Alfons I d’Este

Alfons d’Este

Alfons d’Este (ur. 21 lipca 1476, zm. 31 października 1534) był księciem Ferrary w trakcie wojen Ligi z Cambrai. Był synem Herkulesa I d’Este oraz Eleonory Aragońskiej. W czasie wojen Ligi z Cambrai, Alfons wspierał Ligę przeciwko Wenecji i pozostał wiernym sojusznikiem króla Francji, Ludwika XII, nawet po tym, jak papież Juliusz II zawarł pokój z Wenecją. W 1510 roku został ekskomunikowany, a Ferrara została przyłączona do terenów papieskich, jednak Alfons pokonał armię papiesko-wenecką, zdobył Bolonię i odegrał kluczową rolę w francuskim zwycięstwie w bitwie pod Rawenną w 1512 roku.

W latach 1526–1527 Alfons uczestniczył w ekspedycji cesarza rzymskiego i króla Hiszpanii, Karola V Habsburga, przeciwko papieżowi Klemensowi VII. Tak jak jego brat, kardynał Hippolit d’Este, Alfons był jednym z najpotężniejszych patronów swoich czasów; dla niego Giovanni Bellini namalował „Święto Bogów” w 1514 roku – swoje ostatnie ukończone dzieło. Wspierał również ucznia Belliniego, Tycjana. W 1529 roku Alfons stworzył jedną z najwspanialszych galerii swojego czasu. Ferrara stała się również muzycznym centrum Europy, w którym wielu znakomitych muzyków tworzyło na dworze Alfonsa.

Młodość

Alfons urodził się 21 lipca 1476 roku jako trzecie dziecko i najstarszy syn księcia Ferrary, Herkulesa I d’Este, i jego żony Eleonory Aragońskiej. Miał dwie starsze siostry – Izabelę i Beatrycze – oraz trzech młodszych braci: Ferranta (1477), Hipolita (1479) i Giulia. Dzieciństwo i młodość spędził w atmosferze niepokojów związanych z wojną z Wenecją. Problemy wynikające z tej wojny, takie jak utrata równiny polezyńskiej i Rovigo, miały znaczący wpływ na jego charakter, rodząc przekonanie, że siła militarna jest niezbędna dla Ferrary. Jako młodzieniec uznał artylerię za kluczowy element przyszłych konfliktów, więc założył i samodzielnie prowadził odlewnię armat, z szacunkiem traktując pracujących tam rzemieślników. W wieku 15 lat, 22 stycznia 1491 roku, w Mediolanie ożenił się z Anną Sforzą, księżniczką mediolańską. Anna była osobą chorowitą, nie mogła mieć dzieci i zmarła po sześciu latach małżeństwa w 1497 roku. W czasie ich związku Alfons przeżywał trudne chwile. Krótko przed jej śmiercią, w młodzieńczej fantazji, wyszedł na ulice Ferrary zupełnie nago, trzymając szpadę i otoczony towarzyszami. W swoich wydatkach notował kwoty opisane jako „per Venere lasciva”, a w swoim studiu wieszał obrazy Cosimo Tury, przedstawiające nagie postaci kobiet. W młodości Alfons dużo podróżował, interesując się praktycznymi kwestiami, takimi jak architektura twierdz i portów, budowa miast, gospodarka, uzbrojenie oraz obyczaje. Gdy jego ojciec rządził księstwem, Alfons unikał zajmowania się sprawami państwa, skupiając się na odlewaniu armat, tworzeniu waz majolikowych i kobietach.

