Alf Liczmański

Alf Liczmański, właściwie Alfons Edmund Liczmański (urodzony 10 października 1904 roku w Gdańsku, zmarł 20 marca 1940 roku w Granicznej Wsi) – był gdańskim działaczem polonijnym, nauczycielem oraz harcmistrzem.

Młodość

Był jedynym dzieckiem Teofili i Stanisława Liczmańskich. Jego ojciec, krawiec z zawodu, angażował się w działalność narodową jeszcze przed I wojną światową, a matka również była aktywna w polonijnych organizacjach kobiecych.

W 1924 roku ukończył Gimnazjum Piotra i Pawła (obecnie I LO w Gdańsku). Następnie rozpoczął studia na Wydziale Budownictwa Lądowego Gdańskiej Politechniki (wówczas Technische Hochschule), jednak musiał je przerwać z powodów finansowych, nie uzyskując dyplomu. Jako uczeń brał udział w tajnych spotkaniach Towarzystwa Filaretów, które działało od 1917 roku. Zajmował się grą na skrzypcach, fotografowaniem oraz biegle znał języki: niemiecki, angielski i francuski.

W latach 1927–1936 uczył w Polskiej Szkole Handlowej w Oliwie, gdzie nauczał stenografii i kaligrafii. Był aktywnym działaczem polskim oraz organizatorem wielu patriotycznych wydarzeń polonijnych w Wolnym Mieście Gdańsku.

Harcerstwo

W 1920 roku ukończył kurs harcerski w Karwi. 8 sierpnia 1920 roku wspólnie z innymi założył pierwszą męską drużynę harcerską im. Zygmunta Augusta.

Był współorganizatorem polskiego harcerstwa w Wolnym Mieście Gdańsku oraz twórcą drużyny harcerskiej im. Zawiszy Czarnego (1930). Pełnił funkcję komendanta hufca gdańskiego, a od 1935 roku był komendantem Gdańskiej Chorągwi ZHP. Był także redaktorem naczelnym harcerskiego pisma „Zewie” w latach 1935-1938.

Promował działalność gdańskiego harcerstwa na obozach w Polsce oraz międzynarodowych zlotach, które odbywały się na Węgrzech, w Holandii, Francji, Austrii i Szkocji. Jego biegła znajomość języków obcych ułatwiała mu nawiązywanie licznych kontaktów międzynarodowych.

W chwili wybuchu II wojny światowej gdańskie harcerstwo było jedną z najdynamiczniej działających i najliczniejszych organizacji polonijnych w Wolnym Mieście Gdańsku, zrzeszającą około dwóch tysięcy członków, od zuchów po dorosłych. Działało w polskich szkołach oraz różnych dzielnicach, takich jak Śródmieście, Wrzeszcz, Brzeźno, Oliwa, Nowy Port, Orunia i Siedlce, a także w Sopocie, Pszczółkach, Piekle, Trąbkach Wielkich i Ełganowie.

Śmierć

Działalność harcerska oraz patriotyczna Liczmańskiego była dokładnie monitorowana przez gdańską policję, zwłaszcza po dojściu do władzy Adolfa Hitlera. Komendant gdańskich harcerzy znajdował się na czołowej liście Polaków przeznaczonych do aresztowania i likwidacji w momencie wybuchu wojny.

Został aresztowany w 1939 roku i osadzony w więzieniu w Gdańsku, skąd później trafił do obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Określany jako „wielki i fanatyczny Polak” (to sformułowanie widniało w obozowej kartotece przy jego nazwisku, co zauważyli współwięźniowie), został potraktowany w sposób szczególny – przewieziono go do filii obozu w Grenzdorfie (dzisiejsza Graniczna Wieś), gdzie został rozstrzelany wczesnym rankiem 20 marca 1940 roku.

Miejsca pamięci

Po wojnie jego zwłoki zostały ekshumowane i 14 listopada 1948 roku uroczyście pochowane na cmentarzu w Gdańsku-Zaspie w Alei Zasłużonych.

W celu upamiętnienia działalności Alfa Liczmańskiego, jego imię nadano Szkole Podstawowej nr 65 w Gdańsku. Na dziedzińcu tej szkoły postawiono pomnik komendanta harcerstwa gdańskiego, wykonany przez Wiktora Tołkina. Ulica, przy której mieszkał (ówczesna Jahnstrasse) w Oliwie, również nosi jego imię.

11 listopada 2002 roku w Granicznej Wsi otwarto ekspozycję poświęconą Alfowi Liczmańskiemu, a obok symbolicznej leśnej mogiły znajduje się szlak spacerowy jego imienia.

Komenda Hufca ZHP Gdańsk-Śródmieście przyjęła Alfa Liczmańskiego za swojego bohatera.

Imię Alfa Liczmańskiego nosi także jeden z gdańskich tramwajów – Pesa Swing o numerze 1038 oraz jacht typu J-80.

Janina Liczmańska

Żona Janina zajmowała się ich córeczką, Reginą Marią Liczmańską-Małek, urodzoną w 1935 roku, i prowadziła dom. Wraz z dzieckiem opuściła Gdańsk w sierpniu 1939 roku. Przeżyła wojnę w Koronowie, a 7 maja 1945 roku wróciła do Oliwy, pod wcześniejszy adres.