Alfred Józef Potocki
Alfred Józef Potocki herbu Pilawa (ur. 29 lipca 1817 lub 1822 w Łańcucie, zm. 18 maja 1889 w Paryżu) był polskim arystokratą, II ordynatem w Łańcucie. Pełnił funkcję ministra rolnictwa i premiera Austrii, a także był Namiestnikiem Galicji oraz posłem na Sejm Krajowy Galicji, będąc dożywotnim członkiem austriackiej Rady Państwa.
Życiorys
Do dziewiętnastego roku życia Alfred Potocki spędził czas na wychowaniu oraz nauce u boku kuzyna, Adama Józefa Potockiego, w Łańcucie, Krakowie i Krzeszowicach. Jego guwernerem był Adam Kłodziński. Następnie podjął studia z zakresu prawa na uniwersytecie w Wiedniu, równocześnie uczęszczając na wykłady politechniczne. W trakcie studiów prowadził intensywne życie towarzyskie, a jego rodzinne koneksje oraz znaczny majątek zapewniły mu wysoką pozycję na dworze habsburskim. W 1844 roku, po uzyskaniu tytułu szambelana, został attaché ambasady austriackiej w Londynie, której przewodził jego szwagier Maurycy Dietrichstein. Czas spędzony w Anglii uczynił go anglomana.
Po powrocie z Londynu, na wiosnę 1848, założył w Łańcucie oddział Gwardii Narodowej, którym dowodził jako kapitan. W grudniu 1848, po rezygnacji Jerzego Lubomirskiego, uzyskał mandat do parlamentu austriackiego w Kromieryżu. W parlamencie przynależał do „Stowarzyszenia”. Po zakończeniu Wiosny Ludów skoncentrował się na sprawach rodzinnych i majątkowych. Jego małżeństwo w 1851 roku z Marią z Sanguszków przyniosło mu ogromne dobra w zaborze rosyjskim, takie jak antonińskie i szepetowieckie na Wołyniu oraz kleszewskie na Mazowszu. Zajął się ich zarządzaniem, spędzając lata 1851–1859 w Antoninach i Warszawie, a także często odwiedzając Sankt Petersburg. Od 1859 roku na stałe mieszkał z żoną w Łańcucie, gdzie do 1860 roku przejął ordynację z rąk ojca. W latach 1830–1831 nabył ziemie leżajskie jako dobra monarchii austriackiej, tzw. dobra kameralne od hrabiego Wojciecha Miera, obejmujące różne obiekty przemysłowe, w tym 3 gorzelnie, browar, młyny, folusze oraz tartaki. Kazał także wybudować pałac Potockich we Lwowie. Dzięki temu oraz majątkowi żony stał się jednym z najbogatszych ludzi w Polsce. Ordynację oraz inne dobra galicyjskie zarządzał wzorowo, będąc jednym z pionierów przemysłu rolniczego w Galicji. W dobrach łańcuckich założył m.in. cukrownię, fabrykę rosolisów oraz garbarnię, a także przeprowadził melioracje, wprowadzał nowe uprawy rolnicze i dbał o właściwą gospodarkę leśną. Prowadził także znaną hodowlę koni w Kurowicach i regularnie uczestniczył w krajowych oraz wiedeńskich wystawach rolniczych. Od 1852 roku przewodniczył galicyjskiemu Towarzystwu Chowu Koni i był członkiem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego oraz honorowym członkiem Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego w Krakowie. W 1867 roku przystąpił do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie, a od 1872 do 1876 roku był prezesem Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie.
W zaborze rosyjskim wspierał szkołę rolniczą w Czernichowie i ufundował dwa stypendia dla uczniów. Angażował się w rozwój biblioteki ordynackiej w Łańcucie, a ponadto założył w Julinie koło Łańcuta prywatną bibliotekę z rzadkimi zielnikami oraz bogato ilustrowanymi książkami z lat 16-19 wieku.
