Alfons Koziełł-Poklewski (ros. Альфонс Фомич Поклевский-Козелл; ur. w 1809 roku w majątku Bykowszczyzna, znajdującym się koło Lepla w powiecie lepelskim w guberni witebskiej, zm. 28 sierpnia 1890 roku w Bykowszczyźnie, gdzie został pochowany w Woronowszczyźnie) był polskim przemysłowcem, działaczem społecznym oraz rzeczywistym radcą stanu. Uznawany jest za jednego z najbogatszych przedsiębiorców na Syberii w XIX wieku. Po jego śmierci majątek Poklewskiego oszacowano na 1,6 miliona rubli.
Życiorys
Alfons rozpoczął swoją edukację w szkole powiatowej w Uszaczu, a następnie kontynuował naukę w kolegium pijarskim w Połocku. Studiował na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim aż do momentu jego zamknięcia przez władze carskie w wyniku powstania listopadowego w 1831 roku. Potem podjął pracę jako urzędnik w Sankt Petersburgu, zaczynając jako szlachcic w kontroli państwowej w Departamencie Raportów Moskiewskich, a później przeniósł się do Astrachańskiej Izby Skarbowej. Jego skrupulatność i pracowitość przyciągnęły uwagę księcia Piotra Gorczakowa, który w 1839 roku sprowadził go na Syberię, powierzając mu stanowisko w Wydziale Ekonomicznym Głównego Zarządu Syberii Zachodniej.
W tej roli nadzorował zaopatrzenie armii rosyjskiej w całej zachodniej Syberii i pełnił funkcję asesora ds. handlu produktami monopolowymi. Od 1843 roku był głównym urzędnikiem odpowiedzialnym za produkty monopolowe w zachodniej Syberii, a w 1860 roku został odznaczony orderem św. Stanisława trzeciego stopnia.
Jeszcze w trakcie służby publicznej rozpoczął działalność gospodarczą (za zgodą księcia Gorczakowa), wprowadzając regularną żeglugę po Obie i Irtyszu, co było pionierskim projektem w zachodniej Syberii. W 1845 roku (lub według niektórych źródeł w 1846) kupił i uruchomił pierwszy parowiec, który został wyposażony w nowoczesny silnik sprowadzony ze Szwecji. W roku 1860 dysponował trzema parostatkami oraz wieloma barkami do transportu towarów, obsługując głównie transport produktów monopolowych, takich jak alkohol, sól i tytoń, których dystrybucją się zajmował. W 1851 roku, po mianowaniu Gustawa Hasforda na gubernatora Syberii Zachodniej, zrezygnował z urzędniczej posady, całkowicie poświęcając się handlowi oraz budowie fabryk i kopalń. Główne źródło jego bogactwa stanowiło pośrednictwo w dostawach dla armii (szczególnie w zboże i mąkę) oraz handel produktami monopolowymi, zwłaszcza alkoholem. W 1868 roku zakończył działalność przewozową i skupił się na przemyśle gorzelnianym. Zmonopolizował produkcję i dystrybucję wódki w większości okręgów zachodniej Syberii oraz w guberni permskiej, będąc dzierżawcą, a od 1860 roku właścicielem większości większych gorzelni, produkujących do 1 miliona wiader wódki rocznie. Nazywany „wódczanym królem Uralu”, posiadał szynki rozciągające się od Wiernego (obecnie Ałmaty) po północny Ural, a także produkował znaczne ilości drożdży piwowarskich, piwa, wina i innych napojów alkoholowych, sprzedając duże ilości alkoholu do Petersburga i Rosji europejskiej.
