Alfons V Afrykańczyk (urodzony 15 stycznia 1432 w Sintrze, zmarły 28 sierpnia 1481 w Lizbonie) był dwunastym królem Portugalii (od 1438) z dynastii Avis, a faktycznie rządził w latach 1449–1481.
Początek panowania
Alfons V był synem króla Edwarda I Avis oraz Eleonory Aragońskiej. Urodził się i zmarł w Sintrze. W młodości otrzymał staranne wykształcenie, co mogło wpłynąć na jego szacunek do nauki. Jego nauczycielami byli Stefan z Neapolu i Mateusz z Pizy. Po śmierci ojca w 1438 roku, który zmarł na dżumę, Alfons V objął tron w wieku 6 lat. Z racji małoletniości regencję sprawowała jego matka, Eleonora Aragońska, ale po buncie mieszczan regentem został jego stryj, książę Coimbry, infant Piotr, brat Edwarda I, który zyskał poparcie mieszczan, zwłaszcza cechów lizbońskich, dążących do ogłoszenia go królem. Piotr szybko zdominował młodego władcę, stając się jedną z najważniejszych postaci w królestwie, a jego przeciwnikiem była dalsza ekspansja morska Portugalii. Po osiągnięciu pełnoletności Alfons postanowił odsunąć Piotra od władzy i zaufał pomocy dwóch innych braci swojego ojca, tj. Henryka Żeglarza, księcia Viseu, oraz Alfonsa, księcia Bragança. Obaj księcia mieli odmienne podejście niż Piotr; Henryk był zwolennikiem wypraw do Maroka i ekspedycji morskich do Afryki, zaś Alfons dążył do wsparcia dla szlachty. W wyniku tego postanowili wyeliminować Piotra, który zginął w bitwie pod Alfarrobeira w maju 1449 roku. Od tego momentu Alfons rozpoczął samodzielne rządy, realizując idee stryjów, co umożliwiło mu zaangażowanie się w walki w Afryce oraz nawiązanie dobrych relacji z wieloma rodami szlacheckimi, które straciły wpływy podczas rządów jego dziadka, Jana I.
Walki w Afryce
W 1453 roku, po zdobyciu Konstantynopola przez Turków, papież Mikołaj V wezwał europejskich monarchów do krucjaty przeciwko niewiernym. Jednak czasy wypraw krzyżowych już minęły i niewielu się zgłosiło. Król Portugalii, będący jednym z nielicznych, zobowiązał się do wysłania 12 tysięcy żołnierzy do walki z Saracenami. Kiedy okazało się, że krucjata na Wschód nie ruszy, Alfons postanowił wykorzystać zgromadzone siły w Afryce. Wyprawa zakończyła się sukcesem, a wojska królewskie zdobyły w 1458 roku Al-Kasr-as-Saghir. Kolejna ekspedycja w 1463 roku napotkała niepowodzenie, gdyż nie udało się zdobyć Tangeru. Mimo to, w 1471 roku zorganizowano nową wyprawę, która przyniosła sukcesy w postaci zdobycia Arzili i Tangeru. Dzięki tym wydarzeniom Alfons zyskał przydomek, a w 1471 roku rozszerzył swoją tytulaturę na króla Portugalii i Algarve po tej i tamtej stronie Afryki. Papież Mikołaj V już wcześniej docenił zasługi Alfonsa V, wydając w 1455 roku bullę Romanus pontifex, przyznającą królowi portugalskiemu, jego następcom oraz infantowi Henrykowi prawo do podboju nowych terenów w Afryce, walki z niewiernymi oraz monopol na handel, z groźbą ekskomuniki dla tych, którzy by utrudniali ich działania. Po śmierci stryja Henryka, Alfons V przez pewien czas osobiście interesował się wyprawami portugalskich żeglarzy do Afryki. W czasie jego panowania dotarli oni do Przylądka Zielonego, Wysp Zielonego Przylądka, Zatoki Gwinejskiej oraz zajęli wyspę Fernando Po.
Konflikt z Kastylią
Pod koniec panowania Alfonsa V miał miejsce konflikt z Kastylią, który sprawił, że zaniedbał inne sprawy, w tym odkrycia geograficzne. Po śmierci króla Kastylii, Henryka IV, w 1474 roku Alfons postanowił zająć tron sąsiedniego królestwa. Najechał Kastylię, korzystając z wsparcia kilku potężnych kastylijskich rodów szlacheckich. Ostatecznie przegrał bitwę nad rzeką Toro w 1476 roku z główną rywalką do tronu, Izabelą Kastylijską, której sprzyjała drobna szlachta oraz niższe warstwy społeczeństwa. Po tej bitwie sojusznicy Alfonsa przeszli do obozu Izabeli i jej męża, Ferdynanda Aragońskiego. Do uregulowania stosunków z Kastylią doszło w 1479 roku, gdy podpisano traktat pokojowy w Alcáçovas, w którym w zamian za rezygnację z korony kastylijskiej król Portugalii otrzymał ważne koncesje i przywileje handlowe w Afryce.
Koniec rządów
Choć już w 1477 roku Alfons V przekazał rządy swojemu synowi, to de facto obaj sprawowali władzę. Formalnie jego syn Jan zajął się portugalską ekspansją zamorską. Ostatnie lata życia Alfonsa V poświęcone były kulturze i nauce; przejawiał zainteresowanie literaturą i jako pierwszy władca założył w Portugalii bibliotekę z siedzibą w Coimbrze. Podobnie jak jego ojciec, zmarł podczas epidemii dżumy.
Małżeństwa i potomstwo
Alfons V był dwukrotnie żonaty:
- od 6 maja 1447 z Izabelą, księżniczką Coimbra (1432 – 2 grudnia 1455). Mieli razem troje dzieci:
- Jana (1451)
- Joannę (1452–1490), beatyfikowaną w 1693 przez Innocentego XII
- Jana II (1455–1495), kolejnego króla Portugalii
- od 30 maja 1475 z Joanną la Beltraneją, infantką kastylijską (1462–1530). Para nie miała dzieci, a ich małżeństwo zostało unieważnione przez papieża z powodu zbyt bliskiego pokrewieństwa.
Alfons miał również nieślubnego syna, Álvaro Soaresa de Carvalho (1467–1557), którego matką była Maria Álvares de Carvalho.
