Aletris L.
Aletris L. to rodzaj wieloletnich, skrytopączkowych roślin zielnych, które należą do rodziny łomkowatych (Nartheciaceae). Obejmuje on 23 gatunki oraz 1 mieszaniec, występujące w Azji, w rejonach od Chin przez Japonię aż po zachodnią Azję Południowo-Wschodnią, a także we wschodniej części Ameryki Północnej i na Bahamach.
Nazwa rodzajowa wywodzi się od greckiego słowa αλετρις (aletris), które oznaczało niewolnice zajmujące się mieleniem zbóż na mąkę, co odnosi się do mączystej struktury okwiatu.
Morfologia
Łodyga
Roślina ma podziemne, krótkie kłącze, które rzadko przybiera formę bulw.
Liście
Liście odziomkowe tworzą różyczkę, mają blaszki wąsko równowąskie do lancetowatych, odwrotnie lancetowate, lancetowato-eliptyczne lub eliptyczne, które są płaskie i skórzaste.
Kwiaty
Kwiaty są obupłciowe, 6-pręcikowe, zebrane w grono, które wyrasta na głąbiku o długości od 20 do 100 cm. Zwykle mają kilka drobnych podsadkowatych liści. Kwiaty osadzone są na krótkiej szypułce, otoczone przez 2 szydłowate podkwiatki o różnej wielkości. Okwiat ma 6 listków, może być biały, żółty lub złotopomarańczowy, a jego kształt jest cylindryczny, dzwonkowaty lub odwrotnie jajowaty, z odosiowo szorstką powierzchnią. Pręciki mają nitki przylegające do okwiatu i podługowato-lancetowate główki, które są dłuższe od nitek. Zalążnie są trójkomorowe, wielozalążkowe, przy podstawie zrośnięte z okwiatem i zakończone potrójnie rozgałęzioną szyjką słupka.
Owoce
Owoce mają postać dzióbkowatych torebek. Nasiona są bursztynowe, głęboko rowkowane, eliptyczne do jajowatych, o długości od 0,5 do 0,8 mm.
Systematyka
Rodzaj Aletris według systemu APW (aktualizowany system APG IV z 2016 roku) należy do rodziny łomkowatych (Nartheciaceae), w rzędzie pochrzynowców (Dioscoreales), w obrębie kladu jednoliściennych (monocots).
Gatunki
- Aletris alpestris Diels
- Aletris aurea Walter
- Aletris bracteata Northr.
- Aletris capitata F.T.Wang & Tang
- Aletris cinerascens F.T.Wang & Tang
- Aletris farinosa L.
- Aletris foliata (Maxim.) Makino & Nemoto
- Aletris foliolosa Stapf
- Aletris foliosa (Maxim.) Bureau & Franch.
- Aletris glabra Bureau & Franch.
- Aletris glandulifera Bureau & Franch.
- Aletris gracilis Rendle
- Aletris laxiflora Bureau & Franch.
- Aletris lutea Small
- Aletris megalantha F.T.Wang & Tang
- Aletris nana S.C.Chen
- Aletris obovata Nash
- Aletris pauciflora (Klotzsch) Hand.-Mazz.
- Aletris pedicellata F.T.Wang & Tang
- Aletris scopulorum Dunn
- Aletris spicata (Thunb.) Franch.
- Aletris stenoloba Franch.
- Aletris yaanica G.H.Yang
Mieszańce
- Aletris ×tottenii E.T.Br. – A. lutea × A. obovata
Zastosowanie
Rośliny z gatunku Aletris farinosa są wykorzystywane jako rośliny lecznicze. Charakteryzują się dużą goryczką. W niewielkich ilościach działają tonizująco, stymulują wydzielanie żołądkowe oraz ułatwiają proces trawienia. W większych dawkach mogą powodować wymioty, działanie przeczyszczające, a także lekko psychoaktywne. Kłącze tych roślin zawiera saponiny, w tym diosgeninę, olejki eteryczne oraz żywicę. Znane jako „korzeń jednorożca” (unicorn root), były kluczowym składnikiem popularnego w XIX wieku toniku kobiecego (women’s tonic), który stosowano w przypadku dolegliwości związanych z przekwitaniem oraz bolesnymi menstruacjami.
