Alexandre-Louis Andrault de Langéron (ros. Александр Фёдорович Ланжерон, Aleksandr Fiodorowicz Lanżeron; urodził się 13 stycznia 1763 roku w Paryżu, a zmarł 4 lipca 1831 roku w Petersburgu) był generałem pochodzenia francuskiego, który służył w armii Imperium Rosyjskiego, a także był wolnomularzem.
Wczesne życie
Langéron, pochodzący z arystokratycznej rodziny Andrault, nosił tytuły: hrabia de Langeron, markiz de la Coste, baron de la Ferté, de Sassy et de Cougny, pan du Mont, de Bazolle de l’Isle de Mars et d’Alligny. W 1779 roku, w wieku 15 lat, wstąpił do francuskiej armii jako kadet. W latach 1782–1783 brał udział w walkach z ruchem niepodległościowym na Santo Domingo. Służył pod dowództwem generała Rochambeau podczas Wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, wspierając Amerykanów. W 1786 roku awansował do stopnia podpułkownika w pułku Médoc, a w 1788 roku zdobył tytuł pułkownika regimentu Armagnac.
Rosyjska służba
Po wybuchu rewolucji, będąc rojalistą, Langéron opuścił Francję i 7 maja 1790 roku wstąpił do rosyjskiej armii jako pułkownik Syberyjskiego regimentu grenadierów. Brał udział w wojnie ze Szwecją jako ochotnik, gdzie zdobył Order świętego Jerzego IV klasy za bitwę pod Bjork, dowodząc lewym skrzydłem w bitwie pod Rochensalmi. Uczestniczył również w wojnie rosyjsko-tureckiej, wyróżniając się podczas szturmu twierdzy Izmaił, gdzie odniósł rany, a także w bitwie pod Măcinem. Za odwagę w bitwie pod Izmaiłem został uhonorowany przez Katarzynę II złotą szablą.
Na rozkaz Katarzyny II Langéron służył w armii saskiej, a następnie austriackiej, walcząc przeciwko rewolucji francuskiej w Niderlandach, w bitwach pod Maubeuge, Charleroi i Maastricht. 10 czerwca 1795 roku został przydzielony do małorosyjskiego pułku grenadierów. 28 czerwca 1796 roku objął dowództwo brygady i szefostwo ufskiego pułku muszkieterów. Za efektywne dowodzenie otrzymał order św. Anny II stopnia. 25 października 1798 roku awansował do stopnia generał-lejtnanta, a 13 maja 1799 roku został szefem riazańskiego pułku muszkieterów.
W 1799 roku przyjął obywatelstwo rosyjskie, a Paweł I nadał mu tytuł hrabiego.
Wojny napoleońskie i wojna turecko-rosyjska
Langéron trzykrotnie popadł w niełaskę Aleksandra I, po raz pierwszy w 1805 roku za nieudane manewry pod Austerlitz, co zmusiło go do dymisji, jednak szybko został przywrócony do służby.
Brał udział w wojnie rosyjsko-tureckiej (1806–1812). 29 sierpnia 1809 roku odniósł zwycięstwo nad strażą przednią armii Wielkiego Wezyra pod Giurgiu. Uczestniczył w blokadzie twierdzy Silistra. Za zwycięstwo pod Derekpoy otrzymał 19 września 1810 roku Order św. Jerzego II klasy. 7 sierpnia 1810 roku objął dowództwo 22 dywizji. Dowodził armią mołdawską podczas choroby oraz po śmierci generała N.M. Kamieńskiego, czekając na przybycie Kutuzowa. 22 sierpnia awansował do stopnia generała i został udekorowany Orderem św. Włodzimierza I klasy za bitwę pod Ruse.
