Alexander Wienerberger

Alexander Wienerberger (ur. 8 grudnia 1891 w Wiedniu, zm. 5 stycznia 1955 w Salzburgu) był austriackim inżynierem chemikiem, który przez 19 lat pracował w przemysłach chemicznych ZSRR. Jest znany z wykonania serii zdjęć w Charkowie, dokumentujących Wielki Głód na Ukrainie w latach 1932–1933, które stanowią ważne fotograficzne świadectwo masowego głodu wśród ludności ukraińskiej w tym okresie.

Życiorys

Alexander Wienerberger urodził się w 1891 roku (inne źródła podają błędnie rok 1898) w Wiedniu, w rodzinie o korzeniach czesko-żydowskich. Mimo że jego ojciec był Żydem, Alexander, jak twierdziła jego córka, identyfikował się jako Austriak i ateista.

W latach 1910–1914 studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Wiedeńskiego.

W czasie I wojny światowej został powołany do armii austro-węgierskiej, brał udział w walkach przeciwko armii rosyjskiej i w 1915 roku został wzięty do niewoli.

W 1917 roku otrzymał pozwolenie na przeniesienie się do Moskwy, gdzie wraz z przyjaciółmi założył laboratorium chemiczne. Jesienią 1919 roku próbował uciec z sowieckiej Rosji do Austrii przez Estonię, posługując się sfałszowanymi dokumentami, ale został aresztowany przez Czeka w Pskowie. Wienerberger został oskarżony o „szpiegostwo” i spędził znaczną część lat 20. w więzieniu na Łubiance w Moskwie. Jego umiejętności inżyniera chemika zostały docenione przez rząd radziecki, a więźniowie zagraniczni pracowali w produkcji. Wienerberger był inżynierem w produkcji lakierów i farb, a później pracował w fabrykach produkujących materiały wybuchowe.

W 1927 roku zakończyło się jego małżeństwo z Josefiną Rönimois, pochodzącą z bałtyckich Niemców. Josefina została w Estonii z córką Annemarie i synem Aleksandrem (Annemarie później przeniosła się do Austrii). W 1928 roku, po uwolnieniu z niewoli, Wienerberger odwiedził swoich krewnych w Wiedniu i ożenił się z Lilly Zimmermann, córką producenta z Schwechat. Po powrocie do Moskwy zniesiono z niego ograniczenia, co pozwoliło jego żonie na przeprowadzenie się do ZSRR. W 1931 roku na świat przyszła ich córka Margot (władze radzieckie pozwoliły Lilly wrócić do Wiednia na czas porodu). Na początku lat 30. Wienerbergerowie mieszkali w Moskwie, gdzie Alexander pełnił wysoką funkcję w fabryce chemicznej. W 1932 roku przeniósł się do Lubuczan (obwód moskiewski), gdzie był dyrektorem technicznym fabryki tworzyw sztucznych, a w 1933 roku do Charkowa, gdzie objął podobne stanowisko.

Dowody fotograficzne głodu w latach 1932–1933

Podczas pobytu w Charkowie, ówczesnej stolicy Ukraińskiej SRR, Wienerberger był świadkiem Wielkiego Głodu i dokumentował sceny, które obserwował na ulicach miasta, mimo obawy przed aresztowaniem przez NKWD.

W Charkowie Alexander Wienerberger wykonał potajemnie około 100 zdjęć, które ukazują głodujących ludzi w sklepach, wygłodzone dzieci, ciała osób zmarłych z głodu leżące na ulicach miasta oraz masowe groby ofiar głodu. Fotografował aparatem Leica, który prawdopodobnie otrzymał od przyjaciół z zagranicy.

W 1934 roku, wyjeżdżając do Austrii, Wienerberger przekazał negatywy pocztą dyplomatyczną za pośrednictwem ambasady austriackiej. Dyplomaci austriaccy zalecali tę ostrożność, ponieważ istniało duże ryzyko przeszukania osobistych rzeczy inżyniera na granicy, a odkrycie zdjęć mogło zagrażać jego życiu. Po powrocie do Wiednia, Wienerberger przekazał zdjęcia kardynałowi Theodorowi Innitzerowi, który wraz z sekretarzem generalnym Międzynarodowego Komitetu Mniejszości Narodowych, Ewaldem Ammende, przedstawił je Lidze Narodów.

W 1934 roku Front Ojczyźniany w Austrii wydał materiały Wienerbergera w formie małej broszury zatytułowanej „Rosja, jaka jest naprawdę” (Rußland, wie es wirklich ist).

Po raz pierwszy zdjęcia Wienerbergera zostały publicznie opublikowane w 1935 roku w książce „Czy Rosja musi głodować?” (Muss Russland hungern?) autorstwa Ewalda Ammende, bez podawania nazwiska autora zdjęć ze względu na obawy o jego bezpieczeństwo. W 1939 roku Alexander Wienerberger wydał w Austrii własną książkę wspomnieniową o życiu w Związku Radzieckim, w której poświęcił dwa rozdziały Hołodomorowi. Zdjęcia znalazły się również w jego wspomnieniach opublikowanych w 1942 roku.

W 1944 roku Wienerberger służył jako oficer łącznikowy dla Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej. Po wojnie udało mu się uniknąć aresztowania przez wojska radzieckie – dotarł do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Salzburgu, gdzie zmarł w 1955 roku.

Przypisy

Linki zewnętrzne

W języku rosyjskim

W języku ukraińskim

W innych językach

Przeczytaj u przyjaciół: