Alexander Treichel

Alexander Johann August Treichel (urodzony 28 sierpnia 1837 w Alt Paleschken, zm. 26 listopada 1901 w Hoch Paleschken) był pomorskim niemieckim etnografem, posiadaczem ziemskim, etnologiem oraz ludoznawcą Kaszub i Kociewia.

Życiorys

Pochodził z niemieckiej rodziny posiadaczy ziemskich osiedlonej na Pomorzu. W wieku dwóch lat stracił ojca. Edukację podstawową zdobył w rodzinnym domu pod okiem nauczyciela Mehringa. Od czwartej klasy (Quarta) uczęszczał do gimnazjum w Szczecinku (Das Königlichen Fürstlich-Hedwigschen Gymnasiums zu Neustettin), gdzie uzyskał maturę w 1859 roku. To właśnie w Neustettin poznał swoją przyszłą żonę, Emmę Töpfer. W 1860 roku rozpoczął studia z zakresu prawa i ekonomii na uniwersytecie w Berlinie. Napisał pracę doktorską, jednak z powodu choroby nie przystąpił do egzaminów końcowych, postanawiając zrezygnować z ich zdawania. W 1867 roku ożenił się z Emmą Töpfer, z którą miał dwoje dzieci: syna Franza Alexandra Johannesa (1869-1946) oraz córkę Annę Emilie Friderike (1874-1971).

Od 1876 roku aż do swojej śmierci w 1901 roku mieszkał w swojej pomorskiej posiadłości Hoch Paleschken, jednak często odwiedzał Berlin. W 1898 roku zdiagnozowano u niego raka krtani, który początkowo nie był leczony zgodnie z jego życzeniem. Zmarł w Wilczych Błotach, niedługo po operacji usunięcia krtani, która miała miejsce w berlińskim szpitalu. Został pochowany na ewangelickim cmentarzu w Nowych Polaszkach. Po latach zaniedbań i zniszczeń cmentarza, jego grób został odnaleziony i odrestaurowany dzięki staraniom proboszcza polaszkowskiej parafii katolickiej, ks. Edmunda Talaśki. Parafia katolicka przejęła również poewangelicki szachulcowy kościół w Nowych Polaszkach jako swoją filię.

Zainteresowania i pasje naukowe

W Berlinie skoncentrował się na swoich zainteresowaniach, takich jak botanika, geografia rozmieszczenia roślin, a później także na antropologii i etnologii. Został aktywnym członkiem uznawanych towarzystw naukowych. Pełnił funkcję sekretarza oraz bibliotekarza w Towarzystwie Botanicznym, a także został członkiem Berlińskiego Towarzystwa Antropologii, Etnologii i Prehistorii (Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte) pod przewodnictwem Rudolfa Virchowa.

Opublikował wiele prac naukowych.

Ludoznawstwo

W 1876 roku, na prośbę matki, wrócił do rodzinnych Polaszek, aby zarządzać majątkiem Wilcze Błota. Jak wspominała jego córka Anna po 50 latach, (…) Podjął tę decyzję z wewnętrznymi oporami, po długich wahaniach i rozważaniach, zwłaszcza że nie miał kwalifikacji w zakresie rolnictwa, a wraz z Berlina tracił swoje intelektualne otoczenie. Mimo to, jako osoba urodzona i wychowana na wsi, miał zrozumienie dla natury i niedługo odnalazł swoje naukowe pasje (…) Był skutecznym zarządcą majątku (…). Kiedy jednak nie musiał zajmować się rolnictwem, poświęcał się zajęciom, które całkowicie go pochłaniały. W dziedzinach takich jak etnografia, biologia i prehistoria, które dotyczyły badań i opisu powiatu kościerskiego oraz całej prowincji Prus Zachodnich, był naprawdę wyjątkowy. Odwiedzaliśmy oddalone wioski, gdzie gromadziliśmy starsze kobiety przy słodkich nalewkach i cukierkach. Proszono je, aby śpiewały i opowiadały, co pozwoliło uratować wiele elementów kultury ludowej.

