Alfred Israel Pringsheim (urodzony 2 września 1850 w Oławie, zmarły 25 czerwca 1941 w Zurychu) był niemieckim matematykiem oraz mecenasem sztuki.
Rodzina i życie prywatne
Alfred Pringsheim pochodził z bogatej rodziny przemysłowców z Górnego Śląska, mającej żydowskie korzenie. Był pierwszym dzieckiem oraz jedynym synem Rudolfa Pringsheima (1821–1906), przedsiębiorcy kolejowego i właściciela kopalń, oraz jego żony Pauli z domu Deutschmann (1827–1909). Miał młodszą siostrę, Marthę.
W 1878 roku ożenił się z berlińską aktorką Gertrudą Hedwig Anną Dohm (1855–1942), córką znanej działaczki na rzecz praw kobiet, Hedwig Dohm (1831–1919). Małżeństwo doczekało się pięciorga dzieci: Erika (ur. 1879), Petera (ur. 1881), Heintza (ur. 1882) oraz bliźniaków, Klausa i Katharinę (później znaną jako Katia, ur. 1883). Erik wyemigrował do Argentyny, gdzie uciekł przed długami wynikającymi z hulaszczego trybu życia i hazardu, zmarł w młodym wieku. Synowie Peter i Klaus, podobnie jak ich ojciec, zdecydowali się na karierę akademicką, zdobywając tytuły profesorów w dziedzinie fizyki oraz muzyki (kompozycji). Heintz uzyskał doktorat z archeologii, a córka Katharina była jedną z pierwszych kobiet w Monachium, która zdobyła wykształcenie umożliwiające podjęcie studiów wyższych, a następnie aktywnie działała na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana. W 1905 roku poślubiła Tomasza Manna, niemieckiego pisarza i laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.
W 1889 roku rodzina przeprowadziła się do neorenesansowej willi przy Arcisstrasse 12, zaprojektowanej przez berlińskie biuro architektoniczne Kayser & von Großheim, a wnętrza zostały zaaranżowane przez J. Wachtera i O. Fritsche. W późniejszych latach willa, znana jako pałac Pringsheimów, stała się miejscem spotkań elit monachijskich.
Alfred Pringsheim od najmłodszych lat interesował się muzyką, adaptując niektóre utwory Richarda Wagnera na fortepian. Jego zainteresowania obejmowały także teorię oraz historię sztuki, a także zgromadził bogatą kolekcję majolik i dzieł malarskich.
Był także pierwowzorem Samuela Spoelmana, postaci z powieści Tomasza Manna „Królewska wysokość”.
Kariera akademicka
Pringsheim uczęszczał do Gimnazjum Marii Magdaleny (Maria Magdalena Gymnasium) we Wrocławiu, gdzie wyróżniał się w matematyce oraz muzyce. W 1868 roku rozpoczął studia z zakresu matematyki i fizyki w Berlinie, a następnie kontynuował naukę na Uniwersytecie Ruprechta i Karola w Heidelbergu. W 1872 roku uzyskał stopień doktora pod kierunkiem Leo Königsbergera. W 1875 roku przeniósł się z Berlina do Monachium, aby uzyskać habilitację, a dwa lata później został wykładowcą na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana. W 1886 roku objął tam stanowisko profesora, a w 1901 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W 1922 roku przeszedł na emeryturę.
W latach 1898–1938 był członkiem Bawarskiej Akademii Nauk, a także członkiem korespondentem Akademii Nauk w Getyndze oraz członkiem Leopoldiny, najstarszej niemieckiej akademii nauk przyrodniczych.
Osiągnięcia naukowe
Głównym obszarem jego działalności była analiza matematyczna. Alfred Pringsheim badał funkcje rzeczywiste i zespolone, stosując metody oparte na rozwinięciach w szeregi potęgowe, które były zgodne z nauczaniem szkoły Weierstrassa. Opublikował wiele prac dotyczących analizy zespolonej, w szczególności teorii sumowalności szeregów nieskończonych oraz zachowania funkcji analitycznych na brzegu obszaru określoności.
