Alfons Józef Ignacy Parczewski
Alfons Józef Ignacy Parczewski h. Nałęcz, znany również pod pseudonimem „Niklot” (urodzony 15 listopada 1849 w Wodzieradach, zmarł 21 kwietnia 1933 w Wilnie) był polskim prawnikiem, historykiem, etnografem, regionalistą, a także działaczem społeczno-politycznym i narodowym. Był członkiem Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego oraz współwłaścicielem „Kaliszanina”. Parczewski założył „Nowiny Śląskie” w 1884 roku oraz „Gazetę Ludową” w 1896 roku. W latach 1906–1912 pełnił funkcję posła w I, II, III i IV Dumie Państwowej, był także członkiem Rady Stanu Królestwa Polskiego w 1918 roku. Napisał memoriał dotyczący zachodnich granic Polski w 1919 roku oraz był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego w 1915 roku. W latach 1922–1924 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, a także był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności oraz prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie w latach 1927–1933. Interesował się także językami i był bibliofilem.
Pochodzenie
Alfons Parczewski był synem ziemianina Hipolita Parczewskiego (1819–1912) i Aleksandry (1822–1895) z domu Bajer, miał siostrę Melanię. Jego dziadek, Józef Parczewski (urodzony w 1781 roku), był porucznikiem 7 pułku piechoty armii Księstwa Warszawskiego, a później sędzią pokoju w powiecie kaliskim oraz członkiem rady województwa kaliskiego, gdzie organizował wojsko podczas powstania listopadowego. Jego ojciec w czasie powstania styczniowego pomagał rannym powstańcom, za co został uwięziony w latach 1863–1864. Matka prowadziła szkołę elementarną w Wodzieradach.
Życiorys
Alfons Parczewski rozpoczął naukę w domu pod opieką Juliusza Teplickiego, byłego oficera Wojska Polskiego i uczestnika powstania listopadowego. W 1864 roku kontynuował edukację w Gimnazjum Filologicznym w Kaliszu, które ukończył na jesieni 1865 roku. Następnie podjął studia na Wydziale Prawa i Administracji w Szkole Głównej Warszawskiej, które ukończył w 1869 roku, a po odbyciu aplikacji sądowej w Warszawie został adwokatem w Kaliszu.
W tym czasie jego działalność polityczna i publicystyczna rozkwitła. Jako poddany rosyjski nie mógł otwarcie sprzeciwiać się caratowi, więc zajął się obroną Polaków w zaborze pruskim oraz walką z germanizacją. W 1881 roku dołączył do tajnego komitetu wspierającego Mazurom i współzałożył tygodnik „Gazeta Ludowa”, który ukazywał się od 1892 do 1902 roku w Ełku.
Od 1875 roku zaangażował się w ochronę praw Łużyczan, jako pierwszy rozszerzył swoją działalność na Dolne Łużyce i uczestniczył w corocznych posiedzeniach Macierzy Łużyckiej w Budziszynie. Dzięki jego staraniom Józef Ignacy Kraszewski ufundował stypendium dla studentów Łużyczan. W 1880 roku powołał „Towarzystwo pomocy za studujących Serbów” oraz zainicjował dolnołużycki oddział Macierzy, a w 1884 roku założył polski tygodnik „Nowiny Śląskie” we Wrocławiu.
Interesował się również losem Kaszubów i Celtów; za swój udział w ruchu panceltyckim w 1901 roku otrzymał tytuł „Barda Walii”, nadawany przez Gorsedd, organizację promującą język i kulturę walijską. W 1904 roku na zjeździe panceltyckim w Caernarfonie przedstawił projekt międzynarodowej organizacji mającej na celu ochronę języków mniejszościowych.
W marcu 1905 roku, jako członek delegacji, udał się do Sankt Petersburga w celu przywrócenia nauczania języka polskiego w szkołach. 15 maja 1905 roku wziął udział w zebraniu założycielskim Macierzy Szkolnej Królestwa Polskiego. Po aresztowaniu i zmuszeniu do opuszczenia kraju, wrócił, gdy został wybrany na posła do Dumy Państwowej z guberni kaliskiej, gdzie pełnił funkcję od 1906 do 1912 roku, walcząc w obronie unitów i przeciwko planom wyłączenia Chełmszczyzny z Polski.
Był członkiem Towarzystwa Oświaty Narodowej w guberni kaliskiej.
Interesował się historią swojej rodzinnej ziemi, co potwierdzają jego eksponaty na wystawie starożytności i dzieł sztuki w Sieradzu w 1883 roku oraz udział w wystawie archeologicznej w Kaliszu w 1900 roku.
