Alfons I Zdobywca (port. Afonso Henriques lub Afonso I o Conquistador; ur. 25 lipca 1109, zm. 6 grudnia 1185 w Coimbrze) to pierwszy król Portugalii, który objął tron 26 lipca 1139 roku.
Życiorys
Dzieciństwo, młodość i droga do władzy
Był synem Henryka Burgundzkiego, hrabiego Portugalii oraz Teresy de León. Na początku rządy w imieniu małoletniego hrabiego sprawowała jego matka. Gdy arcybiskup zmusił go do opuszczenia hrabstwa, Alfons został zabrany przez niego. Po powrocie w wieku 14 lat (co w średniowieczu oznaczało osiągnięcie wieku męskiego) stanął na czele buntu przeciwko matce. 24 czerwca 1128 roku, po zwycięstwie w bitwie pod São Mamede nad wojskami kochanka matki, Fernando Peresa de Trava, wygnano dotychczasową regentkę z kraju.
Pierwsze lata rządów
W latach 1128–1137 Alfons Henryk, wciąż jako hrabia Portucale, prowadził walki z Maurom oraz stoczył potyczki z ciotecznym bratem, królem Leónu i Kastylii, Alfonsem VII. Po kilku porażkach wielokrotnie składał mu hołd jako lennik. W tym czasie używał tytułu infans, oznaczającego członkostwo w rodzinie królewskiej, lub princeps, czyli książę.
Uzyskanie tytułu królewskiego i niezależności Portugalii
Po zwycięskiej bitwie z Maurami pod Ourique w 1139 roku, Alfons Henryk zaczął tytułować się królem (rex), co uznawane jest przez historiografię za datę powstania Królestwa Portugalii. Oficjalnie tytuł królewski został użyty w relacjach zewnętrznych po raz pierwszy w 1143 roku, w traktacie z Zamory zawartym z Alfonsem VII. Tytuł ten nie oznaczał jednak pełnej niezależności, ponieważ Alfons Henryk nadal pozostawał w feudalnej zależności od Alfonsa VII, który tytułował się cesarzem i zwierzchnikiem wszystkich terytoriów na Półwyspie Iberyjskim. W 1144 roku papież Lucjusz II odmówił uznania niezależności Alfonsa Henryka oraz jego tytułu królewskiego, nadając mu jedynie tytuł księcia – dux portugalensis.
Po śmierci Alfonsa VII w 1157 roku tytuł cesarza przestał być używany, a obok Portugalii istniały na Półwyspie cztery inne chrześcijańskie królestwa o podobnym statusie: León (z Galicją), Kastylia, Nawarra i Aragonia, co sprzyjało uzyskaniu przez Portucale rzeczywistej niezależności. Ostateczne uznanie tytułu królewskiego Alfonsa przez Stolicę Apostolską nastąpiło w 1179 roku, po 35 latach starań.
Inne dokonania
Podczas swojego panowania król zainicjował budowę nowych klasztorów, m.in. sprowadził do Portugalii cystersów. W celu wspierania rekonkwisty stworzył rycerski zakon Aviz, którego pierwszym mistrzem był jego naturalny syn Piotr Alfons. W 1147 roku odbił z rąk Maurów Lizbonę, a podczas wojny w latach 1158–1166 zdobył prowincję Alentejo. W 1184 roku przekazał realną władzę swojemu synowi Sancho.
Przodkowie
Potomkowie
W 1146 roku Alfons ożenił się z Matyldą Sabaudzką (1125–1158), córką Amadeusza III, hrabiego Sabaudii, oraz Matyldy d’Albon. Para doczekała się kilku dzieci:
- Henryka (1147),
- Matyldę (1149 – ok. 1160),
- Urrakę (ok. 1151–1188), królową Leónu, żonę króla Ferdynanda II,
- Sancha I (1154–1212), kolejnego króla Portugalii,
- Teresę (1157–1218), hrabinę Flandrii, żonę hrabiego Filipa Alzackiego, a następnie księżną Burgundii, żonę księcia Odona III,
- Jana (1160),
- Sancho (1160).
Alfons miał także nieślubną córkę z Elvirą Gálter:
Urrakę Afonsę (1130–?), żonę Pedro Afonso Viegasa, pana Aveiro,
oraz inne nieślubne dzieci:
- Ferdynanda Alfonsa (ok. 1166 – ok. 1172), generała i konstabla Portugalii,
- Piotra Alfonsa (ok. 1130–1169), pierwszego wielkiego mistrza Zakonu Aviz,
- Alfonsa (ok. 1135–1207), 11. wielkiego mistrza Zakonu Świętego Jana z Rodos,
- Teresę Alfonsę (ok. 1135–?), żonę Fernando Martinsa Bravo.
Przypisy
Bibliografia
Marques A.H. de Oliveira: Historia Portugalii. T. I (do XVII wieku). Warszawa: PWN, 1987. ISBN 83-01-07221-0.