Na początku 1812 roku dowodził pierwszym korpusem armii dunajskiej admirała Cziczagowa, walcząc pod Brześciem i Berezyną, a następnie ścigał nieprzyjaciela do Wisły. W 1813 roku uczestniczył w zdobyciu Torunia, za co 11 marca 1813 roku został odznaczony Orderem św. Jerzego II klasy oraz pruskimi odznaczeniami Czarnego i Czerwonego Orła. W bitwie pod Königswarthą, gdzie dowodził lewym skrzydłem, zdobył pięć dział i wziął do niewoli czterech generałów oraz 1200 żołnierzy. Uczestniczył także w bitwie pod Budziszynem. W sierpniu jego korpus włączono do śląskiej armii feldmarszałka Blüchera, biorąc udział w bitwach pod Dębowym Gajem, Lwówkiem Śląskim, Złotoryją, nad Kaczawą oraz pod Bischofswerdą. Za te działania Aleksander I udekorował go Orderem św. Aleksandra Newskiego z brylantami. W bitwie pod Lipskiem, 5 października, zaatakował lewe skrzydło nieprzyjaciela, a 7 października jego korpus wdarł się do miasta. W styczniu 1814 roku wkroczył do Francji, gdzie odznaczył się w bitwach pod Soissons, Craonne, Laon oraz Reims, dowodząc całą kawalerią pod La Fère-Champenoise. Po zdobyciu Paryża, Aleksander I, spotykając się z Langéronem, powiedział: „Panie Hrabio, zgubił pan to na wzgórzu Montmartre, a ja znalazłem”, wręczając mu Order Świętego Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania.
Odessa
16 listopada 1815 roku Langéron został mianowany gubernatorem wojennym Chersonia, naczelnikiem Odessy oraz rewizorem miast guberni jekaterynosławskiej, chersońskiej i taurydzkiej.
W 1815 roku Langéron zastąpił księcia Richelieu na stanowisku generał-gubernatora Noworosji i Besarabii. W Odessie wdrożył wiele ważnych inicjatyw, w tym wprowadzenie wolnego portu. W jego czasach powstała pierwsza miejska gazeta „Messager de la Russe méridionale”. Zostały otwarte zakład wód mineralnych w parku miejskim oraz rozwinięto ogród botaniczny, który przyczynił się do zazielenienia Odessy i całego kraju. Otworzono także Liceum Richelieu, które było drugim w Rosji po Carskosielskim.
W 1818 roku Langéron przedstawił cesarzowi projekt zmiany tabeli rang, co doprowadziło do jego kolejnej niełaski i zmuszenia go do rezygnacji z posady gubernatora Odessy w 1820 roku. Pozostał generał-gubernatorem Noworosji do maja 1823 roku, kiedy po raz trzeci popadł w niełaskę. Współcześni opisywali go jako „dzielnego generała, dobrego i uczciwego człowieka, ale roztargnionego, wielkiego żartownisia, lecz zupełnie nieadministrator”.
Langéron pozostawił po sobie w Odessie dobre wspomnienia. Jego dom z armatami przy wejściu, który nadał nazwę ulicy Langeronowskiej, przez długi czas był jedną z największych atrakcji miasta. O Langéronie krążyły liczne zabawne legendy i anegdoty. Do dzisiaj przetrwał łuk triumfalny, znany przez mieszkańców Odessy jako łuk Langerona, prowadzący obecnie na plażę noszącą jego imię.
Dalsze życie
1 czerwca 1826 roku został członkiem najwyższego trybunału karnego nad dekabrystami. 11 lutego 1829 roku został mianowany dowódcą riazańskiego pułku piechoty. Uczestniczył w wojnie rosyjsko-tureckiej (1828–1829).
Langéron przez całe życie obawiał się śmierci na cholerę. Zmarł na tę chorobę 4 lipca 1831 roku w Petersburgu, a jego ciało pochowano w katolickim kościele w Odessie.
Twórczość
W czasie rewolucji francuskiej, przebywając w Londynie, Langéron pisał dla francuskich gazet oraz stworzył kilka sztuk (Mazaniello, Rosamona, Maria Stuart) oraz jedną komedię (Udawane starcie), która została wystawiona w 1789 roku.
