Alexander von Zemlinsky (urodzony 14 października 1871 w Wiedniu, zmarł 15 marca 1942 w Larchmont w stanie Nowy Jork) był austriackim kompozytorem i dyrygentem, synem dziennikarza i pisarza Adolfa von Zemlinszky’ego (1845–1900).
Życiorys
Dziadek Aleksandra, Antoni Semlinsky, pochodził z katolickiej rodziny z ówczesnej węgierskiej Żyliny (obecnie Słowacja), która osiedliła się w Wiedniu. W poszukiwaniu prestiżu przyjął węgierską pisownię nazwiska i dodał niepotwierdzony tytuł szlachecki „von”.
Muzyka towarzyszyła mu od najmłodszych lat – w wieku czterech lat rozpoczął naukę gry na fortepianie. W wieku sześciu lat uczęszczał do sefardyjskiej szkoły Midrasz Eliahu, a w wieku ośmiu lat przeniósł się do szkoły świeckiej.
W wieku dziesięciu lat został członkiem chóru synagogi sefardyjskiej. Trzy lata później, po mutacji głosu, zaczął pracować jako akompaniator chóru i organista. Został uczniem konserwatorium Towarzystwa Przyjaciół Muzyki.
Dzięki stypendium Antona Rubinsteina, mógł kontynuować studia muzyczne. W 1889 roku wystąpił jako solista w koncercie fortepianowym Roberta Fuchsa, a w 1890 roku zdobył złoty medal oraz fortepian firmy Bösendorfer w dorocznym konkursie pianistycznym Konserwatorium. Z przyjemnością zajmował się akompaniowaniem w domach zamożnych Wiedeńczyków. Po uzyskaniu dyplomu pianisty przez dwa lata studiował kompozycję u Johanna Nepomuka Fuchsa.
W 1891 roku w wydawnictwie Breitkopf & Härtel w Lipsku ukazały się „Tańce ludowe” (Ländliche Tänze) op. 1. Prawykonanie jego pracy dyplomowej, symfonii d-moll, miało miejsce w 1892 roku. W tym samym roku Zemlinsky stawił się przed komisją poborową, która uznała go za niezdolnego do służby wojskowej z powodu niskiego wzrostu (159 cm).
W 1893 roku, na skutek jego inicjatywy, powstało „Stowarzyszenie Muzyczne Polihymnia”, gdzie poznał i zaprzyjaźnił się z Arnoldem Schönbergiem.
W latach 1893–1895 skomponował operę Sarema, której prawykonanie w królewskiej operze monachijskiej spotkało się z przychylnym odbiorem. Następne utwory, w tym opera Es war einmal…, również okazały się sukcesami kompozytora.
W obliczu narastającego w Wiedniu antysemityzmu oraz Sprawy Dreyfusa, Zemlinsky w 1899 roku wystąpił z gminy żydowskiej. Jego siostra, Matylda, uczyniła to samo dwa lata później, poślubiając Arnolda Schönberga.
Około 1900 roku Zemlinsky przystąpił do loży wolnomularskiej. W 1906 roku zmienił wyznanie na ewangelickie, a także zmienił pisownię nazwiska, rezygnując z pseudowęgierskiego „z” (Zemlinszky). Przy występach jako dyrygent używał nieudokumentowanego „von”. Dodatkowo, zmienił oficjalną datę urodzin z 14 października 1871 na 4 października 1872.
W 1900 roku, podczas prawykonania kantaty Frühlingsbegräbnis (Pogrzeb wiosenny), poznał Almę Schindler, w którą się zakochał, jednak uczucie nie zostało odwzajemnione. Alma nie doceniała go ze względu na jego niski wzrost, mimo że uznawała jego talent jako kompozytora. W 1902 roku wyszła za mąż za Gustava Mahlera, starszego od siebie o 19 lat.
Zemlinsky ożenił się 21 czerwca 1907 roku z Idą Guttman, z którą miał 8 maja 1908 roku córkę Johannę Marię.
W związku z trudnościami finansowymi objął stanowisko głównego dyrygenta w Carltheater, co zapewniało mu stały dochód, ale ograniczało czas na komponowanie.
