Alfred Schütz (urodzony 13 kwietnia 1899 w Wiedniu, zmarł 20 maja 1959 w Nowym Jorku) był austriackim filozofem oraz socjologiem, który stał się kluczowym przedstawicielem socjologii fenomenologicznej.
Życiorys
Schütz spędził pierwsze 40 lat swojego życia w Austrii, gdzie studiował prawo na Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1939 roku opuścił swoją ojczyznę i osiedlił się w Stanach Zjednoczonych, gdzie nawiązał współpracę z New School for Social Research. Przez większość swojego życia pracował w banku, jednocześnie prowadząc wykłady gościnne w New School. W tym okresie opublikował wiele artykułów, w których rozwijał swoje teorie filozoficzne i socjologiczne.
Poglądy i koncepcje
W swoich pracach Schütz rozwijał fenomenologię Edmunda Husserla, łącząc ją z teorią działania Maxa Webera oraz amerykańskim interakcjonizmem symbolicznym. Chociaż nigdy nie był bezpośrednim uczniem Husserla, intensywnie studiował jego dzieła. Jego pierwsza książka, Der sinnhafte Aufbau der sozialen Welt, opublikowana w 1932 roku, wzbudziła duże zainteresowanie wśród naukowców, w tym samego Husserla, który nawiązał z nim ożywioną korespondencję.
W swoim najważniejszym dziele Schütz krytykował ograniczenia metody verstehen Webera, która zakładała współodczuwającą introspekcję badacza w odniesieniu do obiektu badań socjologicznych. Wskazywał, że dla skutecznej analizy wymagana jest wspólnota znaczeń dzielona przez ludzi. Schütz starał się zrozumieć, jak ludzie osiągają subiektywne porozumienie w kwestii znaczeń sytuacji. Przyjął założenie Husserla, że każdy człowiek posiada swój „świat życia” (niem. Lebenswelt), który uważa za oczywisty. Ludzie sądzą, że dzielą ten sam świat życia, działając tak, jakby ich doświadczenia były wspólne. Schütz twierdził, że zrozumienie procesów społecznych jest możliwe jedynie poprzez obserwację interakcji, w których jednostki zaczynają dzielić ten sam świat. Kluczowym elementem jego myśli była intersubiektywność, czyli proces tworzenia i utrzymywania wspólnego, subiektywnego świata dla jednostek w interakcji.
Schütz wprowadził także pojęcie „wiedzy podręcznej”, które odnosi się do zbioru zasad i norm społecznych, umożliwiających ludziom funkcjonowanie w społeczeństwie. Jest to wiedza praktyczna, oceniana ze względu na efektywność. Wiedza ta, nabywana w procesie socjalizacji, stanowi fundament działań jednostki i nadaje sens wszystkim zdarzeniom. W relacjach międzyludzkich ludzie przyjmują zasadę „wzajemnej przekładalności perspektyw”, co oznacza, że traktują innych tak, jakby każdy dysponował tym samym zasobem wiedzy podręcznej, niezależnie od różnic w ich życiu. W trakcie interakcji ludzie mają tendencję do ignorowania biograficznych różnic, działając na podstawie założenia, że świat jest taki sam dla wszystkich. W tym kontekście stosowane są „typifikacje”, polegające na klasyfikowaniu różnorodnych zachowań w podobne kategorie. Dzięki nim, w kolejnych interakcjach nie musimy szczegółowo analizować zachowań, a raczej korzystać z wcześniej wypracowanych typów.
Wybrane publikacje
w języku angielskim:
Schütz A., 1967, The Phenomenology of the Social World, Evanston
Collected Papers, 3 tomy, 1962–1966, The Hague
w języku polskim:
Schutz [sic!] A. 1984, Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania, [w:] Edmund Mokrzycki (red.), Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej t. 1, Warszawa: PIW, ss. 137-192
Schütz A., 1985, Światły obywatel. Esej o społecznym zróżnicowaniu wiedzy, Literatura na Świecie, nr 2, s. 269–284
Schütz A., 1985, Don Kichot i problem rzeczywistości, Literatura na Świecie, nr 2, s. 269–284
Schütz A., 2005, Świat społeczny i teoria działania społecznego, [w:] Sztompka P., Kucia M. (red.), Socjologia. Lektury, Kraków
Schütz A., 2008, O wielości światów. Szkice z socjologii fenomenologicznej, Kraków: NOMOS.
Bibliografia
J.H. Turner: Struktura teorii socjologicznej. Warszawa: 2005, s. 413–417.
Linki zewnętrzne
Zdjęcie Alfreda Schütza. [dostęp 2010-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-18)].
Department of Sociology, Waseda University: The Alfred Schutz Archive. www.waseda.jp. [dostęp 2010-11-13]. (ang.).
Michael M. Barber, Alfred Schutz, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 27 lutego 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-11] (ang.).