Langéron prowadził dziennik z każdej wojennej kampanii, w której brał udział, zawierający mnóstwo detali i anegdot. Pozostawił także obszerne memuary, w tym: „Mémoires sur les guerres de la première coalition, 1792–1793”, „Mémoires de Langéron, générale d’infanterie dans l’armée russe. Campagnes de 1812, 1813 et 1814”, „Journal inédit de la campagne de 1805” oraz „Zapiski Grafa Łanżerona. Wojna z Turcją w 1806–1812”.
Langéron i Puszkin
W czasie zesłania Aleksander Puszkin często bywał w domu Langérona. Jak pisze wydawca „Rosyjskiego archiwum” Piotr Bartenew, Langéron zadręczał Puszkina czytaniem swoich szkiców i tragedii. Jego lekkomyślność posuwała się do tego, że dawał Puszkina, wówczas w niełasce, do przeczytania listy, które otrzymywał od przyszłego imperatora Aleksandra I w czasach caratu Pawła I. Przyjacielskie relacje Puszkina i Langérona nie zakończyły się wraz z wyjazdem hrabiego z Odessy w maju 1824 roku i trwały także w Petersburgu.
Puszkin znał żonę Langérona, Elżbietę, oraz jego nieślubnego syna Teodora Andrault, który w 1840 roku poślubił Annę Oleninę – kobietę, za którą poeta chciał się ożenić 12 lat wcześniej.
Rodzina
Langéron był trzykrotnie żonaty:
- 22 maja 1784 roku poślubił Thérèse Maignard, córkę markiza de La Vaupalière, która odmówiła wyjazdu z nim na rosyjskie wygnanie,
- w 1804 roku ożenił się z księżniczką Natalią Trubecką, wdową po majorze Kaszincewie, która zmarła przy porodzie córki Diany (1816–1849),
- w 1819 roku poślubił Luizę Brummer (zm. 1873).
Z Anielą Dzierżanowską miał nieślubnego syna Fiodora (1804–1885), który został prezydentem Warszawy.
Uwaga: źródła różnią się co do tego, kto był matką Diany i Fiodora – Natalia Trubecka czy Aniela Dzierżanowska.
Przypisy
Bibliografia
Словарь русских генералов, участников боевых действий против армии Наполеона http://www.museum.ru/museum/1812/Persons/slovar/sl_l05.html strony 444–445
Атлас, Д. Г. Старая Одесса, её друзья и недруги. Одесса: Ласми, 1992 (ISBN 5-206-00348-4).
Горбатюк, А.; Глазырин, В. Юная Одесса в портретах её создателей. Одесса: Весть, 1994, Optimum, 2002 (ISBN 966-7776-72-7).
Русская армия в год смерти Екатерины II. Состав и устройство рус. Армии / Предисл. и примеч. авт. Сообщ. Н. Шильдер; пер. по рукописи В. H. M. // Русская старина, 1895. – Т. 83. – № 3. – С. 147–166.. memoirs.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-03)]., Т. 84. – № 4. – С. 145–177., № 5. – С. 185–202
Записки графа Ланжерона. Война с Турцией 1806–1812 гг. / Пер. Е. Каменского // Русская старина, 1908. – Т. 134. – № 4. – С. 225–240.. memoirs.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-03)].
Из записок графа Ланжерона // Русский архив, 1895. – Кн. 3. – Вып. 10. – С. 147–160.. memoirs.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-27)].
Из записок графа Ланжерона // Цареубийство 11 марта 1801 года. Записки участников и современников. – Изд. 2-е. – Спб.: А. С. Суворин, 1908. – С. 173–197.. memoirs.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-03)].
Jaromir Hirtenfeld: Der Militär-Maria-Theresien-Orden und seine Mitglieder, Wien 1857, S. 1311
