Alfred Helmut Naujocks (urodzony 20 września 1911 w Kilonii, zmarły 4 kwietnia 1966 w Hamburgu) był niemieckim funkcjonariuszem SS, który pracował w niemieckiej Służbie Bezpieczeństwa Sicherheitsdienst (SD). Jest znany z przygotowania prowokacji gliwickiej, która miała miejsce 31 sierpnia 1939 roku. Po zakończeniu II wojny światowej został aresztowany przez aliantów, jednak zdołał uciec z obozu. Pochodził z pruskiej Litwy.
Życiorys
Alfred Naujocks przyszedł na świat 20 września 1911 roku w robotniczej dzielnicy Kilonii, Gaarden. Był drugim synem Richarda Naujocka, sprzedawcy perfum oraz właściciela sklepu, i jego żony Therese. W dzieciństwie był często chory, a do ósmego roku życia zmagał się z gruźlicą, co wymusiło długie przerwy w edukacji. Jego wyniki w nauce były przeciętne, a częste wagary nie poprawiały sytuacji. W tzw. Volksschule (szkole ludowej) radził sobie jeszcze w miarę dobrze, ale w Realschule (szkole realnej) w roku szkolnym 1925/26 nie uzyskał promocji do następnej klasy. W wieku 16 lat porzucił szkołę, aby kształcić się na ortopedę, pracując w lokalnej pracowni do 1930 roku, kiedy to zrezygnował z nauki, by zostać mechanikiem samochodowym. Po krótkim czasie pracy w fabryce pomp, która zbankrutowała, nie mógł znaleźć zatrudnienia i podjął pracę u swojego ojca, który nie mógł mu płacić stałej pensji.
1 sierpnia 1931 roku, podczas spotkania partii NSDAP, 20-letni wówczas Alfred zafascynował się ideologią partii i tego samego dnia stał się jej członkiem, a także dołączył do SS (numer legitymacji 26240). W grudniu tego samego roku do partii przystąpili jego ojciec oraz jedna z sióstr. W lipcu 1931 roku w Kilonii miały miejsce zamieszki wywołane przez narodowych socjalistów, a Naujocks uczestniczył w strzelaninie z 29 lipca, podczas której trzej członkowie NSDAP, w tym Naujocks, ostrzelali członków Komunistycznej Partii Niemiec (KPD). W latach 1931-33 zyskał reputację skłonnego do awantur, biorąc udział w licznych potyczkach ulicznych, a jedna z lokalnych gazet określiła go mianem „twardego zawodnika”. W 1932 roku został ukarany grzywną za incydent w sądzie, a po przejęciu władzy przez nazistów w 1933 roku, czuł się nietykalny i przez kilka lat unikał płacenia grzywny, aż w końcu został aresztowany 12 kwietnia 1939 roku. Tego samego dnia zapłacił grzywnę i został wypuszczony z aresztu.
Jesienią 1932 roku Naujocks wziął udział w szkoleniu militarnym i politycznym w SS. Wkrótce został wyznaczony do różnych zadań, takich jak ochrona uroczystości i przemarszów NSDAP, a także przyklejanie plakatów i prowadzenie agitacji wyborczej.
W grudniu 1932 roku poślubił 12 lat starszą byłą żonę bogatego jubilera. Po ślubie sprzedawał tytoń w sklepie rodzinnym żony, jednak jego ojciec zabronił reszcie rodziny kontaktów z nim. Para rozwiodła się w 1934 roku, a Naujocks wrócił do rodziców. W przesłuchaniach w 1949 roku twierdził, że od początku wiedział, iż to był błąd, „a za dzieckiem nie tęsknił”. Do rozwodu pracował w stoczniach w Kilonii. Wiosną 1934 roku, z przyjacielem Wernerem Göttschem, przeprowadził się do Berlina, gdzie w wieku 23 lat rozpoczął służbę w Sicherheitsdienst (SD) jako Scharführer i pracował jako kierowca. Wkrótce stali się partnerami w wielu akcjach. Wśród Kilończyków, którzy wstąpili do SS, był również Herbert Hagen, który stał się kierownikiem referatu do spraw Żydów w Głównym Urzędzie Służby Bezpieczeństwa i przełożonym Naujocksa.
