Alfons Kühn

Alfons Walenty Kühn, znany pod pseudonimami „Sierakowski”, „Wiesław”, „Kowalski” oraz „Lasocki” (ur. 14 lutego 1878 w Przejmach, zm. 27 stycznia 1944 w Warszawie) był polskim inżynierem, działaczem państwowym II Rzeczypospolitej, posłem na Sejm III kadencji oraz ministrem komunikacji w kilku rządach RP.

Życiorys

Wczesne lata

Kühn był synem Edmunda Leopolda, powstańca styczniowego, oraz Zofii z Erlickich. Z zawodu był inżynierem elektrykiem. Swoją edukację rozpoczął w Państwowej Szkole Realnej w Warszawie, gdzie zaangażował się w działalność kółek samokształceniowych. Po ukończeniu szkoły w 1896 roku kontynuował naukę w Średniej Szkole Mechaniczno-Technicznej Maurycego Mittego, gdzie w tym samym roku miały miejsce protesty przeciwko wprowadzeniu rosyjskich przepisów. Kühn brał udział w tych protestach, co skutkowało jego opuszczeniem szkoły i wyjazdem do Darmstadt, gdzie rozpoczął studia na wydziale elektrotechnicznym Technische Universität. Angażował się w polskie organizacje młodzieżowe, w których pełnił funkcje kierownicze, a także był członkiem stowarzyszenia Polska Czytelnia Akademicka. W 1897 roku przystąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej (Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich – był prezesem sekcji darmsztadzkiej). Utrzymując bliskie kontakty z Centralą PPS w Londynie, działał pod pseudonimami Lasocki lub Sierakowski, tworząc koła partyjne wśród studentów polskich, jak również koła robotnicze dla polskich emigrantów. Jego działalność koncentrowała się głównie w rejonie Monachium, ale jako kurier podróżował również między Londynem a Polską, przewożąc wydawnictwa niepodległościowe. Jednocześnie był członkiem Stronnictwa Demokratycznego oraz radykałów narodowych. Studia ukończył w 1902 roku, a w 1903 roku powrócił do Królestwa Polskiego, gdzie podjął pracę w warszawskim magistracie w wydziale budownictwa, szybko awansując na naczelnika. Pozostając aktywnym członkiem PPS, działał pod pseudonimem Wiesław, prowadząc akcje uświadamiające wśród robotników. Pracował w sekcji inteligencji PPS i w 1908 roku uczestniczył w Centralnym Komitecie Strajkowym, który zarządzał akcją na kolei.

Po rozłamie w 1906 roku wycofał się z aktywności politycznej, poświęcając się pracy organicznej. Współprojektował elektrownię w Bydgoszczy w 1907 roku. W 1909 roku brał udział w pracach komisji zajmującej się obowiązkami samorządu, prawem wyborczym oraz kwestiami związanymi z językiem samorządu. W latach 1907–1914 był członkiem Zarządu Koła Elektrotechników przy Stowarzyszeniu Techników w Warszawie, które powstało z inicjatywy Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu. Jako przedstawiciel tej organizacji wziął udział w VI Zjeździe Techników Polskich w Krakowie w 1912 roku jako wiceprezes obrad II sesji Zjazdu Elektrotechników. W tym samym roku dołączył do Komisji Elektryfikacyjnej, której celem było przygotowanie i budowa elektrowni samorządowych. Po czterech latach komisja podsumowała stan elektrowni i sformułowała plany elektryfikacji Polski. Kontynuował również działalność w grupie zajmującej się opracowaniami na temat przemysłu elektrotechnicznego oraz tworzeniem wykazu elektrotechników w 1915 roku. W 1917 roku współorganizował (zainicjował i przewodniczył) Nadzwyczajny VII Zjazd Techników Polskich w Warszawie, na którym wygłosił referat pt. „Współczesne metody elektryfikacji kraju”, co doprowadziło do decyzji o powołaniu Krajowego Urzędu Elektryfikacyjnego. W 1914 roku był również członkiem Komisji Słownictwa.

