Alexander „Lexo” Toradze
Alexander „Lexo” Toradze (gruz. ალექსანდრე თორაძე; ur. 30 maja 1952 w Tbilisi, zm. 11 maja 2022 w South Bend) był gruzińskim pianistą, który zdobył uznanie w Stanach Zjednoczonych, głównie dzięki swojemu klasycznemu repertuarowi rosyjskiemu. W 1977 roku zdobył drugą nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Van Cliburna. Regularnie współpracował jako solista z wieloma renomowanymi orkiestrami na całym świecie. W latach 1991–2017 pełnił funkcję profesora fortepianu na Indiana University South Bend.
Wczesne życie
Urodził się w Tbilisi, w gruzińskiej SRR. Jego ojcem był David Toradze, kompozytor, a matką Liana, aktorka filmowa i okulistka. Toradze rozpoczął naukę w centralnej szkole muzycznej w Tbilisi w wieku sześciu lat i po raz pierwszy wystąpił z orkiestrą w wieku dziewięciu lat. Od 1971 roku kształcił się w Konserwatorium Moskiewskim pod okiem Jakowa Zaka, Borysa Zemlianskiego oraz Lwa Naumowa, a studia zakończył w 1978 roku.
Kariera pianistyczna
W 1977 roku Toradze zdobył drugą nagrodę oraz srebrny medal na V Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Van Cliburna w Fort Worth, Texas. Członkini jury, pianistka Lili Kraus, powiedziała później w The New York Times: „…jestem pewna, że nikt inny nie ma takiej mocy i pasji o tak nieograniczonym potencjale. Wykorzystuje każdy atom, każde włókno swojego ciała i nie ma innego celu niż życie muzyką. Jest, podobnie jak Radu Lupu, mieszanką zwierzęcia i anioła”.
W 1983 roku, podczas tournée z moskiewską Orkiestrą Symfoniczną Bolszoj, Toradze poprosił o azyl w amerykańskiej ambasadzie w Madrycie, a następnie osiedlił się w Stanach Zjednoczonych.
W 1991 roku objął stanowisko profesora fortepianu na Uniwersytecie Indiana w South Bend.
Toradze występował z wieloma wiodącymi orkiestrami, w tym z Filharmonią Berlińską, Orkiestrą Teatru Maryjskiego, Filharmonią La Scala, Maggio Musicale Fiorentino, Orkiestrą Symfoniczną Radia Bawarskiego, Filharmonią w Petersburgu, Orchestre National de France, City of Birmingham Symphony, oraz Londyńską Orkiestrą Symfoniczną. Współpracował z wieloma wybitnymi dyrygentami, w tym z Vladimirem Ashkenazym, Mikko Franckiem, Valerym Gergievem, Paavo Järvim, Vladimirem Jurowskim, Gianandreą Nosedą, Simonem Rattle, Esa-Pekką Salonenem, Jukką-Pekką Saraste oraz Klausa Tennstedtem.
Toradze był znany z praktyki modlitwy przed występem. Kiedy Bruce Duffie zapytał go w radiu, jaką radę mógłby dać młodym pianistom, Toradze odpowiedział: „Nie zapomnij modlić się do Boga przed każdym występem i nie zapomnij dać swojej duszy wystarczającej ilości powietrza. Uwierz w właściwy cel sztuki i w bycie człowiekiem”.
Nagrania
Toradze specjalizował się w muzyce rosyjskich kompozytorów, takich jak Rachmaninow, Prokofiew, Strawiński i Czajkowski. Nagrywał dla wytwórni Philips oraz Angel/EMI. Jego najbardziej znaczące nagrania to pięć koncertów fortepianowych Prokofiewa z 1998 roku, nagranych z Valerym Gergievem i Orkiestrą Kirowa dla wytwórni Philips. Z tego zestawu III Koncert fortepianowy Prokofiewa został uznany przez International Piano Quarterly za „najlepszy w historii” spośród ponad siedemdziesięciu nagrań. Inne jego nagrania dla Angel/EMI obejmują Obrazki z wystawy Musorgskiego, Siódmą sonatę fortepianową Prokofiewa, Trzy sceny z Pietruszki Strawińskiego oraz Mirroirs i Gaspard de la nuit Ravela.
Życie prywatne
W latach 1990–2002 Toradze był w związku małżeńskim z pianistką Susan Blake, z którą miał dwóch synów, Alexa i Davida.
23 kwietnia 2022 roku Toradze doznał ostrej niewydolności serca podczas występu z Vancouver Symphony Orchestra USA w Vancouver, w stanie Waszyngton. Mimo tego nie przerwał występu, a do szpitala trafił dopiero po zakończeniu koncertu. Zmarł niecałe trzy tygodnie później, 11 maja 2022 roku w South Bend w stanie Indiana, w wieku 69 lat.
Upamiętnienie
Po jego śmierci, siostra Toradze, Nino Toradze, założyła Toradze Foundation, której celem jest upamiętnienie Davida i Alexandra Toradze (ojca i syna) oraz promocja gruzińskiej kultury na całym świecie. Fundacja organizuje Toradze International Music Festival, którego pierwsza edycja miała miejsce w 2023 roku.