Latem 1932 roku powstał Sicherheitsdienst (SD), który pełnił rolę służby wywiadowczej. Został stworzony przez Reinharda Heydricha i nie miał wcześniejszych wzorców w wojsku, czerpiąc inspiracje z brytyjskiej Secret Service.
W 1932 roku Naujocks wstąpił do SD. Po wojnie zeznawał, że „został powołany do SD przez Reichsfuhrera SS”. Na polecenie Göttscha w lutym 1934 roku został kierowcą berlińskiej placówki SD. W tym czasie w SD pracowali już inni Kilończycy, m.in. Erich Ehlers, Herbert Hagen, Hans Daufeldt, Karl Hass, Bernhard Christensen i Friedrich Carsten. Do SD rekrutowano głównie młodych mężczyzn bez zobowiązań, a najważniejszym warunkiem była wiarygodność ich przekonań politycznych.
W 1934 roku Naujocks starał się o służbę w SD Wschód w Berlinie, gdzie otrzymał mieszkanie i pracę jako kierowca. W czerwcu 1934 roku aresztowano kierownictwo SA przez SS i Gestapo, co prowadziło do masowych egzekucji. Naujocks twierdził, że w tym czasie, jako kierowca, został powołany do Gestapo, gdzie woził jednostkę specjalną przez pięć dni, jednak nie był świadomy związku z puczem Röhma.
Pod koniec roku 1934 Naujocks aplikował na stanowisko pracownika biurowego w SD z pensją 100 Marek Rzeszy (RM). Został przeniesiony do registratury, gdzie zajmował się opracowywaniem akt i kartotek. W styczniu 1935 roku awansował na stopień SS-Untersturmführera i został przeniesiony na odcinek Wschód do stacjonującej tam placówki Abwehry, gdzie po raz pierwszy powierzono mu funkcje kierownicze związane z kontrwywiadem.
Na początku 1936 roku Naujocks poznał Wolfganga Sannera, pracownika koncernu AEG, z którym nawiązał bliską relację. Sanner stworzył w AEG służbę wywiadowczą, a Naujocks towarzyszył mu w zagranicznych podróżach, które odbywali razem do miast takich jak Istambuł, Sofia, Bukareszt, Ateny, Sztokholm, Oslo, Kopenhaga, Paryż i Londyn. W późniejszych zeznaniach Naujocks twierdził, że podróże odbywali jedynie dla przyjemności, jednak w rzeczywistości zbierali informacje wywiadowcze.
Jesienią 1937 roku Naujocks został przeniesiony do wywiadu zagranicznego. Wiosną 1938 roku awansował na stopień Sturmbannführera (odpowiednik majora), co przypuszczalnie wiązało się z nadchodzącą aneksją Czechosłowacji. Jego nazwisko znalazło się na liście kandydatów do uhonorowania Medalem Pamiątkowym 13 marca 1938 roku. W 1974 roku były dowódca SD Wilhelm Höttel zeznał, że Naujocks należał do grupy operacyjnej SD „Einsatzkommando Österreich”. Jesienią 1939 roku Naujocks został jednym z dziewięciu kierowników zespołu wywiadu zagranicznego, zajmując się sprawami technicznymi.
W lutym 1940 roku jego wydział zmieniał nazwę wielokrotnie, a jego zadania obejmowały szyfrowanie i rozszyfrowywanie wiadomości oraz zagraniczny nadzór telekomunikacyjny. Po odejściu z SD Naujocks brał udział w wielu akcjach specjalnych, będąc kierownikiem grupy technicznej. Mimo braku formalnego wykształcenia, na początku II wojny światowej pełnił wysoką funkcję w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt, RSHA).
Na początku sierpnia 1939 roku Naujocks zawarł drugi związek małżeński, a także podjął próby przeniesienia do Luftwaffe, które zostały zablokowane przez Heydricha.