W czasie I wojny światowej zaangażował się w działalność Stronnictwa Narodowo-Radykalnego, które opowiadało się za sojuszem z Austro-Węgrami i miało wyraźnie antyrosyjskie stanowisko. W 1915 roku został komisarzem Straży Obywatelskiej oraz uczestniczył w tworzeniu Politechniki Warszawskiej jako członek grupy mechaniczno-elektrotechnicznej komisji politechnicznej Towarzystwa Kursów Naukowych. Od 27 stycznia 1917 roku, po połączeniu SNR ze Stronnictwem Pracy Narodowej oraz Polskim Zjednoczeniem Postępowym, znalazł się w Zjednoczeniu Stronnictw Demokratycznych. Był członkiem Komisji Odbudowy Kraju i Racjonalnego Budownictwa Tymczasowej Rady Stanu.

II Rzeczpospolita

Po odzyskaniu niepodległości 11 listopada 1918 roku został dyrektorem Tramwajów Miejskich w Warszawie. Na tym stanowisku zrealizował rozbudowę sieci tramwajowej w stolicy oraz prowadził działania kulturalno-oświatowe wśród pracowników. W 1919 roku uczestniczył w założycielskim zjeździe Stowarzyszenia Elektryków Polskich, reprezentując magistrat m.st. Warszawy. Później został członkiem komisji rewizyjnej Koła Warszawskiego SEP. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej zgłosił się na ochotnika do wojsk łączności, jednak nie został powołany. Znalazł się w Radzie Obrony Stolicy jako komisarz transportowy.

W latach 1925–1926 był członkiem Państwowej Rady Elektrycznej, powołanej przez Ministerstwo Robót Publicznych w celu opiniowania spraw związanych z elektryfikacją Polski i zarządzaniem energią elektryczną.

28 czerwca 1928 roku Kühn został ministrem komunikacji w rządzie Kazimierza Bartla. Jako szef resortu przyczynił się do budowy kilku istotnych odcinków magistrali kolejowej Śląsk–Gdynia. Prowadził także konsekwentne działania na rzecz modernizacji szlaków kolejowych i wymiany taboru. Wprowadził ustawę koncesyjną, która ograniczała rozwój transportu samochodowego do obszarów mniej rozwiniętych komunikacyjnie. Interesował się również rozwojem komunikacji lotniczej, czego dowodem było założenie Polskich Linii Lotniczych „LOT” na podstawie jego decyzji. Pełnił funkcję ministra komunikacji w kolejnych gabinetach, a także przez pewien czas był ministrem robót publicznych, odpowiedzialnym za jego likwidację i integrację poszczególnych działów w Ministerstwie Komunikacji. W latach 1930–1934 był posłem na Sejm RP z ramienia BBWR.

Po odejściu z rządu w 1932 roku powrócił do pracy w warszawskim magistracie. W 1934 roku objął zarząd sądowy nad Elektrownią Warszawską. Po wyroku sądu okręgowego miasto przejęło kontrolę nad elektrownią, a Kühn został jej dyrektorem w 1936 roku. Pełnił tę funkcję do 1942 roku, przeprowadzając modernizację i rozbudowę zakładu.

Oprócz działalności politycznej i zawodowej, Kühn angażował się również w działalność naukową. Był wykładowcą w Wyższej Szkole Handlowej, a później w Szkole Głównej Handlowej, gdzie prowadził wykłady z zakresu przedsiębiorstw komunalnych oraz użyteczności publicznej.