Był konserwatystą, monarchistą i klerykałem. Inicjował adres szlachty galicyjskiej z 17 października 1851 roku do cesarza Franciszka Józefa z postulatami reform wewnętrznych oraz propozycją ugody Polaków z dynastią. W 1858 roku, dzięki jego staraniom, szlachta galicyjska wystosowała adres z okazji urodzin arcyksięcia Rudolfa, w którym wyrażono pełną lojalność wobec Habsburgów, co spotkało się z krytyką ze strony środowisk demokratycznych oraz Hotelu Lambert. Po rezygnacji ojca, 18 kwietnia 1861 roku, został dziedzicznym członkiem austriackiej Rady Panów, gdzie reprezentował prawicę. Był przeciwnikiem powstania styczniowego, a w okresie walki Galicji o autonomię wspierał Adama Potockiego. Zasiadał w Sejmie Krajowym Galicji I kadencji (1863–1867) z IV kurii (gmin wiejskich) z okręgu nr 59 (Leżajsk – Sokołów Ulanów), II kadencji (1867–1869) oraz III kadencji (1870–1876) z IV kurii (gmin wiejskich) z okręgu nr 3 (Brzeżany – Przemyślany), IV kadencji (1877–1882) i V kadencji (1882–1889) z IV kurii (gmin wiejskich) z okręgu 6 (Podhajce-Kozowa). W latach 1875–1876 pełnił funkcję marszałka krajowego. 20 maja 1867 roku został wybrany posłem do austriackiej Rady Państwa II kadencji w kurii X jako delegat z grona posłów wiejskich okręgów: Brzeżany, Bóbrka, Rohatyn i Podhajce, jednak nie przyjął wyboru, gdyż był dziedzicznym członkiem Izby Panów; jego miejsce zajmował Wasyla Makowycza. Był również prezesem Rady Powiatowej w Łańcucie, wybranym z grupy większych posiadłości.
W austriackim rządzie pełnił funkcję ministra rolnictwa (30 grudnia 1867 – 15 marca 1870) w gabinecie Karla Auersperga, a następnie został premierem (11 kwietnia 1870 – 4 lutego 1871), ustępując z powodu braku sukcesów w nakłonieniu Czechów do obsadzenia parlamentu. Był także szefem Ministerstwa Obrony Państwa (28 czerwca 1870 – 4 lutego 1871). W latach 1875–1883 działał jako Namiestnik Galicji. Jak zauważył Kazimierz Chłędowski, po śmierci Gołuchowskiego wzbudził duże zainteresowanie, kto obejmie to stanowisko; cesarz, ceniąc lojalność Potockiego i jego przywiązanie do tronu, zdecydował się na niego. Po zakończeniu kadencji ministerialnej, zamieszkał w Łańcucie, nie angażując się w politykę, z zachowaniem arystokratycznej postawy obserwował wydarzenia z boku. Mimo przeciętnych zdolności intelektualnych, był jedną z najważniejszych postaci w polskim społeczeństwie. Jego takt, prawość, wrodzona dobroć oraz znajomość życia rekompensowały brak niezwykłych talentów; można było być pewnym, że z każdej trudnej sytuacji wyjdzie jako wzór człowieka honoru. Jego postać emanowała sympatią i zaufaniem. Był wysoki, szczupły, przystojny, z pięknie zarysowanym nosem, typowym dla Potockich, a jego arystokratyczne zachowanie wzbudzało szacunek.
5 czerwca 1889 roku został pochowany w rodzinnym grobowcu w Łańcucie.
Odznaczenia i wyróżnienia
W 1875 roku przyznano mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta Leżajska z okazji objęcia stanowiska namiestnika Galicji. W 1881 roku uzyskał tytuł szambelana austriackiego.
Otrzymał Order Złotego Runa (15 sierpnia 1869 – nadany przez cesarza Franciszka Józefa), Wielki Krzyż Orderu Świętego Stefana (1883) oraz Order Korony Żelaznej I klasy (15 maja 1869), a także hiszpański Order Karola III.
Rodzina
Alfred Potocki pochodził z polskiej arystokratycznej rodziny, był synem I ordynata łańcuckiego Alfreda (1786–1862) oraz Józefy z Czartoryskich. Miał brata Artura (1816–1834) oraz siostry: Ewę Józefinę (1818–1895), żonę Franza księcia Liechtenstein (1802–1887), Marię (1819–1822) i Zofię Ewę (1820–1892), żonę Maurycego Jana von Dietrichstein-Proskau-Leslie (1801–1852). Jego żoną była Maria Klementyna z Sanguszków. Mieli synów Romana Alfreda (1851–1915) i Józefa Mikołaja (1862–1922) oraz córki Julię (1854–1921), żonę Władysława Michała Branickiego (1848–1914), oraz Klementynę (1856–1921), żonę Jana Antoniego Tyszkiewicza (1852–1901).
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Zdrada, Potocki Alfred Józef (1822–1889), Polski Słownik Biograficzny, t. 27, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983, s. 762–766, kopia elektroniczna iPSB
Walter Goldinger – Jerzy Zdrada: Potocki, Alfred Graf, [w:] Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950 (ÖBL). Band 8, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1983, ISBN 3-7001-0187-2, S. 230, kopia elektroniczna ÖBL
Lothar Höbelt: Potocki, Alfred Graf von, [w:] Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 20, Duncker & Humblot, Berlin 2001, ISBN 3-428-00201-6, S. 657, kopia elektroniczna NDB
Meyers Konversations-Lexikon, Lipsk 1890, kopia elektroniczna.
