Alfred Rosenberg (urodzony 12 stycznia 1893 w Rewlu, zmarły 16 października 1946 w Norymberdze) był zbrodniarzem nazistowskim oraz jednym z najbardziej wpływowych członków partii nazistowskiej. Opracował kluczowe teorie rasistowskie narodowego socjalizmu i pełnił funkcję ministra Rzeszy do spraw okupowanych terytoriów wschodnich. Był także członkiem tajnego Towarzystwa Thule. Uznawany jest za autora fundamentalnych założeń ideologicznych NSDAP, takich jak skrajny antysemityzm, przekonanie o wyższości rasy aryjskiej, teoria Lebensraumu (przestrzeni życiowej dla Niemców na wschodzie) oraz dążenie do obalenia traktatu wersalskiego. Został osądzony przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze, uznany za winnego zbrodni przeciwko ludzkości i skazany na śmierć.
Życiorys
Wczesna kariera
Rosenberg przyszedł na świat w Rewlu (dzisiaj Tallinn w Estonii) w rodzinie Niemców bałtyckich wyznania kalwińskiego; jego ojciec był kupcem. Według najnowszych badań jego pochodzenie można określić jako niemiecko-estońsko-łotewsko-francuskie. Ukończył studia z zakresu architektury w Rydze (Łotwa) w 1917 roku oraz inżynierię w Moskwie. W czasie rewolucji październikowej stanął po stronie kontrrewolucjonistów, a po ich porażce w 1918 roku emigrował do Niemiec. W styczniu 1919 roku wstąpił do Niemieckiej Partii Robotników, która później przeobraziła się w NSDAP. W 1921 roku objął stanowisko redaktora naczelnego kluczowej nazistowskiej gazety „Völkischer Beobachter”. Po nieudanym puczu monachijskim w 1923 roku, Hitler powierzył mu tymczasowe kierownictwo NSDAP, co miało na celu uniknięcie konkurencji ze strony silnego lidera. W 1929 roku założył szowinistyczną organizację „Kampfbund für Deutsche Kultur” (Związek Walki o Niemiecką Kulturę).
W 1930 roku Rosenberg został wybrany do Reichstagu. W tym okresie opublikował dzieło „Mit XX wieku” (niem. „Der Mythus des 20. Jahrhunderts”), które uznawane było za jedną z najważniejszych książek dla ideologii narodowego socjalizmu, zaraz po „Mein Kampf”. Do 1944 roku sprzedano milion egzemplarzy tej publikacji. Był również wydawcą teoretycznego organu NSDAP „Nationalsozialistische Monatshefte”. W 1933 roku objął stanowisko szefa Wydziału Zagranicznego NSDAP, jednak jego pozycja w partii stopniowo malała. Od 1934 roku odpowiadał za szkolenie ideologiczne członków partii.
Teorie rasistowskie
Rosenberg był kluczowym twórcą teorii rasistowskich w nazizmie, co przedstawione zostało szczególnie w „Micie XX wieku”. Książka ta jest analizą historiograficzną z nazistowskiego punktu widzenia, w której rewolucję narodowosocjalistyczną traktuje jako ostateczny cel ludzkości. Punktem wyjścia dla Rosenberga była wieczna walka między ludami aryjskimi a semickimi; jedynie ludy nordyckie miały zdolność tworzenia kultury. Próbował wykazać związki współczesnych Niemców z dawnymi cywilizacjami, interpretując historię w sposób spekulatywny, mimo starań o nadanie jej charakteru dobrze udokumentowanego studium. Za pierwszych uznawał mieszkańców starożytnych Indii i Persów, a antyczną Grecję określał jako „nordycką Helladę”. Podzielił ludzi na rasistowską drabinę, uzasadniając politykę hitlerowską. Osoby czarnoskóre, Żydów i inne ludy semickie umieścił na najniższym szczeblu, Słowianie zajmowali miejsce wyżej, a rasę nordycką określił mianem „rasę panów” (niem. Herrenvolk).
Ludy nordyckie uważał za jednolitą rasę, która przez historię zmaga się z rasą semicką; bolszewizm traktował jako bunt przeciwko nordyckim formom kultury. Według niego, pojęcie rasy wykracza poza cechy biologiczne i obejmuje również element duchowy. Każda rasa posiada swój indywidualny „duch rasowy” (Rassenseele), który przejawia się w kulturze, sztuce i systemach politycznych. Wybitne jednostki w danej rasie nie są genialnymi indywidualnościami, lecz nosicielami „ducha rasowego”. W swoich wywodach powoływał się na niemieckich filozofów, takich jak Artur Schopenhauer, którego dzieło „Świat jako wola i przedstawienie” interpretował na swoją korzyść.
Rosenberg czerpał z prac H.S. Chamberlaina „Die Grundlangen des 19. Jahrhunderts” oraz propagował „Protokoły mędrców Syjonu”. W „Micie XX wieku” pisał, że Żydzi są przeciwieństwem ducha rasy aryjskiej, a Aryjczycy są „dziećmi bożymi”, przeciwnymi Żydom, jako rasie o „satanicznym” duchu. Jego poglądy ewoluowały z czasem, jednak zawsze opierały się na supremacji rasy białej i silnym nacjonalizmie niemieckim.