W 1903 roku przeniósł się z Carltheater do Theater an der Wien, a w 1904 roku do Volkstheater. W 1907 roku, dzięki wsparciu Mahlera, przeszedł do Hofoper.
W 1911 roku został dyrektorem muzycznym niemieckiej sceny operowej w Pradze.
Po powstaniu Czechosłowacji pozostał Zemlinsky w Pradze. W 1920 roku został rektorem Niemieckiej Akademii Muzyki i Sztuk Przedstawiających w Pradze, co pozwoliło mu poświęcić więcej czasu na komponowanie.
W połowie 1927 roku Zemlinsky przeniósł się do Berlim, gdzie objął kierownictwo Krolloper. Jako dyrygent występował w wielu miastach Europy. Po śmierci żony Idy (1929) ożenił się w 1930 roku z Luizą Sachsel.
Po dojściu Hitlera do władzy opuścił Berlin na rzecz Wiednia.
Po aneksji Austrii do III Rzeszy, w dniach 11–12 marca 1938 roku, zdecydował się Zemlinsky na opuszczenie kraju. 9 czerwca 1938 roku uzyskał wizę czechosłowacką, 15 września opuścił Austrię, a 23 grudnia 1938 roku dotarł do Nowego Jorku.
W Stanach Zjednoczonych jego stan zdrowia zaczął się pogarszać, m.in. doznał udaru, a następnie wystąpiło zapalenie płuc.
Urna z prochami Zemlinsky’ego została złożona na Zentralfriedhof w Wiedniu w 1985 roku.
Życie prywatne
Aby poślubić Klara Semo, pochodzącą z żydowskiej rodziny, przeszedł na judaizm i został członkiem gminy żydowskiej.
Twórczość
Opery
- 1897: Sarema. Libretto: kompozytor, Adolf von Zemlinszky i Arnold Schönberg; prapremiera: Monachium 1897
- 1900: Był sobie raz (Es war einmal…). Libretto: Maximilian Singer według Holgera Drachmanna; prapremiera: Wiener Hofoper 1900
- Görge Marzyciel (Der Traumgörge). Libretto: Leo Feld; prapremiera: Norymberga 1980
- Szata zdobi człowieka (Kleider machen Leute). Libretto: Leo Feld według noweli Gottfrieda Kellera; prapremiera: 1910 Wiedeń
- Tragedia florencka (Eine florentinische Tragödie). Libretto: Oscar Wilde w przekładzie Maxa Meyerfelda; prapremiera: Stuttgart 1917
- Karzeł (Urodziny infantki) (Der Zwerg). Libretto: Georg C. Klaren według Oscara Wilde’a; prapremiera: Kolonia 1922
- Kredowe koło (Der Kreidekreis). Libretto: kompozytor; prapremiera: Zürich 1933
- Król Kandaules (Der König Kandaules). Libretto: kompozytor według André Gide’a; prapremiera: Hamburg 1996
- Cyrce – nieukończona
Utwory fortepianowe
- I Sonata fortepianowa (1887)
- Koncert fortepianowy b-moll (1888, szkic)
- II Sonata fortepianowa (1890)
- Cztery utwory (1891)
- Cztery miniatury (1891)
- Cztery miniatury (1891)
- Sześć utworów (1891)
- Cztery utwory na cztery ręce (1891)
- Trzy łatwe utwory (1891)
- Ländliche Tänze op. 1 (1891)
- Vier Balladen (1893)
- Albumblatt. Erinnerung aus Wien (1895)
- Skizze (1896)
- Fantasien über Gedichte von Richard Dehmel op. 9 (1898)
- Menuet (1901)
- Pięć utworów na cztery ręce (1903)
- Preludium i Courante (1938)
Przypisy
Bibliografia
Katharina John: Alexander von Zemlinsky und die Moderne. Berlin, 2009. ISBN 978-3-89479-574-0
Dyskografia
Linki zewnętrzne
Alexander von Zemlinsky – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
Alexander von Zemlinsky w bazie AllMusic (ang.)
