Alfred Bernhard Nobel (urodzony 21 października 1833 w Sztokholmie, zmarły 10 grudnia 1896 w San Remo) był szwedzkim chemikiem, inżynierem, przemysłowcem oraz wynalazcą, który stworzył m.in. dynamit. Jest także fundatorem Nagrody Nobla.
Życiorys
Alfred był synem Immanuela Nobla oraz Karoliny Ahlsell. Jego rodzice wzięli ślub w 1827 roku i mieli ośmioro dzieci, z których jedynie Alfred i trzech jego braci osiągnęli wiek dorosły.
Jego ojciec, inżynier i wynalazca, po niepowodzeniach w interesach przeniósł się w 1837 roku do Sankt Petersburga. Tam odniósł sukces w produkcji materiałów wybuchowych i maszyn, a w 1842 ściągnął tam swoją rodzinę. Alfred uczył się pod okiem prywatnych nauczycieli i w wieku 16 lat posługiwał się biegle językami: angielskim, francuskim, niemieckim i rosyjskim.
W 1850 roku udał się do Paryża, gdzie przez rok studiował chemię, a następnie przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował u Johna Ericssona. Po powrocie do Rosji rozpoczął pracę w fabryce ojca, produkującej sprzęt wojskowy na potrzeby wojny krymskiej. Kiedy wojna zakończyła się w 1856 roku, fabryka miała trudności z przestawieniem się na produkcję cywilną i ostatecznie zbankrutowała w 1859 roku. Wówczas Alfred, wraz z rodzicami, wrócił do Szwecji. Jego bracia, Robert i Ludvig, zostali w Rosji, aby ratować rodzinny interes, zyskując znaczne dochody z eksploatacji pól naftowych w rejonie Baku.
Alfred rozpoczął eksperymenty z materiałami wybuchowymi i w 1862 roku otworzył fabrykę nitrogliceryny, starając się znaleźć sposób na bezpieczną detonację tej substancji. W 1863 wynalazł detonator, składający się z drewnianej wtyczki z małym ładunkiem czarnego prochu, umieszczonej w metalowym pojemniku z nitrogliceryną. Dwa lata później ulepszył detonator, wprowadzając piorunian rtęci.
W 1864 roku w wyniku eksplozji w jego fabryce zginął jego młodszy brat Emil oraz kilka innych osób. Mimo tego tragicznego wydarzenia, Alfred otworzył nowe fabryki nitrogliceryny. Odkrył, że substancja ta dobrze wchłania się w ziemię okrzemkową, co czyniło detonację tej mieszanki znacznie bezpieczniejszą i łatwiejszą niż detonację samej nitrogliceryny. Dzięki temu wynalazł dynamit w 1867 roku, który szybko zyskał popularność w budownictwie, przynosząc mu światową sławę.
W latach 70. i 80. Nobel stworzył w Europie sieć fabryk dynamitu i kontynuował eksperymenty z różnymi materiałami wybuchowymi. W 1875 wynalazł żelatynę wybuchową, a w 1887 roku balistyt.
Oprócz badań nad materiałami wybuchowymi, Nobel pracował również nad bateriami, żarówkami, telefonem, fonografem, tworzywami sztucznymi, farbami i lakierami oraz kamieniami syntetycznymi. Zarejestrował łącznie 355 patentów.
Fakt, że Nobel, będący z przekonania pacyfistą, zdobył swoją fortunę dzięki „narzędziom śmierci”, był dla niego poważnym problemem moralnym. W testamencie, spisanym w Paryżu 27 listopada 1895 roku, Nobel postanowił przeznaczyć swój majątek (ponad 30 milionów koron szwedzkich) na utworzenie funduszu, z którego dochody miały być przyznawane w formie pięciu nagród za osiągnięcia w dziedzinach takich jak fizyka, chemia, fizjologia lub medycyna, literatura oraz na rzecz zbieżności między narodami, rozbrojenia i propagowania idei pokojowych. Jego nagrody są wręczane corocznie 10 grudnia, w rocznicę jego śmierci. Alfred Nobel został pochowany na cmentarzu Norra begravningsplatsen.
Alfred Nobel zmarł z powodu ataku serca 10 grudnia 1896 roku w swoim domu w San Remo. Problemy z wykonaniem testamentu sprawiły, że nagrody przyznano po raz pierwszy dopiero w 1901 roku, w piątą rocznicę jego śmierci. Rok wcześniej, wykonawcy testamentu Nobla, dwaj młodzi inżynierowie Ragnar Sohlman i Rudolf Liljeqvist, powołali Fundację Nobla, aby zarządzać funduszami. W realizacji woli wynalazcy wspierał ich bratanek Alfreda, Emanuel Nobel.
Życie prywatne
W młodości Alfred Nobel był agnostykiem, a pod koniec życia stał się ateistą. Był osobą samotną, podatną na okresy depresji. Nigdy się nie ożenił ani nie miał dzieci. Przez wiele lat utrzymywał bliską przyjaźń z austriacką działaczką pacyfistyczną Berthą von Suttner, laureatką Pokojowej Nagrody Nobla z 1905 roku.
Przypisy
Bibliografia
Wielka encyklopedia powszechna PWN, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966.