Grabież dzieł sztuki
Po wybuchu II wojny światowej, Rosenberg został przywrócony do łask i w 1940 roku stanął na czele Hohe Schule (Narodowosocjalistyczne Centrum Badań Ideologicznych i Oświatowych). Utworzył „Specjalny Sztab Operacyjny do spraw Muzyki” (Sonderstab Musik), który zajmował się zbieraniem instrumentów i partytur na potrzeby uczelni, mającej powstać w Linzu w Austrii. W praktyce oznaczało to grabież dóbr kultury obywateli krajów okupowanych. Inny sztab operacyjny, nazwany jego nazwiskiem, Einsatzstab Rosenberg, zajmował się rabunkiem dzieł sztuki. Do 1941 roku zrabował on 21 903 dzieła, w tym znane obrazy i zabytki. W grudniu 1941 roku kierował tzw. „akcją meblową” (Aktion M), podczas której ograbiono z mebli niemal 70 tysięcy żydowskich domów w zachodniej Europie.
Minister Rzeszy
Po ataku III Rzeszy na ZSRR w czerwcu 1941 roku, Rosenberg został mianowany przez Hitlera ministrem Rzeszy do spraw okupowanych Terytoriów Wschodnich (Reichministerium für die Besetzten Ostgebiete). Jego współpracownikami w ministerstwie byli Alfred Meyer i Georg Leibbrandt. Rosenberg planował utworzenie na nowo podbitych terytoriach komisariatów Rzeszy (Reichskommissariats), które miały obejmować:
- Reichskommissariat Ostland (kraje bałtyckie i część Białorusi)
- Reichskommissariat Ukraine (Ukraina i pobliskie terytoria)
- Reichskommissariat Kaukasus (rejon Kaukazu)
- Reichskommissariat Moskowien (Moskwa i reszta obszaru ZSRR w Europie)
Celem było wzmożenie antyrosyjskich nacjonalizmów oraz wykorzystanie ich w budowie nowego porządku wschodniej Europy po zwycięstwie Rzeszy. Chociaż udało się utworzyć komisariaty Ostland i Ukraina, w trakcie działań wojennych pojawiały się konflikty między Rosenbergiem a innymi liderami, dotyczące traktowania ludności słowiańskiej.
Rosenberg uważał Słowian za część rasy aryjskiej, jednak znacznie „niższej wartości” niż Niemcy, nie przewidując ich likwidacji. Mimo to, nie ponosił odpowiedzialności za masowe eksterminacje Żydów oraz brutalne traktowanie ludności cywilnej. Wykazywał energię w plądrowaniu okupowanych obszarów, uznając, że potrzeby narodu niemieckiego są ważniejsze, co prowadziło do głodu wśród wielu ludzi. Nadzorował również deportacje robotników przymusowych do Rzeszy, wiedząc o brutalnych metodach ich rekrutacji i strasznych warunkach transportu.
Proces i egzekucja
Po zakończeniu wojny Rosenberg został ujęty przez aliantów. Stając przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze, oskarżono go o zbrodnie przeciw pokojowi, zbrodnie wojenne oraz zbrodnie przeciwko ludzkości. Został uznany za winnego i 1 października 1946 roku skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano przez powieszenie 16 października 1946 roku w więzieniu norymberskim. Rosenberg, jako jedyny ze skazanych, odmówił złożenia oświadczenia przed śmiercią.
Życie prywatne
Pierwszą żoną Rosenberga była Estonka Hilda Leesmann, a drugą Niemka Hedwig Kramer, z którą miał dwoje dzieci: syna, który zmarł w dzieciństwie, oraz córkę Irene, urodzoną w 1930 roku.
Zobacz też
- dziennik Alfreda Rosenberga
- projekt osiedlenia Żydów europejskich na Madagaskarze
Przypisy
Bibliografia
Caterine Andreyev: Vlasov and the Russian Liberation Movement: Soviet Reality and Émigré Theories. London: Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-38960-7. (ang.)
Richard J. Evans: The Third Reich in Power. New York: Penguin Books, 2005. ISBN 978-1594200748. (ang.)
Joachim Fest: The Face of the Third Reich. New York: 1970. (ang.)
Ulrich Herbert: Hitler’s Foreign Workers: Enforced Foreign Labor in Germany Under the Third Reich. Cambridge University Press, 1997. ISBN 978-0-521-47000-1. (ang.)
Alfred Rosenberg: Alfred Rosenberg: Die Tagebücher von 1934 bis 1944. Jürgen Matthäus, Frank Bajohr (ed.). 2015. ISBN 978-3-10-403383-9. (niem.)
Louis L. Snyder: Encyclopedia of the Third Reich. New York: 1976. (ang.)
Kevin P. Spicer: Antisemitism, Christian ambivalence, and the Holocaust. Center for Advanced Holocaust Studies, Indiana University Press, 2007. (ang.)
Willem de Vries: Kunstraub im Westen 1940-1945: Alfred Rosenberg und der „Sonderstab Musik”. S.Fischer Verlag, 2000. ISBN 978-3596147687. (niem.)
David Welch: The Third Reich: Politics and Propaganda. Taylor & Francis Ltd., 2002. ISBN 978-0415275088. (ang.)
Adam Wielomski. Rasowa interpretacja dziejów Alfreda Rosenberga. „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem”. 45, nr 1, s. 85–103, 2023. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wydawnictwo „Szermierz”. DOI: 10.19195/2300-7249.45.1.4.
