Stefan Banach. Paradoks ten, mimo swojej nazwy, jest twierdzeniem, które stwierdza, że przy założeniu aksjomatu wyboru, kulę można podzielić na części, które można złożyć w dwie kule o tej samej objętości co oryginalna. To twierdzenie skłoniło wielu matematyków do ostrożniejszego podchodzenia do aksjomatu wyboru, który na pierwszy rzut oka wydaje się intuicyjny.

Najważniejszym filozoficznym osiągnięciem Tarskiego była semantyczna definicja prawdy. Tarski zdefiniował prawdę jako cechę zdań logicznych z języka będącego metajęzykiem wobec języka, w którym te zdania są formułowane. To podejście uporządkowało rozważania semantyczne i umożliwiło rozwój badań w zakresie semantyki, logiki oraz filozofii matematyki.

W ten sposób Tarski zainicjował nowy dział logiki matematycznej – teorię modeli. Prowadził także badania w obszarze algebry uniwersalnej, ze szczególnym zainteresowaniem w zakresie tzw. algebr cylindrycznych.

Jego rozważania na temat prawdy miały wpływ na wielu filozofów, w tym Karla Poppera, Willarda Van Ormana Quine’a oraz Donalda Davidsona.

W 2000 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna nadała imię Alfreda Tarskiego planetoidzie nr 13672, odkrytej w 1997 roku.

Tarski w kulturze

Tarski pojawia się jako jeden z epizodycznych bohaterów w powieści Jacka Dukaja pt. Lód.

Przypisy

Bibliografia

Alfred Tarski, Wprowadzenie do logiki i do metodologii nauk dedukcyjnych, wydawca „ALEPH”, 1994. Tłumaczenie z angielskiego: Monika Sujczyńska.

Alfred Tarski (1944): The Semantical Concept of Truth and the Foundations of Semantics, Philosophy and Phenomenological Research 4 – dostępne tutaj.

Alfred Tarski (1983) (1956): Logic, Semantics, Metamathematics, red. J. Corcoran, Hackett, pierwsze wydanie edytowane i przetłumaczone przez J. H. Woodgera, Oxford University Press.

Alfred Tarski (1986): What are Logical Notions?, red. J. Corcoran, History and Philosophy of Logic, 7, s. 143–154.

Alfred Tarski (2002): On the Concept of Following Logically. Tłumaczenie: Magda Stroińska i David Hitchcock, History and Philosophy of Logic 23: 155–196.

Alfred Tarski, Steven Givant (1987): A Formalization of Set Theory Without Variables, American Mathematical Society.

Literatura

Alfred Tarski: dedukcja i semantyka [déduction et sémantique] (red. Jacek Jadacki). Warszawa 2003.

Linki zewnętrzne

Polskojęzyczne

Prace Alfreda Tarskiego dostępne w Sieci (Katalog HINT)

Alfred Tarski – człowiek, który zdefiniował prawdę. Dwójka – Program 2 Polskiego Radia, 2013-10-24. [dostęp 2015-01-02].

Anglojęzyczne

John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Alfred Tarski w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

Alfred Tarski w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) [dostęp 2021-10-30].

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-08-20]:

MarioM. Gómez-Torrente, Alfred Tarski, 27 stycznia 2015.

WilfridW. Hodges, Tarski’s Truth Definitions, 20 sierpnia 2018. (Definicje prawdy wg Tarskiego)