Twierdzenie Pringsheima odnosi się do zbieżności szeregu potęgowego z nieujemnymi współczynnikami rzeczywistymi. Oryginalny dowód Pringsheima zawierał błędy związane ze zbieżnością jednostajną, a poprawny dowód został przedstawiony przez Ralpha P. Boasa. Twierdzenie to znalazło zastosowanie w kombinatoryce analitycznej oraz teorii Perrona-Frobeniusa dodatnich operatorów w uporządkowanych przestrzeniach wektorowych.
Znajomość z Richardem Wagnerem
Od dzieciństwa Alfred Pringsheim zajmował się muzyką, a szczególną uwagę poświęcał twórczości Richarda Wagnera, publikując kilka aranżacji jego utworów na fortepian. Utrzymywał korespondencję z Wagnerem i wspierał go finansowo. Był także mecenasem festiwalu w Bayreuth, poświęconego twórczości Wagnera.
Sytuacja finansowa i prześladowania nazistowskie
Pringsheim odziedziczył majątek, który zapewnił mu dostatnie życie. Po śmierci ojca w 1913 roku, w jego dyspozycji znalazł się majątek wart około 13 milionów marek, dający roczny dochód wynoszący około 800 tysięcy marek, co w obecnych realiach odpowiada około 10,5 miliona euro oraz 646 tysięcy euro.
Wybuch I wojny światowej przyniósł pierwsze trudności finansowe Pringsheimowi, który jako niemiecki patriota przekazał znaczną część swojego majątku na wsparcie wojennych działań państwa niemieckiego. Kolejne straty finansowe były wynikiem hiperinflacji w latach 1923 i 1924. W efekcie tych wydarzeń Pringsheim zmuszony był do sprzedaży sporej części swojej kolekcji sztuki, co ironicznie skomentował słowami: „Co ze ściany, to do ust.”
Po rozpoczęciu prześladowań oraz wywłaszczeń Żydów w Niemczech, Pringsheim, głównie z powodu swojego wieku (wtedy miał ponad 70 lat), nie opuścił kraju wraz z resztą rodziny. Ta decyzja narażała go na ciągłe szykany i upokorzenia ze strony nazistów, między innymi pozbawiono go prawa do wyjazdu z kraju. Dzięki pomocy wielu osób, w tym Winifredy Wagner (synowej Richarda Wagnera i przyjaciółki Hitlera), Karla Haushofera (byłego sąsiada Pringsheima, a jednocześnie przyjaciela Rudolfa Heßa), Oskara Perrona (byłego studenta Pringsheima oraz profesora monachijskiego uniwersytetu), a nawet oficera SS, Alfred Pringsheim i jego żona Hedwig cudem uniknęli aresztowania. 31 października 1939 roku, w ostatniej chwili, zdołali wyjechać do Zurychu. Przed wyjazdem Pringsheim został zmuszony do sprzedaży resztek swojego majątku. Środki uzyskane z licytacji jego kolekcji majolik zostały przeznaczone na opłacenie Reichsfluchtsteuer (podatku od ucieczki z Rzeszy, pobieranego głównie od Żydów uciekających z Niemiec). Jego dom został zburzony, a na jego miejscu powstał budynek biurowy służący partii nazistowskiej jako archiwum akt osobowych jej członków (obecnie mieści się tam, między innymi, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana).
Alfred Pringsheim zmarł 25 czerwca 1941 roku w Zurychu. Niedługo po jego śmierci, jego żona, jak się wydaje, spaliła wszystkie jego osobiste rzeczy, w tym korespondencję z Richardem Wagnerem. Zmarła rok po swoim mężu.