Działalność w organizacjach

Kühn był prezesem zarządu głównego Polskiego Czerwonego Krzyża, Związku Polskich Zrzeszeń Technicznych, Związku Przedsiębiorstw Komunalnych oraz Zarządu Związków Przedsiębiorstw Tramwajowych i Kolei Dojazdowych w Polsce (od 1927 roku Związku Przedsiębiorstw Komunalnych). Był także członkiem Międzynarodowego Związku Tramwajów i Kolei Dojazdowych w Brukseli, rady głównej Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz przewodniczącym Kapituły Odznaki Honorowej Ligi. Pełnił również funkcje w Kole Darmsztadczyków działającym przy Stowarzyszeniu Techników Polski od 1924 roku, a od 1923 roku był wiceprezesem Spółki Akcyjnej „Elektryczne Koleje Dojazdowe”. Był członkiem pierwszej redakcji „Przeglądu Elektrotechnicznego”, pisma, które powstało w 1919 roku, a w późniejszych latach (1929–1930) zasiadał w komisji rewizyjnej zarządu wydawnictwa tego czasopisma. Publikował również w „Przeglądzie Technicznym” (w dodatku „Elektrotechnika”), „Świetle i Sile”, „Samorządzie Miejskim” oraz w pracy zbiorowej „Technika w gospodarce miejskiej” (Warszawa 1918). Był autorem odczytów i artykułów, z których kilka ukazało się w formie broszur, takich jak „O indukcyjnych miernikach elektryczności” (Warszawa 1905, wspólnie z Leonem Fatersonem) oraz „Przemysł elektrotechniczny i elektryfikacja ziem polskich”. Pełnił także funkcję prezesa Stowarzyszenia Elektryków Polskich (1933–1934, 1935–1936) i był jego pierwszym wiceprezesem w kadencjach 1934–1935 oraz 1936–1937. Pełnił różne funkcje okolicznościowe, w tym był prezesem komitetu Dni Morza w Warszawie w 1939 roku oraz członkiem komitetu wykonawczego budowy Pomnika ku czci Poległych Lotników na Placu Unii Lubelskiej w Warszawie. Angażował się również w powstanie Muzeum Kolejnictwa. W 1930 roku został członkiem Towarzystwa Miłośników Miasta Ogrodu Podkowa Leśna, gdzie był pierwszym prezesem. Od 1934 roku pełnił funkcję prezesa Fundacji im. Jakuba hr. Potockiego.

II wojna światowa

We wrześniu 1939 roku Kühn odniósł niegroźne rany w głowę i biodro. W czasie okupacji niemieckiej pozostał na stanowisku dyrektora elektrowni, koncentrując się głównie na odbudowie, uruchomieniu oraz przywróceniu pełnej mocy elektrowni, co okazało się niemożliwe z powodu decyzji władz okupacyjnych. Niemcy nałożyli ograniczenia dotyczące produkcji oraz odbioru prądu, wymagając, by zasilać przede wszystkim ich potrzeby. Elektrownia stała się także bezpiecznym miejscem pracy dla członków ruchu oporu, a decyzje dotyczące zatrudnienia żołnierzy podziemia podejmował osobiście Kühn. Na przełomie 1941 i 1942 roku zachorował na rozedmę płuc, a w marcu 1942 roku przeszedł na emeryturę. W 1943 roku jego stan zdrowia uległ pogorszeniu, a zmarł 27 stycznia 1944 roku w Warszawie, zostając pochowanym na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 85-6-10,11).

W 2022 roku, z inicjatywy Premiera Mateusza Morawieckiego, grób Kühna został odrestaurowany. Cały projekt został zrealizowany przez Fundację Stare Powązki we współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów.

Życie prywatne

Od 8 grudnia 1922 roku był mężem Julii Sommer, urzędniczki z warszawskiego ratusza. Ślub wzięli w Wilnie. Mieszkali w Podkowie Leśnej, a później w Warszawie przy ul. Filtrowej 51, a następnie przy ul. Filtrowej 27 (numer hipoteki 7472), gdzie zbudowali własny dom. Obecnie w tym miejscu funkcjonuje Ośrodek Akademicki prowadzony przez Opus Dei. Nie mieli dzieci.

Okresy sprawowania urzędu ministra

Minister Komunikacji

• 27 VI 1928 – 13 IV 1929
• p.o. 13–14 IV 1929
• 14 IV – 7 XII 1929
• p.o. 7–29 XII 1929
• 29 XII 1929 – 17 III 1930
• p.o. 17–29 III 1930
• 29 III – 23 VIII 1930
• p.o. 23–28 VIII 1930
• 28 VIII – 4 XII 1930
• 4 XII 1930 – 26 V 1931
• p.o. 26–27 V 1931
• 27 V 1931 – 6 IX 1932

Minister Robót Publicznych

• 20 III – 1 VII 1932

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1938)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1928)
• Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia
• Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Krzyż Wielki Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)
• Krzyż Wielki Orderu Korony (Belgia)
• Krzyż Wielki Orderu Korony Włoch (Włochy)
• Odznaka honorowa Kolejowego Przysposobienia Wojskowego (1932)

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 403–404.
• Marta Mackiewicz: Kühn Alfons. W: Leksykon piłsudczykowski. Słownik biograficzny A–Ł. Jakub H. Szlachetko (red.) Karol Dziuda (red.) Kamil Piskała (red.). T. I. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2015. ISBN 978-83-7865-271-7.

Linki zewnętrzne

Publikacje Alfonsa Kühna w bibliotece Polona