Na początku roku 1500 Herkules otrzymał propozycję ożenienia, niedawno owdowiałego Alfonsa z Lukrecją Borgią. Wspierany przez króla francuskiego, Alfons starał się zyskać czas. Ostatecznie jednak musiał się zgodzić, ponieważ Ludwik XII potrzebował wsparcia Borgiów dla swoich planów podboju południowych Włoch. W zamian za małżeństwo, Herkules I wynegocjował sto tysięcy dukatów posagu oraz prawie drugie tyle w klejnotach i strojach, przyłączenie do Ferrary zamków Cento i Pieve, obniżenie rocznej daniny płaconej papieżowi z czterech tysięcy do stu dukatów oraz tytuł książąt Ferrary dla wszystkich męskich potomków Lukrecji i Alfonsa. Kontrakt ślubny został podpisany 1 września 1501 roku, a uroczystości weselne odbyły się na początku następnego roku i były jednymi z najwspanialszych w renesansowych Włoszech. Po ślubie Alfons jedynie zmienił swoje zachowanie, szukając przyjemności poza domem jedynie w ciągu dnia, a noce spędzając z żoną.

Pod koniec 1504 roku Herkules I ciężko zachorował, a Alfons był w trakcie podróży do Anglii. Jego bracia oraz najwyżsi dostojnicy oddali się pod rozkazy Lukrecji, uznając w niej przyszłego władcę. Jeszcze przed śmiercią Herkulesa I, Alfons w białym, adamaszkowym płaszczu spotkał się z najwyższymi dostojnikami i szlachtą, a następnie udał się do katedry, gdzie został koronowany przez Tito Strozziego. Herkules I zmarł 15 czerwca 1505 roku.

Pierwsze lata rządów

Po objęciu przez Alfonsa tronu, dotychczasowa niezgoda z bratem Hipolitem, kardynałem, przekształciła się we wzorową współpracę, ponieważ kardynał całkowicie podporządkował się księciu. Nadzieje pozostałych braci na zwiększenie ich znaczenia okazały się płonne. Alfons postarał się zwiększyć skromne apanaże, które przyznał im ojciec, oraz podarował im pałac na mieszkanie. Nie zmieniło to jednak odczuwanego rozczarowania, a sytuację komplikowała napięta relacja między Hipolitem a Giuliem. Obydwaj ubiegali się o względy pięknej Angeli Borgii, która preferowała Giulia, chwaląc go za piękne oczy. 3 listopada 1505 roku kardynał, podróżując z otoczeniem, natknął się na Giulia pod zamkiem Belriguardo. W przypływie gniewu rozkazał swoim sługom wyłupić mu oczy. Zamach zakończył się częściowym sukcesem – Giulio stracił wzrok w jednym oku, ale drugie zostało uratowane przez lekarzy. Alfons nie podjął żadnych dalszych działań wobec brata, skazując go jedynie na miesięczne wygnanie, po czym wymusił na braciach pojednanie.

Urażony Giulio zawiązał spisek z bratem Ferrantem przeciwko Alfonsowi. Dołączyło do nich wielu niezadowolonych dworzan, w tym hrabia Albertino Boschetti oraz jego zięć, kapitan gwardii zamkowej. Spiskowcy planowali zamordować Alfonsa na balu maskowym, a Hipolitowi podać truciznę. Informacje o spisku dotarły do Hipolita, który przekazał je Alfonsowi. W lipcu 1506 roku spiskowcy zostali aresztowani, osądzeni i skazani na śmierć. Alfons ułaskawił Giulia i Ferranta, skazując ich na dożywotnie więzienie w piwnicach swojego zamku. Ferrante zmarł tam w 1540 roku, już za panowania Herkulesa II, a osiemdziesięcioletniego Giulia uwolnił w 1559 roku Alfons II.

W 1508 roku opinią publiczną Włoch wstrząsnęło morderstwo, którego ofiarą padł Ercole Strozzi, syn Tita Strozziego, poeta i dworzanin, a za panowania Herkulesa I główny urzędnik w państwie. Ercole wzbudził gniew nowego księcia, pośrednicząc w romansie między jego żoną Lukrecją Borgią a Pietrem Bembem. 6 czerwca 1508 roku, zwłoki Ercola, zawinięte w płaszcz, znaleziono w pobliżu kościoła San Francesco. Miał podcięte gardło, dwadzieścia dwie rany na ciele, a całe pęki włosów były wydarte z głowy i leżały rozrzucone na ziemi. Alfons, znany z surowości w ściganiu przestępstw, nie podjął żadnych działań w tej sprawie. Współcześni i niektórzy uczeni spekulowali, że mógł być zamieszany w to morderstwo. Po tym incydencie Pietro Bembo opuścił Ferrarę i już się nie pojawił.