Treichel był cenionym etnologiem. W pośmiertnym wspomnieniu o nim w „Königsberger Hartungsche Zeitung” z 6 sierpnia 1901 roku opisano i oceniono jego pasję badawczą oraz kolekcjonerską: (…) W świecie naukowym uważano go za swoisty fenomen, oryginała, który samodzielnie wybierał tematy badawcze i samodzielnie je opracowywał. Treichel nie bazował na akademickich studiach, lecz w kontaktach z ludźmi dostrzegał źródło swojej wiedzy. (…) Nie krępowały go samotne wyprawy, podczas których rozmawiał z robotnikami i czeladnikami na wszelkie interesujące go tematy, posługując się ich dialektem i specyficznym żargonem. Dlatego chętnie podróżował pociągiem czwartej klasy, aby zaprzyjaźnić się z prostymi ludźmi i w ten sposób dowiadywać się o ciekawostkach. (…) Treichel rozumiał pojęcie etnografii w najszerszym znaczeniu i zwracał uwagę na pozornie nieistotne szczegóły, podobnie jak jego mistrz Jacob Grimm.

Publikacje

(na podstawie niemieckiej Wikipedii)

Geschichte Westpreußischer Güter (Historia towarów Prus Zachodnich): B. Parzkow, Kreis Neustadt: Bestätigungs-Urkunde für Melchior von Parzkow, ausgestellt von Sigismund I., König von Polen, am 19. Juni 1529. W: Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, Zeszyt 8, Marienwerder 1883, S. 91–106 (Google Books).
Die Putziger Raths-Archivalien (Archiwa Putzigera Ratha). W: Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, Zeszyt 14, Marienwerder 1884, S. 1–45 (Google Books).
Nachtrag I. zu den Steinsagen. W: Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, Zeszyt 14, Marienwerder 1884, S. 46–49 (Google Books).
Steinsagen (Fortsetzung). Nachtrag zum Sackstein von Gr. Boschpol. W: Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, Dwudziesty Zeszyt, Marienwerder 1886, S. 65–68 (Google Books).
Fünf andere Sagen. W: Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, Dwudziesty Zeszyt, Marienwerder 1886, S. 68–71 (Google Books).
Allerlei Spuk. W: Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, Dwudziesty Zeszyt, Marienwerder 1886, S. 71–72 (Google Books).
Die Putziger Raths-Archivalien: II. Die Schöffenbücher. W: Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, Dwudziesty Zeszyt, Marienwerder 1886, S. 73–87 (Google Books).
Räthselhaftes Petschaft. W: Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, Dwudziesty Zeszyt, Marienwerder 1886, S. 87–90 (Google Books).
Das Beutnerecht von Gemel. W: Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, Zeszyt 23, Marienwerder 1889, S. 1–17 (Google Books).
Steinsagen und historische Sagen. W: Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, Zeszyt 23, Marienwerder 1889, S. 18–22 (Google Books).
Provinzielle Sprache zu und von Thieren und ihre Namen. W: Altpreussische Monatsschrift, NF, Tom 29, Königsberg in Pr. 1892, S. 151–212 (Google Books).
Schlossberg von Mehlken, Kreis Carthaus (nebst Anhängen), in: Verhandlungen der Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte. Edytowany przez Rud. Virchow. Rocznik 1897, Verlag Asher & Co., Berlin 1897, S. 58–82 (Google Books).
Mehlken, Kreis Carthaus (historischer Nachtrag), in: Verhandlungen der Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte. Edytowany przez Rud. Virchow. Rocznik 1897, Verlag Asher & Co., Berlin 1897, S.129–131 (Google Books).

Bibliografia

Polacy, Niemcy i Kaszubi… Życie codzienne, obyczaje i kultura ludowa w Prusach Zachodnich około 1900 roku.
Norbert Maczulis Kim był Alexander Treichel?
Tadeusz Grabarczyk – Alexander Treichel (1837–1901) – zapomniany etnograf z pogranicza Kaszub i Kociewia.
Polen, Deutsche und Kaschuben. Alltag, Brauchtum und Volkskultur auf dem Gut Hochpaleschken in Westpreußen um 1900. Ausstellung des Brüder Grimm-Museums Kassel und des Herder-Instituts Marburg. Kassel 1997. ISBN 3-929633-46-9.

Linki zewnętrzne