Alexandre de Rhodes

Alexandre de Rhodes (urodzony 15 marca 1591 w Awinionie, zmarły 5 listopada 1660 w Isfahanie) był katolickim misjonarzem z Francji, jezuitą, który odegrał kluczową rolę w rozwoju wietnamskiej kultury oraz języka wietnamskiego.

Rhodes jest autorem pierwszego wielojęzycznego słownika języka wietnamskiego (wietnamsko-portugalsko-łacińskiego) oraz opracował alfabet wietnamski, który, z pewnymi modyfikacjami, jest używany do dzisiaj, zastępując używane przez wieki pismo Chữ nôm, oparte na chińskich ideogramach.

Życiorys

Alexandre de Rhodes przyszedł na świat w papieskim Awinionie w 1591 roku. Od najmłodszych lat był uzdolniony, a nauczyciele przewidywali mu świetlaną przyszłość, jednak on postanowił podążać za swoim powołaniem.

W 1627 roku przybył do Faifo (dzisiaj Hội An w środkowym Wietnamie) jako misjonarz. Początkowo nie był zadowolony z pierwszych wrażeń; język tubylców wydawał mu się niezrozumiały. Jednak po sześciu miesiącach opanował go na tyle, że mógł wygłaszać kazania. Łatwo nauczył się również japońskiego, chińskiego, perskiego i hindi. Szybko wprowadził rewolucyjny dla Wietnamczyków alfabet Quốc ngữ, który zastąpił trudne do zrozumienia chińskie ideogramy. Alfabet ten, w nieco zmodyfikowanej formie, jest używany do dzisiaj.

Generał zakonu jezuitów, zachwycony osiągnięciami Rhodesa, wysłał go do Hanoi, na dwór cesarza Trịnh Tránga. Zafundował mu zegarek oraz podręczniki do matematyki. Dzięki zegarkowi monarcha zgodził się na jego obecność oraz nauczanie, co zaowocowało, według jego własnych zapisków, sześcioma mszami dziennie oraz chrztem 6700 Wietnamczyków, w tym osiemnastu dostojników dworu. Wkrótce cesarz zauważył, że nowa religia, przeciwną wielożeństwu, zagraża jego haremowi, co skłoniło go do zmiany poglądów. W 1630 roku rozpoczęły się prześladowania. Rhodes uciekł na południe, gdzie odkrył, że dynastia Nguyễn również jest nieprzychylna katolickim misjom. W rezultacie udał się do Makau, ale w ciągu następnej dekady kilkakrotnie potajemnie wracał do Wietnamu. W 1645 roku został aresztowany i skazany na śmierć, lecz po trzech tygodniach został ułaskawiony i deportowany. Jego dziewięciu towarzyszy nie miało tyle szczęścia: dwóch z nich zostało ściętych, a pozostali stracili po jednym palcu u prawej ręki.

Rhodes był przekonany, że rosnąca niechęć Azjatów do Europejczyków wynika z działań Portugalczyków oraz ich nieudolnej polityki kolonialnej. Każdy urzędnik przybywający z Lizbony dbał jedynie o własne interesy, co prowadziło do wyzysku i zaniedbania obowiązków. Po powrocie do Europy Rhodes z niepowodzeniem próbował przekonać Stolicę Apostolską do uchwały Mikołaja V z 1454 roku, która przyznawała Portugalii monopol na kolonizację Azji poprzez „poddanie tamtejszych pogan, których nie dotknęła jeszcze zaraza Islamu i nauczanie prawdy w imię Chrystusa”. Nie osiągnąwszy nic w Rzymie, udał się do Paryża, gdzie opowiadał o wietnamskich rybakach tkających sieci z jedwabiu, bogactwie kraju porównywalnym z mitycznym El Dorado oraz skłonności narodu ku katolicyzmowi.

Ostatecznie jego starania przyniosły efekty, choć już po jego śmierci. Po jego zgonie w 1660 roku, Watykan zgodził się na utworzenie w Paryżu Towarzystwa Misji Zagranicznych, co przyczyniło się do powstania prywatnej spółki Francuska Kompania Wschodnioindyjska. Podział ról był jasny: Kompania z siedzibą w Rouen miała zapewniać zakonnikom transport, utrzymanie i ochronę, w zamian za co mieli pełnić funkcje przedstawicieli handlowych i prowadzić rachunkowość.

Na końcu swojego życia został wyznaczony do misji na terenie Persji, gdzie zmarł.

Wśród wielu zajęć, Alexandre de Rhodes znalazł czas na pisanie. Oprócz słownika wietnamsko-portugalsko-łacińskiego, napisał m.in. dzieła „Tunchinensis historiæ libri duo” (Lyon, 1652); „La glorieuse mort d’André, Catéchiste…” (Paryż, 1653) oraz Katechizm, który został opublikowany w Rzymie w 1658 roku po łacinie i w dialekcie tonkińskim.