Alfabet abazyński
Alfabet abazyński to system pisma wykorzystywany do zapisu języka abazyńskiego. W ciągu swojego istnienia przeszedł kilka transformacji graficznych. Obecnie oparty jest na cyrylicy. W historii tego alfabetu można wyróżnić trzy kluczowe etapy:
- XIX w. – początek XX w. – próby stworzenia alfabetu na podstawie pisma arabskiego,
- 1932–1938 r. – alfabet oparty na alfabecie łacińskim,
- od 1938 r. – alfabet bazujący na cyrylicy.
Pismo arabskie
Pierwsze próby stworzenia piśmiennictwa abazyńskiego mają miejsce pod koniec XIX wieku, kiedy to Umar Mikerow opracował alfabet abazyński wykorzystując litery arabskie. Jego alfabet oraz podręcznik były używane do nauczania w szkole w Elburganie, lecz nigdy nie zostały formalnie opublikowane. Kolejną próbę stworzenia alfabetu opartego na piśmie arabskim podjął na początku XX wieku nauczyciel Tatłustan Zakierijewicz Tabułow, jednak ten projekt również nie zyskał szerszego uznania.
Alfabet łaciński
W latach 30. XX wieku, w ramach procesu latynizacji w Związku Radzieckim, komitet wykonawczy Czerkieskiego Obwodu Autonomicznego wprowadził dekret dotyczący użycia alfabetu łacińskiego do zapisu języka abazyńskiego. Wówczas pojawiały się opinie, że nie ma potrzeby wprowadzania nowego alfabetu, a raczej można wykorzystać istniejące alfabety języków kabardyjskiego i abchaskiego. Mimo to, w 1932 roku stworzono odrębny alfabet dla języka abazyńskiego, oparty na alfabecie łacińskim. Był on nauczany w szkołach i używany w publikacjach, w tym w czerkieskiej gazecie „Черкес плъыж”. W pracach nad jego rozwojem uczestniczyli N. F. Jakowlew, A. N. Gienko, G. P. Sierdiuczenko oraz abazyńscy naukowcy, tacy jak T. Z. Tabułow, Ch. Kużew, A. B. Kurczew, N. Ł. Ozow i inni. Ogólnokrajowy komitet Nowego alfabetu zalecał dodanie do alfabetu liter đ oraz i, reprezentujących dźwięki, które nie występowały w dialekcie tapantowskim, stanowiącym podstawę języka literackiego, ale były charakterystyczne dla dialektu szkorawskiego. Niemniej jednak, 6 sierpnia 1933 roku, podczas dyskusji nad wydaniem pierwszej książki w języku abazyńskim (elementarza), Czerkieski regionalny wydział edukacji publicznej zdecydował o nieumieszczaniu tych liter w alfabecie. Pierwszy alfabet abazyński miał wiele wad, a także brakowało skodyfikowanych zasad pisowni. W związku z tym na rok 1935 zaplanowano reformę alfabetu oraz opracowanie zasad ortografii, jednak proces zmiany zapisu języków narodów ZSRR z łacińskiego na cyrylicki, który wkrótce się rozpoczął, sprawił, że te plany straciły na znaczeniu.
W 1992 roku abazyński poeta M. Ch. Czikatujew podjął próbę ponownego wprowadzenia alfabetu opartego na łacińskim i zaczął wydawać gazetę „Abaza” z tekstami zapisanymi jego nowym alfabetem, jednak ta inicjatywa została przerwana. Czikatujew wprowadził do swojego alfabetu litery z diakrytykami, takie jak h́, ǵ, ḱ, ĝ, k̂, č, š i inne, aby oddać specyficzne dźwięki języka abazyńskiego.
Cyrylica
W 1936 roku pojawiła się kwestia wprowadzenia alfabetu opartego na cyrylicy do zapisu języka abazyńskiego. Nowy alfabet został stworzony przez G. P. Sierdiuczenko. 29 marca 1938 roku został on zatwierdzony na spotkaniu abazyńskiej inteligencji, a na początku maja przyjęty przez Centralny Instytut Badawczy Języków i Pism Narodów ZSRR. 13 maja został ostatecznie wprowadzony do użytku przez Ludowy Komisariat Oświaty Rosyjskiej FSRR. W lipcu tego samego roku opracowano i opublikowano zasady pisowni, a od września rozpoczęto nauczanie abazyńskiej cyrylicy w szkołach. Od tego czasu w alfabecie nie wprowadzono żadnych zmian; reforma z 1969 roku wprowadziła zmiany w zasadach pisowni, ale nie wpłynęła na sam alfabet.
Współczesny alfabet abazyński:
Porównanie alfabetów
Źródło:
Dwuznaki ФI i ЛI są stosowane w zapisie tekstów dialektalnych i nie są częścią normatywnego alfabetu języka abazyńskiego.
