Alfabet francuski (fr. Alphabet du français) to dwuszeregowy system oparty na alfabecie łacińskim, który służy do zapisu języka francuskiego. Składa się z 26 podstawowych liter łacińskich, z czego 7 z nich może być wzbogaconych o znaki diakrytyczne (takie jak akcenty ostre i przeciągłe, cedylle, grawisy oraz dierezy), co daje łącznie 14 różnych znaków. Dodatkowo, w alfabecie występują 2 ligatury. Należy jednak zaznaczyć, że ligatury oraz litery z diakrytykami nie są traktowane jako odrębne litery, zatem nie są uwzględniane w podstawowej kolejności alfabetycznej. Wszystkie litery mogą występować zarówno w formie minuskuły, jak i majuskuły.
Litery
Litery diakrytyczne
W języku francuskim używa się 5 różnych znaków diakrytycznych, a są to: akcent ostry (fr. accent aigu), akcent przeciągły (fr. accent circonflexe), cedylla (fr. cédille), grawis (fr. accent grave) oraz diereza (fr. tréma). Te znaki łącznie tworzą 14 liter diakrytycznych. Najczęściej modyfikują one samogłoski, z wyjątkiem litery ⟨ç⟩, która zmienia spółgłoskę, podczas gdy aż 6 samogłoskami może być opatrzonych znakami diakrytycznymi, są to: ⟨a,e,i,o,u,y⟩.
Akcent ostry: Zmienia ⟨e⟩ na /e/.
Gravis: Zmienia ⟨e⟩ na /ɛ/. Używany z ⟨a,u⟩, rozróżnia homonimy.
Akcent przeciągły: Zazwyczaj odnosi się do łaciny, wskazując, że po akcentowanej samogłosce występowała kiedyś jedna lub więcej obecnie nie wymawianych liter. Również zmienia wymowę ⟨a,e,o⟩ na /ɑ, ɛ, o/ i odróżnia homonimy.
Diereza: Wymusza samodzielną wymowę samogłoski, zamiast wymowy w postaci dwuznaku.
Cedylla: Zmienia ⟨c⟩ na /s/ w sytuacjach, gdzie powinno być wymawiane jako /k/.
Ligatury
W języku francuskim występują dwie ligatury:
- e w a (fr. e dans l’a) Ææ (np. tænia, æquo)
- e w o (fr. e dans l’o) Œœ (np. œil, fœtus, bœuf)
⟨Æ⟩ jest stosunkowo rzadkie i zastępuje łaciński dwuznak ⟨ae⟩ oraz grecki ⟨ai⟩, reprezentując dźwięk /e/. Z kolei ⟨Œ⟩ to obowiązkowe skrócenie ⟨oe⟩ w niektórych słowach. Większość z nich to rodzime francuskie wyrazy z wymową /œ/ lub /ø/, takie jak: cœur („serce”) /kœʁ/, nœud („węzeł”) /nø/, sœur („siostra”) /sœʁ/, œuf („jajko”) /œf/, vœu („ślub”) /vø/. Ligatura ⟨œ⟩ najczęściej pojawia się jako ⟨œu⟩. W słowach pochodzenia greckiego, w przeszłości bywała wymawiana jako /e/, jednak obecnie ta wymowa zanika na rzecz /œ, ø/.
Wymowa
Bibliografia
L’alphabet français : liste des lettres, prononciation et histoire. 2024-08-19. [dostęp 2025-02-16]. (fr.).
Przypisy