W 1939 roku Naujocks otrzymał zadanie produkcji fałszywych pieniędzy, a w 1940 roku miał utworzyć służbę wywiadowczą w Europie Południowo-Wschodniej. Wiele z jego zadań pozostało nieujawnionych podczas przesłuchań przez aliantów. W 1940 roku Naujocks i Göttsch spotkali się w Bukareszcie, aby omówić operację nurkową na Morzu Czarnym.
W październiku 1941 roku Walter Schellenberg przejął resort po Heinzu Joscie i zmienił politykę kadrową, obsadzając stanowiska osobami z wyższym wykształceniem. Naujocks twierdził, że po tych zmianach praca stała się znacznie bardziej efektywna.
Na początku 1941 roku kariera Naujocksa zakończyła się na skutek afery korupcyjnej, po czym został przeniesiony do Waffen-SS. Przypuszcza się, że jego ścieżka zawodowa osiągnęła już swój szczyt. Od końca 1938 roku kierownictwo SD dążyło do ujednolicenia standardów awansów, a aby zostać dowódcą, wymagano dyplomu ukończenia studiów. Nikt z „kompanów z Kilonii” nie awansował powyżej stopnia Obersturmbannführera (podpułkownika).
W latach 1942-1943 Naujocks był zarządcą ekonomicznym w okupowanej Belgii, gdzie przyczynił się do śmierci wielu członków belgijskiego podziemia. W 1943 roku wrócił do SD, zajmując się rozpracowywaniem duńskiego ruchu oporu.
W październiku 1944 roku został zatrzymany przez amerykańskich żołnierzy i przekazany Brytyjczykom jako potencjalny zbrodniarz wojenny. W latach 1945-46 był szczegółowo przesłuchiwany i zeznawał przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze, gdzie stwierdził, że atak w Gliwicach został przeprowadzony przez Sicherheitsdienst (SD) na rozkaz Heydricha i Heinricha Müllera, szefa Gestapo. Po aresztowaniu w obozie dla zbrodniarzy wojennych w Norymberdze, uciekł w 1946 roku po uzyskaniu informacji o planowanej ekstradycji do Polski. Ukrywał się w Niemczech Zachodnich, ale został ponownie aresztowany w 1947 roku i wydany Danii, gdzie osądzono go za zabójstwo członków duńskiego ruchu oporu. Po trzech latach więzienia, w 1950 roku został zwolniony, osiedlił się w Hamburgu i rozpoczął działalność biznesową. Opublikował również wspomnienia o swojej tajnej karierze pod tytułem Ten, który rozpoczął wojnę.
W 1963 roku niemiecka prokuratura w Hamburgu wszczęła dochodzenie w sprawie jego udziału w sfingowanym napadzie na radiostację w Gliwicach oraz w zabójstwie Franciszka Honioka. W 1965 roku został ponownie aresztowany, jednak zmarł rok później, 4 kwietnia 1966 roku w Hamburgu.
Akcje
Naujocks ma na swoim koncie wiele morderstw. W październiku 1934 roku otrzymał od Heydricha zlecenie na zabicie założyciela Czarnego Frontu Ottona Strassera, który wyemigrował do Pragi. Razem z Göttschem pojechali do Pragi, gdzie próbowali uzyskać informacje od tamtejszych narodowych socjalistów, jednak wrócili do Berlina bez rezultatów. Heydrich, rozwścieczony, nazwał Naujocksa „świńskim psem” i zapowiedział, że pokaże mu, co oznacza niesubordynacja.
Zabójstwo Rudolfa Formisa
Następnie dostali zadanie uprowadzenia zbiegłego do Czechosłowacji niemieckiego inżyniera Rudolfa Formisa, który musiał uciekać po przystąpieniu do Czarnego Frontu. Naujocks, działając pod nazwiskiem Hans Müller, otrzymał informacje, że Formis nadaje z ukrytej radiostacji w miejscowości Přestavlky. 13 stycznia 1935 roku, razem z Göttschem i nauczycielką gimnastyki Edith Käsbach, wyjechali do Pragi pożyczonym mercedesem. Po potwierdzeniu, że Formis rzeczywiście nadaje audycje, sporządził odcisk klucza do jego pokoju. Po kolacji z Formisem, 17 stycznia, Naujocks wrócił do Berlina, gdzie potwierdzono tożsamość inżyniera.