Wojna z Wenecją

10 grudnia 1508 roku w Cambrai zawiązała się liga, która połączyła przeciw Wenecji króla Francji, Anglii i cesarza Maksymiliana. Papież Juliusz II usiłował nakłonić Wenecjan do zwrotu Kościołowi ziem i fortec Romanii, które zagarnęli. Wenecjanie odmówili i w marcu 1509 roku papież przystąpił do Ligi. Alfons został mianowany gonfalonierem Kościoła i jako lennik papieski rozpoczął przygotowania do wojny. Markiz Mantui, Francesco Gonzaga, również nie wymówił się od służby papieżowi. Pierwszym aktem wojennym była ekskomunika rzucona przez papieża na Wenecję. 15 maja połączone siły sojusznicze spotkały się w Agnadello koło Cremony z 50-tysięczną armią wenecką. Czterodniowe zmagania przyniosły sukces Lidze, a potęga lądowa Wenecji została złamana. W trakcie dalszych działań wojennych Wenecjanie próbowali zaatakować Ferrarę od morza, jednak ich flota, która wpłynęła w głąb Padu, została rozbita przez kardynała Hipolita, który czuwał nad bezpieczeństwem państwa. Wenecjanie podjęli próby negocjacji z papieżem. W trakcie działań wojennych wpadł w ich ręce markiz Mantui, którego użyli jako kartę przetargową. Na początku 1510 roku nastąpiło przesilenie. Papież, obawiając się wzrostu wpływów francuskich we Włoszech i niewierności Gonzagi, zaprosił do Rzymu delegację wenecką. 24 lutego uroczyście zdjął ekskomunikę z Republiki Weneckiej, a następnie nakazał sprzymierzonym złożenie broni, ogłaszając, że wojna jest zakończona.

Wojna z papieżem

Rozczarowany brakiem możliwości odzyskania utraconych przez ojca Rovigo i Polesiny, Alfons, podburzany przez Francuzów, odmówił zaprzestania działań wojennych przeciwko Wenecji. W odpowiedzi papież rzucił na księcia Ferrary ekskomunikę. Siły Wenecji i papiestwa zjednoczyły się przeciw Ferrarze, a na ich czele stanął Francesco Gonzaga, który został uwolniony z weneckiego więzienia. Z pomocą przyszła Alfonsowi jego siostra Izabela, żona markiza Mantui, która przekonała męża, aby udawał chorego, co spowodowało, że armia sprzymierzeńców traciła czas. Równocześnie informowała brata o wszelkich planach przeciwnika. W międzyczasie do Ferrary przez terytorium Mantui zaczęli napływać Francuzi, wzmacniając siły Alfonsa. Książę zbroił się i sprzedawał rodowe klejnoty, aby sfinansować wojnę.

