Alfred Bisanz, ukr. Альфред Бізанц (urodzony 15 listopada 1890 w Dornfeld, zmarł w 1951 we Włodzimierzu) był austriackim, a później ukraińskim wojskowym, który osiągnął stopień podpułkownika w Sztabie Generalnym Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej. W czasie II wojny światowej pełnił funkcję referenta w wydziale ds. ludności ukraińskiej przy Generalnym Gubernatorstwie (1940–41), a następnie referenta wydziału opieki społecznej w urzędzie Dystryktu Galicja (1941–1944). Był również szefem Zarządu Wojskowego 14 Dywizji Grenadierów SS w latach 1943–1944.
Życiorys
Alfred Bisanz urodził się w Galicji. Jego ojciec, Karl Bisanz, był Niemcem, zamożnym kolonistą, a matka Ukrainką. Rodzina Bisanzów miała korzenie we francuskich hugenotach z okolic Besançon (niem. Bisanz), którzy po odwołaniu edyktu nantejskiego przez Ludwika XIV w 1685 roku emigrowali do Szwajcarii, a następnie do Niemiec. Ostatecznie po I rozbiorze Polski osiedli w nowo utworzonej Galicji, gdzie założyli kolonię Dornfeld. Stryj Alfreda, Gustaw Bisanz, był uznawanym architektem we Lwowie, przez wiele lat pełnił funkcję dziekana Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej oraz dwukrotnie (w latach 1888–1889 i 1898–1899) był jej rektorem.
W 1909 roku ukończył V klasę w C. K. I Gimnazjum w Przemyślu, gdzie kształcili się również Ernest Bisanz (1884–1945), późniejszy inżynier, oraz Ewald Bisanz (ur. 1888) – obaj zostali oficerami Wojska Polskiego.
Następnie Alfred wstąpił do lwowskiego korpusu kadetów. 1 września 1910 roku został mianowany chorążym i wcielony do 33 Pułku Piechoty Obrony Krajowej w Stryju. 1 listopada 1912 roku awansował na podporucznika. W latach 1912–1913 brał udział w mobilizacji sił zbrojnych Monarchii Austro-Węgierskiej, która miała miejsce w związku z wojną na Bałkanach. Po trzech latach służby wstąpił do Terezjańskiej Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt. W związku z wybuchem I wojny światowej w sierpniu 1914 roku zajęcia zostały przerwane, a Bisanz wrócił do swojego pułku. Walczył na froncie bałkańskim, a później włoskim. 1 stycznia 1915 roku awansował na porucznika, a następnie na kapitana. Od 1917 roku jego macierzysty oddział nosił nazwę „Pułk Strzelców Nr 33”. Po rozpadzie Austro-Węgier w listopadzie 1918 roku powrócił z frontu do Galicji.
Odnajdując swoje miejsce w Ukraińskiej Armii Halickiej, ochotniczo rozpoczął służbę, początkowo jako dowódca batalionu, biorąc udział w walkach z Wojskiem Polskim w okolicach Lwowa, w tym w operacji wowczuchowskiej (od 15 lutego do 19 marca 1919). Awansował na majora. Od wiosny 1919 roku dowodził 7 Brygadą Piechoty, osiągając stopień podpułkownika i prowadząc brygadę w ofensywie czortkowskiej (8–28 czerwca 1919). Po klęsce w wojnie polsko-ukraińskiej i przekroczeniu Zbrucza przez Ukraińską Armię Halicką brał udział w ofensywie Armii URL na Kijów przeciwko Armii Czerwonej w sierpniu 1919 roku. Po zajęciu terytorium Ukraińskiej Republiki Ludowej przez Armię Czerwoną w styczniu 1920 roku został dowódcą 1 Brygady Czerwonej Ukraińskiej Armii Halickiej. W trakcie wyprawy kijowskiej jego brygada została otoczona przez wojska polskie i wzięta do niewoli. 10 maja 1920 roku Bisanz, razem z 330 żołnierzami z brygady (głównie oficerami i podoficerami), wstąpił w Winnicy do Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej, która była sojusznikiem Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej. W latach 1920–1921 pełnił funkcję naczelnika oddziału w Sztabie Generalnym Armii URL. W listopadzie 1920 roku został internowany wraz z innymi żołnierzami armii URL w obozie internowanych w Kaliszu-Szczypiornie, ale zwolniono go z służby na własną prośbę, a on sam został uwolniony z internacji zimą 1920/21.
