Aleuci
Aleuci, znani w dialekcie atkan jako Unangan lub Unangas, to ogólna nazwa nadana rdzennym mieszkańcom Archipelagu Aleutów, półwyspu Alaska oraz Wysp Komandorskich.
Ludy te posługują się językami z rodziny eskimo-aleuckiej i są klasyfikowane jako ludy mongoloidalne.
Nazewnictwo
Badania antropologiczne przeprowadzone w XX wieku potwierdziły zarówno językowe, jak i kulturowe pokrewieństwo tubylczych ludów tego regionu, a także ich odrębność w stosunku do sąsiadujących grup. Powszechna w antropologii tendencja, by nazywać Aleutami wyłącznie mieszkańców Archipelagu Aleutów, spotyka się z protestami ze strony grupy Sugpiat (czasami nazywanej Alutiiq), która, mimo swej odrębności, nigdy nie identyfikowała się jako Inuit. Wiele osób z Unangax i Sugpiat opowiada się również za preferowaniem nazw własnych nad narzuconą z zewnątrz nazwą „Aleuci” (podobnie jak obecnie krytykowane określenia „Indianie” i „Eskimosi”).
Grupy regionalne Aleutów organizowane są w wioski, których nazwy zazwyczaj kończą się na -miut, co oznacza ludzi zamieszkujących dany obszar.
Historia
Aleuci są blisko spokrewnieni z Inuitami z kanadyjskiej Arktyki oraz Grenlandii, Jupikami z zachodniej Alaski i wschodniej Syberii oraz Inupiatami, czyli Inuitami z alaskańskiej Arktyki. Osiedlili się na wyspach Archipelagu Aleutów i okolicznych wybrzeżach Alaski około 4 tysiący lat temu, w różnych okresach konkurując ze sobą lub prowadząc handel. Ich głównym źródłem utrzymania było polowanie na zwierzęta morskie, w tym wieloryby oraz inne duże ssaki morskie.
Przed przybyciem Europejczyków (Rosjan) do zachodniej Alaski w XVIII wieku, ich populacja wynosiła około 25 tysięcy osób. Niestety, nieznane wcześniej choroby zakaźne przyniesione przez kolonizatorów (najpierw przez Rosjan przez blisko sto lat, a następnie przez Amerykanów po zakupie Alaski w 1867 roku) szybko zdziesiątkowały ich liczebność. Spis z 1910 roku wykazał jedynie 1491 Aleutów. Od tego czasu ich liczba powoli rośnie, mimo wysiedleń, które miały miejsce podczas II wojny światowej, zarówno z rąk Japończyków, jak i Amerykanów.
Okres rosyjskiej kolonizacji fundamentalnie zmienił wcześniejszą myśliwsko-rybacką kulturę Aleutów, którzy przyjęli wiele zwyczajów Rosjan, w tym ich religię. Do dzisiaj wielu z nich jest wyznawcami prawosławia, a cerkiew stanowi kluczowy ośrodek życia społecznego w wielu wioskach.
Znaczącą zmianą w życiu współczesnych Aleutów oraz innych tubylczych ludów Alaski było uchwalenie w 1971 roku przez Kongres USA ustawy o zaspokojeniu roszczeń tubylców Alaski (Alaska Native Claims Settlement Act). Ustawa ta powołała do życia regionalne korporacje tubylcze, które stały się współwłaścicielami ziem i zasobów naturalnych społeczności, w tym dla grup Unangax i Sugpiat – Aleut Corporation, Koniag, Inc., Chugach Alaska Corporation oraz Bristol Bay Native Corporation. Każdy z odpowiadających im regionów ma także swoją korporację zarządzającą lokalnymi usługami zdrowotnymi, społecznymi, edukacyjnymi oraz ochroną praw tubylczych.
Ostatnią istotną próbą naprawienia części historycznych krzywd Aleutów była ustawa Kongresu USA z 1988 roku (Aleut Restitution Act), wspierająca rozwój lokalnej samorządności oraz działania grup Aleutów na rzecz zachowania ich języków i tradycji kulturowych.
Liczebność
W XVIII wieku liczba Aleutów wynosiła około 25 tysięcy. Spis z 1910 roku wykazał jedynie 1491 Aleutów. W roku 2001 ich populacja szacowana była na około 15 tysięcy osób.