Założył pierwszą w Rosji fabrykę fosforu, uruchomił zakład produkujący kwas siarkowy na Uralu, a w okolicach Tomska zbudował dwie fabryki szkła, które dostarczały 50% produkcji szyb i naczyń w zachodniej Syberii. Posiadał również fabrykę porcelany, dziewięć fabryk żelaznych i kilka kopalń, w tym złota i srebra. W latach 1878–1882 dzierżawił jedną z największych w Rosji kopalń szmaragdów na Uralu, stając się w tym czasie największym prywatnym przedsiębiorcą górniczym na Uralu. W 1866 roku zbudował nowoczesny młyn parowy, produkujący 1150 ton rocznie, co uczyniło go największym producentem produktów mącznych w zachodniej Syberii. Był jednym z głównych akcjonariuszy budowy linii kolejowej Tiumeń – Jekaterynburg. W 1872 roku, wspólnie z przemysłowcem Astaszynem, założył Syberyjski Bank Handlowy w Jekaterynburgu, który później przeniósł do Petersburga. Rozwijał sieć sklepów oraz magazynów, szczególnie szynków, a także otworzył duże domy towarowe w Tobolsku i Tiumeniu, które znajdowały się na dwóch krańcach drogi do Wschodniej Syberii. Powiększył swoją flotyllę na Obie i Irtyszu do trzech parostatków oraz wielu barek i łodzi wiosłowych, będąc liderem transportu na obu tych rzekach do końca lat 50-tych.
Koziełł-Poklewski posiadał 58 domów w różnych miastach, w tym w Jekaterynburgu, Omsku i Tiumeniu. Główną siedzibą i miejscem jego zamieszkania było miasteczko Talica na Uralu, gdzie mieszkał z żoną Anielą z Rymszów oraz czwórką dzieci: Alfonskiem, Wincentym, Janem i Anną (późniejszą generałową Riesenkampf).
Jego działalność kontynuował syn Wincenty, który znacznie rozwinął dorobek rodzinny. W 1914 roku rodzina Poklewskich dysponowała 10 zakładami metalurgicznymi, 8 gorzelniami i browarami, 2 hutami szkła, 10 kopalniami złota, fabryką mebli oraz wieloma innymi mniejszymi zakładami. W 1919 roku Poklewscy opuścili Syberię i wrócili do Polski.
Działalność filantropijna
Koziełł-Poklewski przekazywał znaczne kwoty na cele społeczne, szczególnie na rzecz licznej społeczności Polaków na Syberii. Założył wiele żłobków, szpitali, jadłodajni oraz szkół. W 1868 roku otworzył bezpłatną jadłodajnię dla ubogich w Tobolsku, która wspierała głównie zesłańców (w tym Polaków z powstania styczniowego) oraz sierociniec w Omsku. Był głównym fundatorem kościołów katolickich w Tobolsku, Permie (1875), Tomsku, Jekaterynburgu (1884) oraz Omsku, a także ufundował w 1890 roku prawosławną cerkiew we wsi Demarino koło Czelabińska. Przyjmował polskich zesłańców do swoich fabryk, wykupując ich z cięższych prac.
Przypisy
Bibliografia
Joanna J. Malejko, Koziell-Poklewski (Koziełło-Paklewski) Alfons (1809–1890), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław – Warszawa – Kraków 1968–1969, s. 621.
Antoni A. Kuczyński, Syberia. 400 lat polskiej diaspory, Wrocław: Atla 2, 1998.
Leonid L. Ostrowski, Wkład Polaków w rozwój i przemysłowe zagospodarowanie Syberii, „Zesłaniec: pismo Rady Naukowej Zarządu Głównego Związku Sybiraków” (61), 2014, s. 93, ISSN 1426-2126.
Walery Anatolewicz W.A. Skubnewski, Dom Handlowy „A.F. Poklewskiego-Koziełła Następcy”, „Zesłaniec: pismo Rady Naukowej Zarządu Głównego Związku Sybiraków” (29), 2007, s. 25, ISSN 1426-2126, OCLC 999161959.
S. Fiel, Na syberyjskim trakcie. Polacy w Kraju Tiumeńskim, Warszawa 1999.
Słownik biograficzny techników polskich, Warszawa 1993, z. 3.
Kijas A., Polacy w Rosji od XVII w. do 1917 roku. Słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 2000.
Z. Librowicz, Polacy w Syberii, Wrocław 1992.
W.A. Skubniewski, Polacy na Syberii według spisu ludności z 1897 r., w: Zesłaniec, z. 2, 1997.
Polski Słownik Biograficzny, t. XIV, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1968-1969.