W okresie międzywojennym zarządzał swoim majątkiem ziemskim pod Lwowem i mieszkał we Lwowie. Utrzymywał kontakt z kombatantami UHA i 2 lipca 1938 roku wygłosił mowę pożegnalną na pogrzebie byłego dowódcy gen. Myrona Tarnawskiego na Cmentarzu Janowskim.
Po agresji ZSRR na Polskę oraz okupacji i aneksji wschodnich terenów Polski przez ZSRR, korzystając z umów repatriacyjnych między Niemcami a Sowietami, Bisanz przeprowadził się do Krakowa, na teren okupowany przez Niemców. W Krakowie zaprzyjaźnił się z Hansem Kochem, byłym sotnikiem Ukraińskiej Armii Halickiej, który wówczas był oficerem Abwehry odpowiedzialnym za sprawy ukraińskie oraz doradcą generalnego gubernatora Hansa Franka w sprawach ukraińskich. W 1940 roku Koch zatrudnił Bisanza jako referenta w wydziale ds. ludności ukraińskiej przy władzach Generalnego Gubernatorstwa i przekazał mu swoje obowiązki przed wyjazdem do Lwowa jako przewodniczący niemiecko-sowieckiej komisji repatriacyjnej.
Od sierpnia 1941 roku Bisanz pełnił funkcję referenta w wydziale opieki społecznej w urzędzie Dystryktu Galicja (niem. Referent für Bevölkerungswesen und Fürsorge im Distriktamt), utworzonego 1 sierpnia 1941 roku, po ataku III Rzeszy na ZSRR oraz zajęciu Lwowa przez Wehrmacht. 15 kwietnia 1943 roku został mianowany na szefa Zarządu Wojskowego, odpowiedzialnego za formowanie 14 Dywizji Grenadierów SS. Według Beglara Nawruzowa jako urzędnik III Rzeszy był opiekunem wielu znaczących ukraińskich współpracowników Abwehry.
Był jednym z bliskich współpracowników gubernatora Dystryktu Galicja, Otto Wächtera. Zgodnie z relacją brytyjskiego pisarza i producenta filmowego Christophera Hale, Bisanz był jednym z organizatorów i wykonawców „przesiedlenia” 30 000 Żydów z dystryktu galicyjskiego oraz uczestniczył w akcji „Marzec” (części Einsatz Reinhardt – eksterminacji Żydów w Generalnym Gubernatorstwie) w latach 1941–1942.
Latem 1945 roku został aresztowany w Wiedniu przez funkcjonariuszy Smiersza. Skazany na rozstrzelanie za sabotaż, wyrok wykonano w 1951 roku w więzieniu we Włodzimierzu.
Kim Naumenko przytacza relację Kosta Pankiwskiego, według której po aresztowaniu w Wiedniu Bisanz został na koniec 1945 roku przekazany przez NKWD komunistycznym władzom polskim, osądzony przez sąd wojskowy jako zbrodniarz wojenny, skazany na długoletnie więzienie, a następnie wywieziony do ZSRR, do łagru w Potmie (Mordowia), gdzie w 1949 roku został stracony.
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Zasługi Wojskowej 3 klasy z dekoracją wojenną i mieczami,
- Signum Laudis Srebrny Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej (dwukrotnie),
- Signum Laudis Brązowy Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej,
- Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913.
Przypisy
Bibliografia, linki
- Schematismus der k.k. Landwehr und der k.k. Gendarmerie der im Reichsrathe Vertretenen Königreiche une Länder für 1911. Wiedeń: styczeń 1911. (niem.).
- Schematismus der k.k. Landwehr und der k.k. Gendarmerie der im Reichsrat Vertretenen Königreiche une Länder für 1914. Wiedeń: styczeń 1914. (niem.).
- Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1916. Wiedeń: 1916.
- Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918.
- Ihor Pidkova, Roman Shust, Kost Bondarenko: Dovidnyk z istorii Ukrainy. Lwów: Lvivskyi derzhavnyi universytet im. Ivana Franka i Vydavnyctvo Heneza, 1999. ISBN 978-966-504-237-2.
- Бізанц Альфред w: Енциклопедія історії України: Т. 1. Rедкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. – Київ 2003, Wyd. «Наукова думка». ISBN 966-00-0632-2.
- Christopher Hale: Kaci Hitlera. Brudny sekret Europy. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2012. ISBN 978-83-240-2217-5. OCLC 812704943.
- Kim Naumenko: Пустомитівщина: постаті. Lwów: Інститут українознавства ім. І.Крип’якевича Національної академії наук України, 2013.
- Полковник Альфред Бізанц
- Іван Головацький, Полковник українського війська Альфред Бізанц, Postup, Nr 188 (632), 16–22 XI 2000