Kierował kasą pożyczkową dla ubogich rzemieślników. W 1886 roku został prezesem Towarzystwa Kredytowego miasta Kalisza, pełnił również funkcje prezesa Stowarzyszenia Prawników oraz w latach 1891–1906 prezesował Kalijskiemu Towarzystwu Muzycznemu, inicjując budowę gmachu z salą koncertową i organizację stałej orkiestry amatorskiej; był także prezesem oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Kaliszu.
Po zniszczeniach Kalisza w 1914 roku, osiedlił się w Warszawie, gdzie w 1915 roku zaangażował się w organizację Wydziału Prawa na reaktywowanym Uniwersytecie Warszawskim. Był członkiem Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej Tymczasowej Rady Stanu. W 1917 roku przewodził aktywistycznemu Centrum Narodowemu, które po rewolucji lutowej w Rosji postulowało przyłączenie białoruskich i ukraińskich ziem do Królestwa Polskiego na drodze okupacji niemieckiej. W 1918 roku został wybrany na członka Rady Stanu. W 1919 roku opracował memoriał na konferencję pokojową dotyczący zachodniej granicy Polski, podkreślając prawa Polski do Drezdenka i Santoka.
W 1919 roku przeniósł się do Wilna, gdzie został dziekanem Wydziału Prawa, a w latach 1922–1924 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Stefana Batorego. Otrzymał tytuł doktora honoris causa tego Uniwersytetu oraz był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Działał jako członek Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej i był jednym z autorów haseł do Słownika geograficznego Królestwa Polskiego dotyczących Dolnego i Górnego Śląska oraz Łużyc.
Zmarł w Wilnie 21 kwietnia 1933 roku i został pochowany na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu.
Rodzina
W 1878 roku Alfons Parczewski ożenił się z Aleksandrą z d. Bochdan (1856–1929), córką Hipolita Bochdana, właściciela ziemskiego z Galicji. Z tego związku przyszła na świat córka Regina Melania (1879–1959). Małżonkowie przez wiele lat żyli w separacji. Aleksandra i Regina Melenia (zamężna Sędzimir) prowadziły pensjonat w Zakopanem, gdzie obie zostały pochowane na cmentarzu przy ul. Nowotarskiej.
Dzieła
- Monografia Szadku, Warszawa 1870
- Hieronim Bużeński, podskarbi koronny, [w:] „Noworocznik Piotrkowski” (1873)
- Notatki archeologiczne Sieradzkiego, [w:] „Noworocznik Kaliski” (1875)
- Analekta Wielkopolskie (1879)
- Emigracja z wschodnich prowincji monarchii pruskiej, Lwów 1893
- Szczątki kaszubskie w prowincyi pomorskiej. Szkic historyczno-etnograficzny, Poznań 1896
- Rys historyczny Towarzystwa Kredytowego miasta Kalisza, Kalisz 1911
- W sprawie zachodnich granic Polski (1919)
- Prawo kościelne. Skrypta według wykładów Adolfa Parczewskiego w Uniwersytecie Warszawskim, Wilno 1924
- Uwagi nad kodyfikacją prawa cywilnego w Polsce, Wilno 1925
Ordery i odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (7 listopada 1925)
Upamiętnienie
Od 1994 roku jego imię nosi Książnica Pedagogiczna im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu.
Zobacz też
- Dwór w Wodzieradach
- Melania Parczewska
Przypisy
Literatura
- Konarski S., Polski Słownik Biograficzny, z. 104, 1980, s. 210–206.
- Wędzki A., Parczewski Alfons, [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, 1983, s. 553–554.
- Andrysiak E., Alfons Parczewski: życie i twórczość: bibliografia, 1992.
- Andrysiak E., Księgozbiór Alfonsa Parczewskiego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” nr 10/2001, s. 57–75.
- Gmerek K., Parczewski the Bard, „Polish-Anglosaxon Studies”, 2003, Vol. 10/11, s. 29–36.
- Andrysiak E., Książka i ludzie książki w życiu i pracy Alfonsa Parczewskiego, Kalisz 2005.
- Leon L. Grosfeld, Polskie reakcyjne formacje wojskowe w Rosji 1917–1919, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
- Jerzy Zbigniew Pająk, Zjazdy Okręgowej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Niepodległościowych w Kielcach w listopadzie 1917 roku, „Między Wisłą a Pilicą”, 1, 2000, s. 305–317.