Publikacje
Daniel Bernoulli – Versuch einer neuen Theorie der Wertbestimmung von Glücksfällen, 1896
Irrationalzahlen und Konvergenz unendlicher Prozesse, Leipzig 1898
Über Wert und angeblichen Unwert der Mathematik – Festrede gehalten in der öffentlichen Sitzung der Königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften zu München zur Feier ihres 145. Stiftungstages am 14. März 1904
Uber Konvergenz und Funktionentheoretischen Charakter Gewisser Limitar-Periodischer Kettenbruche, München 1910
Majolica, Leiden 1910
Über den Taylorschen Lehrsatz für Funktionen einer reellen Veränderlichen, Sonderabdruck der Königlichen Akademie der Wissenschaften 1913
Majolikasammlung Alfred Pringsheim in München, Leiden 1914
Vorlesungen über Zahlenlehre – Erster Band Zweite Abteilung, I.2, Unendliche Reihen mit Reellen Gliedern, Leipzig 1916
Über singuläre Punkte gleichmässiger Konvergenz – Vorgetragen am 6. Dezember 1919 in München, Bayerische Akademie der Wissenschaften 1920 (Sitzungsberichte des Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Mathematisch-Physikalische Klasse; Sonderabdruck Jahrgang 1919)
Grundlagen der allgemeinen Funktionenlehre
Vorlesungen über Funktionslehre. Erste Abteilung: Grundlagen der Theorie der analytischen Funktionen einer komplexen Veränderlichen, Leipzig und Berlin 1925
Vorlesungen über Zahlen- und Funktionenlehre, 2 Bände (Bibliotheca Mathematica Teubneriana, Bände 28,29). Leipzig, 1916-1932
Kritisch-historische Bemerkungen zur Funktionentheorie, Reprint 1986 ISBN 3-7696-4071-3
Przypisy
Bibliografia
Ernst Klee, Das Kulturlexikon zum Dritten Reich, Frankfurt/Main 2007
Franz Neubert (Hrsg.), Deutsches Zeitgenossen-Lexikon, Leipzig 1905
Hermann A.L. Degener, Wer ist’s, Leipzig 1911
Hermann A.L. Degener, Wer ist’s, Berlin 1935
Tilmann Lahme, Von der Wand in den Mund – Ordnung und spätes Leid im Haus der Schwiegereltern Thomas Manns: Die Pringsheims im Münchner Jüdischen Museum, Artikel in der FAZ vom 7. April 2007
Inge und Walter Jens: Katias Mutter. Das außerordentliche Leben der Hedwig Pringsheim. Rowohlt, Reinbek 2005, ISBN 3-498-03337-9
Inge und Walter Jens: Auf der Suche nach dem verlorenen Sohn – Die Südamerika-Reise der Hedwig Pringsheim 1907/8. Rowohlt, Reinbek 2006, ISBN 3-498-05304-3
Kirsten Jüngling/Brigitte Roßbeck: Katia Mann. Die Frau des Zauberers. Propyläen, Berlin 2003, ISBN 3-54907-191-4
Alexander Krause: Arcisstraße 12: Palais Pringsheim – Führerbau – Amerika Haus – Hochschule für Musik und Theater. Buch & Media, München 2005, ISBN 978-3-86520-094-5
Katia Mann: Meine ungeschriebenen Memoiren. Fischer, Frankfurt 2000, ISBN 3-596-14673-9
Inge und Walter Jens: Frau Thomas Mann. Das Leben der Katharina Pringsheim. Rowohlt, Reinbek, 2003, ISBN 3-498-03338-7
Lorenz Seelig: Die Münchner Sammlung Alfred Pringsheim – Versteigerung, Beschlagnahmung, Restitution. In: Entehrt. Ausgeplündert. Arisiert. Entrechtung und Enteignung der Juden, bearb. von Andrea Baresel-Brand (= Veröffentlichungen der Koordinierungsstelle für Kulturgutverluste, Bd. 3). Magdeburg 2005, S. 265-290, ISBN 3-00-017002-2
Linki zewnętrzne
John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Alfred Pringsheim w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-10-24].
Drzewo genealogiczne A. Pringsheima (po niemiecku)
Krótka biografia A. Pringsheima. buchmedia.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)]. (plik PDF, po niemiecku; 223 kB)
Oskar Perron „Alfred Pringsheim“, Jahresbericht DMV 1953
Biografia A. Pringsheima, po niemiecku
