Alewici

Alewici to wyznanie monoteistyczne, które wywodzi się z islamu szyickiego i czasami jest uznawane za jego odłam. Członkowie tej wspólnoty zamieszkują głównie Republikę Turcji, a w mniejszym stopniu także Bułgarię, Macedonię Północną oraz Albanie, gdzie stanowią mniejszość. Ich obecność jest także zauważalna w Zachodniej Europie, a liczba alewitów szacowana jest na około 15–20 milionów osób. Etnicznie alewici łączą różne grupy narodowościowe, a ich ojczystymi językami są w przypadku Turcji turecki, kurd oraz zazaki.

Historia

Początki historii alewitów sięgają XIII wieku, kiedy to masowe emigracje ludów turkijskich z Azji Środkowej miały miejsce pod wpływem rosnącej potęgi Imperium Mongolskiego. Mistycyzm koczowników zderzał się z wierzeniami osiadłych muzułmanów, co utrudniało pełną asymilację religijną i pozwalało jedynie na częściowe przyjęcie islamu.

Z czasem grupy te zjednoczyły się pod nazwą Kyzyłbaszów (tur. Kızılbaşlar) i nawiązały współpracę z perską dynastią Safawidów. Wówczas ugrupowanie to przyjęło tarikatową formę oraz wiele elementów szyizmu, takich jak wiara w szczególną rolę Alego oraz Dwunastu Imamów. Kyzyłbaszowie byli aktywni od XII do XVI wieku, aż do porażki w bitwie na równinie Czałdyran, co spowodowało ich dezorganizację.

Alewici odzyskali głos w XX wieku, kiedy to Mustafa Kemal Atatürk obalił osmański kalifat i ustanowił Republikę Turcji, która w konstytucji z 1928 roku zadeklarowała się jako państwo świeckie. Atatürk utrzymywał także kontakty z alewickim bractwem Czelebijja, co przyczyniło się do jego pozytywnego postrzegania wśród alewitów.

W latach 70. relacje alewitów z państwem tureckim stały się napięte z powodu rosnących tendencji marksistowskich wśród nich. Po upadku bloku wschodniego oraz wzroście tradycjonalizmu w tureckim społeczeństwie, napięcia te częściowo osłabły. Alewici zaczęli skupiać się na religijnym i kulturowym odrodzeniu, dążąc do uznania swojej odrębności w sunnickiej Turcji.

Wierzenia i praktyki

Powstanie alewickiego mistycyzmu przypisuje się Hadżi Bektaszowi Wali oraz jego ruchowi bektaszytów, który zyskał popularność wśród anatolijskich koczowników dzięki przypisywanym mu cudom. Oba ugrupowania współpracowały do XV wieku, kiedy to konflikt o pochodzenie liderów religijnych doprowadził do rozłamu. Bektaszyci wierzyli, że ich przywódcy muszą pochodzić bezpośrednio od Bektasza Wali, podczas gdy alewici uznawali, że wystarczy być częścią społeczności, aby ją prowadzić. Mimo tego rozłamu, niektóre elementy alewizmu, jak synkretyzm, mają swoje źródło w naukach Bektasza Wali.

Alewizm jest religią suficką, co świadczy o jego pochodzeniu od bektaszyzmu. Jest to religia synkretyczna, łącząca elementy m.in. chrześcijańskie i zoroastryjskie. Według alewitów, ich Bogiem jest Allah (nazywany także Al-Hakk), jednak w połączeniu z Mahometem i Alim tworzy Świętą Trójcę. Ten pogląd sugeruje, że alewizm może być klasyfikowany jako wyznanie heterodoksyjne w ramach islamu. Kluczowa jest waga nauk przypisywanych Alemu oraz jego wysoka ranga, co może wskazywać na pochodzenie alewizmu od szyizmu, jednak muzułmańscy duchowni wciąż spierają się na ten temat.

Alewici wierzą również w istnienie nadprzyrodzonych sił dobra i zła, reprezentowanych przez aniołów oraz dżinnów. Łaska boska i mistyczna dorosłość alewity mogą być osiągnięte na podstawie czterech warunków: narodzin, wiedzy, świadomości oraz odnalezienia w sobie Boga.

Moralność odgrywa niezwykle istotną rolę w życiu alewitów. Jest to kluczowy warunek niezbędny do funkcjonowania w społeczności, dlatego przed każdą ceremonią religijną, każdy z obecnych pytany jest o zgodę na jej odbycie. W przypadku braku zgody porusza się kwestie problemu, który zdaniem osoby pytanej stanowi przeszkodę dla odbycia ceremonii. Ten proces trwa, aż każdy uczestnik będzie gotowy do uczestnictwa w ceremonii z czystym sumieniem.

Osoby niewierzące oraz te, które nie mają szczerych intencji, nie mogą brać udziału w życiu religijnym społeczności alewickiej ani przebywać w ich miejscach kultu. Dotyczy to m.in. zabójców, złodziei, rozpustników czy kłamców, którzy określani są mianem grzeszników (tur. Düşkün) i są marginalizowani w społeczności alewickiej, aby ich negatywne intencje nie zaszkodziły innym.

Wspólnotowym miejscem kultu alewitów jest Dom Zgromadzeń (tur. Cemevi). Budynek ten nie posiada charakterystycznego stylu architektonicznego i nie różni się od innych budowli, co związane jest z brakiem uznania alewizmu jako odrębnej religii przez konstytucję Republiki Turcji. Cemevi pełni również rolę centrów kulturalnych i społecznych dla alewitów.

Ceremonie alewickie zawsze odbywają się w akompaniamencie muzycznym. Dzięki świętemu instrumentowi, jakim jest saz, alewici mogą wyrażać swoją wiarę, myśli i emocje. Dźwięki sazu towarzyszą kluczowej ceremonii zwanej Sama, która jest formą modlitwy w postaci tańca, w której uczestniczą zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Oprócz gry na sazu, ceremoniom towarzyszy rytmiczna recytacja poezji.

Przywódcami społeczności alewickich są Dziadkowie (tur. Dede). Każdy Dede musi być potomkiem Alego i posiadać mądrość życiową. Zazwyczaj są to starsi, cieszący się zaufaniem członkowie lokalnych społeczności. Funkcja ta ma charakter honorowy, nie wiąże się z dodatkowymi przywilejami ani uprawnieniami wśród alewitów. Dede pełnią rolę mediatorów w osobistych konfliktach między wiernymi, a także prowadzą ceremonie religijne.