Alexander von Erskein, znany również jako Alexander Erskein (ur. 31 października 1598 w Gryfii, zm. 24 lipca 1656 w Zamościu) – był szwedzkim urzędnikiem, dyplomatą i kolekcjonerem archiwaliów.
Pochodzenie, Dzieciństwo, Studia
Urodził się jako Alexander Erskein w niemieckiej rodzinie w zachodniopomorskim mieście Gryfia. Jego ojcem był Walter Erskein, gryfijski kupiec pochodzący ze Szkocji, a matką Anna z domu Forast. W latach 1612-1623 studiował na kilku niemieckich uniwersytetach, w tym na uniwersytecie w Gryfii w 1612 roku, a także na uniwersytetach w Wittenberdze, Lipsku i Jenie. W tym czasie odbył również dwuletnią podróż edukacyjną, podczas której odwiedził Niderlandy i Anglię.
W służbie szwedzkiej
Na krótko pełnił służbę u duńskiej królowej-wdowy Zofii w jej posiadłościach w Nykøbingu. Od lipca 1628 roku pracował dla szwedzkiej administracji wojskowej jako agent w Strzałowie (wówczas jeszcze nominalnie mieście zachodniopomorskim). Po przybyciu wojsk Gustawa II Adolfa do Rzeszy niemieckiej w czasie wojny trzydziestoletniej, pełnił funkcję radcy-asystenta (niem. Assistenzrat) oraz komisarza wojennego (niem. Kriegskommissar). W 1632 roku dotarł do Erfurtu, gdzie został przedstawicielem władz szwedzkich (rezydentem) na Turyngię. Dwa lata później został tajnym radcą wojennym (niem. Geheimer Kriegsrat) przy armii Johana Banéra. W latach 1636-1638 pozostawał bez przydziału, a od 1637 roku ponownie przebywał na Pomorzu Zachodnim, gdzie w kwietniu 1638 roku objął urząd hofrata, a następnie został radcą-asystentem i radcą wojennym, początkowo na Pomorze Zaodrzańskie, a od 25 sierpnia 1640 roku na całe Pomorze Zachodnie. Wykonywał misje dyplomatyczne, a od 1642 roku ponownie służył w strukturach wojskowych. Przed 2 września objął przewodniczącego (niem. Präsident) sądu nadwornego (niem. Hofgericht) dla Pomorza Zaodrzańskiego. W tym samym miesiącu uzyskał nobilitację, a od 1644 roku był członkiem Towarzystwa Owocodajnego. Następnie, 27 maja 1648 roku, został prezesem administracji wojennej głównej armii szwedzkiej, a między wiosną 1649 a lipcem 1650 roku był delegatem na kongres w Norymberdze. Po zakończeniu negocjacji dotyczących pokoju westfalskiego, od 9 listopada 1652 roku zarządzał finansami (niem. Erzkämmerer) w księstwie Bremy, a od 22 września 1653 roku pełnił funkcję prezesa (niem. Präsident) w tym księstwie. W tym czasie wybudował również pałac we wsi Schwinge pod Bremą. W 1655 roku został wezwany, aby ponownie objąć urząd prezesa administracji wojskowej w związku z wojną z Polską, a w tym samym roku uzyskał godność Freiherra. Zmarł w polskiej niewoli w Zamościu w roku następnym.
Kolekcjoner archiwaliów
Jako kolekcjoner archiwaliów, w miejscowościach, do których dotarł w trakcie działań wojennych, plądrował archiwa, gromadząc ich zbiory. Podczas swojego pobytu w Szczecinie jako komisarz szwedzki, wiele archiwaliów trafiło do jego prywatnych rąk. Po zajęciu Pragi w 1648 roku, zabrał stamtąd archiwalia, które, mimo że zgodnie z ustaleniami z rządem szwedzkim miały trafić do Sztokholmu, w większości przywiózł do swojego pałacu, gdzie dołączył je do zbiorów z Turyngii i Pomorza Zachodniego. Po jego śmierci większość zgromadzonych przez von Erskeina akt zakupił jeden z grafów von Nostitz, który później wywiózł je do Pragi, skąd w 1750 roku trafiły do archiwum w Wiedniu.
O swojej działalności miał powiedzieć podczas rozmowy z Johannem Balthasarem Schuppem w Münster, w czasie obrad pokojowych po zakończeniu wojny trzydziestoletniej: „Rabunek, który w Niemczech uprawiałem, jest rabunkiem listów. Kiedy my z armią przybywaliśmy do jakiejś miejscowości, zwłaszcza z klasztorem lub kolegium jezuitów, ja niezwłocznie udawałem się do archiwum i pakowałem wszystkie listy. Kiedy miałem czas, czytałem je, w ten sposób zdobyłem wiele tajemnic, tak wiele fragmentów, że się wam to nie wyda do pomyślenia”.
Rodzina
Alexander von Erskein dwukrotnie zawierał małżeństwa. Jego pierwszą żoną, poślubioną w 1627 roku, była Euphrosina Siebrand, niespełna dwudziestoletnia (urodzona 5 kwietnia 1608 roku). Po jej śmierci (zmarła 29 maja 1647 roku w Stralsundzie), w 1648 roku ożenił się po raz drugi z Lucią Christiną von Wartensleben, córką książęcego radcy i ochmistrza Hermanna Simona von Wartenslebena.
Znane są cztery jego dzieci:
- Alexander (Freiherr; zm. 23 marca 1687 na Peloponezie) – podpułkownik (niem. Oberstleutnant) szwedzki, od 1686 roku służący weneckiej;
- Carl Gustaf – podpułkownik (niem. Oberstleutnant) szwedzki w regimencie Vellingka, zginął w bitwie pod Fleurus w 1690 roku, walcząc po stronie francuskiej;
- Anna Elisabet – żona landrata w Bremie Hartwiga Christoffera von Bülowa;
- Christina – żona landrata w Bremie Didrika Schultzego.
Przypisy
Bibliografia
Źródła
Schupp J.B., Salomo, Oder Regenten-Spiegel. Vorgestellet Aus denen eilff ersten Capitulen des ersten Buchs der Königen. Andern Gottsfürchtigen und Sinnreichen Politicis auszuführen und genaner zu elaboriren überlassen, 1658.
Opracowania
Droste H., Im Dienst der Krone. Schwedische Diplomaten im 17. Jahrhundert, Berlin 2006.
Stix F., Eine Wiener Nachrichtensammlung der herzoglich pommerschen Kanzlei in Stettin, „Baltische Studien” NF 39 (1937), s. 254-260.
Wielopolski A., Archiwum Książąt Pomorskich, „Archeion” 38 (1962), s. 29-65.