23 stycznia 1935 roku Naujocks, Käsbach i Göttsch przybyli do hotelu „Záhoří”. Göttsch pozostał na zewnątrz, a Naujocks i Käsbach spotkali się z Formisem. Po zjedzeniu kolacji, Naujocks próbował dostać się do pokoju inżyniera, ale ten, wracając, zaskoczył Naujocksa. W trakcie walki Formis został postrzelony przez Göttscha, co doprowadziło do jego śmierci. Po akcji sprawcy zniszczyli radiostację, a personel hotelu został zamknięty w piwnicy. Naujocks zabrał pistolet Formisa jako „pamiątkę”. Po akcji Käsbach została odesłana do Berlina, a Naujocks i Göttsch świętowali sukces w barze.
W Berlinie obaj funkcjonariusze złożyli raporty przed Heydrichem, który był zadowolony z efektów akcji, co zaowocowało 10-dniowym urlopem oraz awansem Naujocksa.
Zamachy na Słowacji
Kilka dni po aneksji Austrii przez Rzeszę Niemiecką, w maju 1938 roku Naujocks otrzymał zadanie przeprowadzenia operacji Fall Grün, mającej na celu zainscenizowanie prowokacji, która uzasadniłaby użycie siły przez Niemców. W marcu 1939 roku, po ogłoszeniu niepodległości Słowacji, wojska niemieckie wkroczyły do Czech i ogłoszono je protektoratem Rzeszy.
Prowokacja gliwicka
31 sierpnia 1939 roku, grupa dywersyjna złożona z komandosów SS, w tym Naujocks, zainscenizowała atak na posterunek radiowy w Gliwicach, znany jako prowokacja gliwicka. Naujocks rozkazał przeczytać komunikat w języku niemieckim, a w wyniku akcji zastrzelony został polski działacz plebiscytowy Franciszek Honiok. Naujocks, jako dowodzący akcją, jest uważany za osobę, która przyczyniła się do wybuchu II wojny światowej. Ta akcja była jedną z 21 dywersji, które miały uzasadnić atak III Rzeszy na Polskę.
Incydent w Venlo
W listopadzie 1939 roku Naujocks brał udział w porwaniu dwóch brytyjskich agentów w holenderskim mieście Venlo. Agenci zostali później torturowani pod nadzorem Waltera Schellenberga. Naujocks i inni uczestnicy porwania zostali odznaczeni Krzyżem Żelaznym.
Podrabianie pieniędzy
Uczestniczył również w operacji wprowadzenia do obiegu fałszywych brytyjskich banknotów, znanej jako Operacja Bernhard.
Naujocks w kulturze
Günter Peis: Człowiek, który rozpoczął wojnę. 1960. Brak numerów stron w książce – pierwsza książka o Naujocksie wydana w Austrii.
Film The Man Who Started the War – BBC, 1965.
Der Fall Gleiwitz (po polsku tłumaczone jako Tu Radio Gliwice) – NRD, 1961.
Odznaczenia
Krzyż Żelazny I Klasy (12 września 1939).
Krzyż Żelazny II Klasy (12 września 1939).
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Florian Altenhöner: Człowiek, który rozpętał II wojnę światową: Alfred Naujocks – fałszerz, morderca, terrorysta. tłumacz Marta Jabłońska. Wydanie I. Poznań: Wydawnictwo Replika, 2019. ISBN 978-83-7674-704-0. OCLC 1111747559.
Stanisław Żerko: Biograficzny leksykon II wojny światowej. 2013, s. 292.
Andrzej Szefer: Akcja „Tannenberg”: prowokacje hitlerowskie w Gliwicach, Stodołach i Byczynie 31 sierpnia 1939 roku. Część Śląskie Epizody Historyczne. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1983. ISBN 978-83-00-00643-4.
Tomasz Chinciński: Forpoczta Hitlera: niemiecka dywersja w Polsce w 1939 roku. Warszawa, Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Scholar; Muzeum II Wojny Światowej, 2010. ISBN 978-83-7383-389-0.