W grudniu 1511 roku, zniecierpliwiony papież przejął dowództwo nad swoim wojskiem i wyruszył w pole. W styczniu 1512 roku zajął region Modeny i zaproponował Alfonsowi pokój. Książę jednak błędnie zrozumiał tę propozycję jako oznakę strachu papieża przed kontynuowaniem wojny i ją odrzucił. W odpowiedzi papież obległ Mirandolę, zdobywając ją po bohaterskiej obronie. Obsadziwszy miasto swoim garnizonem, wycofał się do Imoli, a korzystając z zamieszania wojennego, Bentivogliowie, wspierani przez Francuzów, zbuntowali się w Bolonii przeciw papieżowi. W międzyczasie król Francji, Ludwik XII, podjął próbę unieważnienia wyboru Juliusza II na papieża. Do Ferrary przybył również Gaston de Foix, naczelny wódz armii francuskiej. 20 lutego Francuzi zdobyli na Wenecji Brescię. Tymczasem z Neapolu do Włoch zaczęli napływać Hiszpanie, wspierający papieża. Wiosną wojska papieskie pod dowództwem Raimonda di Cardona wyruszyły przeciw Ferrarze. 11 kwietnia natknęły się pod Rawenną na armię francusko-ferraryjską. Losy bitwy przesądziła artyleria Alfonsa, którą osobiście kierował. Wojska papieskie wycofały się do Rzymu, a papież zaczął umacniać twierdzę świętego Anioła, spodziewając się oblężenia. W bitwie pod Rawenną zginął jednak Gaston de Foix, a nowy dowódca nie zdołał zdobyć sobie posłuchu wśród żołnierzy. Po klęsce papieża, przeciwko Francuzom zawiązały się Genua, Rimini oraz Rawenna. Szwajcarzy pod wodzą kardynała Schinnera przeszli przez Alpy, aby udzielić wsparcia Juliuszowi II. Hiszpanie, wspierani przez Włochów, przejęli Parmę, Piacenzę, Pawię, a nawet Asti.

W obliczu zmienionej sytuacji, Alfons postanowił grać na zwłokę. Ostatecznie zdecydował się oddać władzę papieżowi. 24 czerwca przekazał władzę nad księstwem żonie i bratu Hipolitowi i wyruszył do Rzymu w towarzystwie swojego jeńca, Fabrizio Colonny. 9 lipca, eskortowany przez 500 zbrojnych Colonnów, stanął przed papieżem i prosił o przebaczenie. Juliusz II udzielił mu przebaczenia, żądając jednak uwolnienia uwięzionych braci i przede wszystkim ustąpienia mu Ferrary w zamian za Asti. Alfons nie zgodził się na tak surowe warunki i nie odpowiedział papieżowi, a w nocy pod eskortą wymknął się z miasta. 30 września, pod osłoną oddziału zbrojnego Prospera Colonny, wyruszył z twierdzy Colonnów w stronę Ferrary. Po dotarciu do Toskanii, rozstał się z towarzyszem podróży i z garstką swoich ludzi przemykał się bocznymi drogami, aby uniknąć spotkania z żołnierzami papieskimi. Po opuszczeniu Toskanii ponownie spotkał się z Colonną i już bez przeszkód dotarł do Ferrary, gdzie został entuzjastycznie przyjęty przez mieszkańców.

Natychmiast rozpoczął przygotowania do obrony. Nowym naczelnym wodzem wojsk papieskich został siostrzeniec Juliusza II, Francesco Maria della Rovere, książę Urbino. Na początku 1513 roku wojska papieskie wyruszyły przeciw Ferrarze. Na początku tej kampanii, 21 lutego, zmarł papież Juliusz II. W kościołach Ferrary śpiewano Te Deum, dziękując Bogu za uwolnienie świata od tego Holofernesa. Nowo wybrany papież, Giovanni dei Medici, który przyjął imię Leona X, był przyjacielem Estów. Zdjął z Alfonsa ekskomunikę i zakończył wojnę. Po okresie walk, w czasie których niemal utracił swoje księstwo, w kolejnych latach Alfons powrócił do polityki równowagi i neutralności, którą uprawiał jego ojciec.

Rodzina

12 stycznia 1491 roku Alfons ożenił się z Anną Marią Sforza (1473–30 listopada 1497), córką Galeazzo Marii Sforza. Był również jednym z trzech mężów Lukrecji Borgii (ostatnim). Mieli czworo dzieci, które dożyły lat dorosłych (pozostałe dzieci, tj. Alessandro ur. 1505, Alessandro ur. 1514 oraz Izabela Maria ur. w 1519, zmarły wkrótce po narodzinach):