Alessandro Manzoni
Alessandro Manzoni (urodzony 7 marca 1785 w Mediolanie, zmarły 22 maja 1873 tamże) był włoskim pisarzem i kluczową postacią włoskiego romantyzmu. Jest autorem znakomitej powieści historycznej Narzeczeni (dotyczącej Lombardii w XVII wieku), a także poetyckich tragedii historycznych, hymnów religijnych oraz ód. Na początku swojego życia związany był z ruchem libertyńskim i oświeceniowym ateizmem, jednak około 1810 roku, wraz z żoną, nagle przeszedł na katolicyzm, pozostając przez całe życie orędownikiem chrześcijańskiej wiary. Ta konwersja do dziś budzi zainteresowanie wśród biografów Manzoniego.
Życiorys
Manzoni przyszedł na świat w Mediolanie w 1785 roku jako syn hrabiego Pietro Manzoniego (1736–1807) oraz Julii Beccaria (1762–1841). Istnieje powszechnie uznawana hipoteza, że jego prawdziwym ojcem był Giovanni Verri, kochanek matki. Jego rodzice rozstali się, gdy Alessandro był jeszcze dzieckiem, co skutkowało wieloma latami spędzonymi w kolegiach zakonnych – najpierw w Merate i Lugano, a potem w Mediolanie. Tam zdobył klasyczne wykształcenie, choć był także narażony na formalizm charakterystyczny dla tego typu instytucji. W wieku 16 lat opuścił kolegia, wchodząc w mediolańskie środowisko kulturalne okresu napoleońskiego. Poznał poetów takich jak Foscolo i Monti. Ten czas był dla niego okresem zabawy i przygód, ale poświęcał również czas na intelektualne zmagania oraz poezję, co zaowocowało m.in. poematem Del trionfo della libertà (Triumf wolności) z 1801 roku. W 1803 roku stworzył sonet Adda, a w kolejnym roku napisał cztery Sermoni (Mowy): Amore a Delia, Contro i poetastri, Al Pagani, Penegirico a Trimalcione. Były to satyryczne utwory pełne odniesień do twórczości Giuseppe Pariniego i Vittorio Alfieriego. W 1805 roku Manzoni opuścił dom ojca i udał się do matki do Paryża, gdzie obracał się wśród intelektualistów takich jak Cabanys, Thierry i Tracy. Najważniejszą postacią w tym czasie dla Manzoniego był jednak Claude Fauriel, który znacząco wpłynął na jego późniejszą działalność literacką.
W Paryżu, kontakt z duchownymi jansenistycznymi przyczynił się do jego nawrócenia religijnego. Manzoni jednak zawsze podchodził z dużą powściągliwością do kwestii swojego nawrócenia i rzadko o tym pisał, co utrudnia rekonstrukcję tego procesu. Z pewnością znaczącą rolę odegrała tu jego żona, Enrichetta Blondel, córka genewskiego bankiera, która również przeszła zwrot w duchowości. Pod wpływem duchownego jansenistycznego, Eustachio Degola, zbliżyła się do katolicyzmu i zdecydowała się ochrzcić swoją córkę Giulię Claudię w Kościele katolickim. Następnie przekonała męża do zawarcia katolickiego ślubu, ponieważ wcześniej pobrali się w rycie kalwińskim. W 1810 roku Manzoni opuścił Paryż i na stałe wrócił do Mediolanu. Jego postrzeganie rzeczywistości zostało wówczas głęboko naznaczone katolicyzmem, co miało wpływ na jego twórczość. Zaniechał pisania utworów klasycystycznych (ostatnim był poemat Urania z 1809 roku) i zaczął tworzyć Hymny święte (wł. Inni sacri, 1812–1815). Te dzieła otworzyły mu drogę do romantycznej, historycznej i religijnej twórczości.
Po powrocie do Włoch Manzoni poświęcał czas głównie nauce, pisaniu, praktykom religijnym oraz obowiązkom rodzinnym. Chociaż zbliżył się do mediolańskiego ruchu romantycznego, nie brał udziału w jego działalności. Podobnie było w przypadku polityki – był gorącym patriotą wspierającym zjednoczenie Włoch, śledził z entuzjazmem wydarzenia z lat 1820-1821 (powstanie przeciwko Austriakom), ale nie angażował się w nie bezpośrednio. W tym czasie powstały takie dzieła jak Pentecoste, Il conte di Carmagnola (1816 r.), Adelchi oraz pierwszy szkic powieści I promessi sposi (Narzeczeni), początkowo pod tytułem Fermo e Lucia. Z tego okresu pochodzą również Osservazioni sulla morale cattolica, Discorso sopra alcuni punti della storia longobardica in Italia oraz eseje.
Wraz z publikacją powieści, która przyniosła mu sławę i stała się częścią kanonu literatury włoskiej, I promessi sposi w 1827 roku, zakończył się twórczy okres w jego życiu. Późniejsze próby napisania liryki (np. hymnu na temat Wszystkich Świętych) pozostały niedokończone. Manzoni nawiązał przyjaźń z katolickim filozofem Antonio Rosminim, który stał się jego duchowym przewodnikiem. W życiu pisarza miały również miejsce liczne nieszczęścia – ataki epilepsji, śmierć żony oraz kilku dzieci, a także rozrzutny styl życia synów. W 1837 roku Manzoni ponownie ożenił się, jego żoną została Teresa Borri Stampa, która zmarła w 1861 roku. W 1842 roku napisał dzieło Storia della colonna infame. Esej ten jest suchą kroniką dotyczącą procesu rzekomych roznosicieli dżumy w Mediolanie w XVII wieku.
Mimo że prowadził ukryty styl życia, Manzoni stał się osobą publiczną. W 1848 roku z zainteresowaniem obserwował wydarzenia polityczne we Włoszech, ale nie brał w nich udziału. Po ustanowieniu Królestwa Włoch w 1860 roku został mianowany senatorem. Choć był głęboko wierzącym katolikiem, sprzeciwiał się świeckiej władzy Kościoła oraz opowiadał się za ustanowieniem w Rzymie stolicy królestwa. W 1872 roku, po zdobyciu Rzymu przez wojska włoskie, przyjął honorowe obywatelstwo miasta, co wywołało oburzenie wśród konserwatywnych grup katolickich. W późniejszych latach życia otoczony był szacunkiem włoskiego mieszczaństwa, które postrzegało go jako wielkiego pisarza oraz moralnego i politycznego przewodnika. Zmarł w Mediolanie w 1873 roku w wieku 88 lat. Uroczysty pogrzeb, w którym brał udział następca tronu książę Umberto, był świadectwem jego znaczenia. Giuseppe Verdi zadedykował mu Messa da Requiem (Msza żałobna) w pierwszą rocznicę jego śmierci.
Upamiętnienie
W styczniu 2023 roku Europejski Bank Centralny wybił monetę okolicznościową o nominale 2 euro, upamiętniającą 150. rocznicę śmierci pisarza. Wizerunek został zaczerpnięty z włoskiego banknotu o nominale 100 000 lirów z 1967 roku. Monetę wybito w mennicy rzymskiej, co zaznaczone zostało symbolicznie literą „R” na rewersie. Autorem projektu monety był Antonio Vecchia.
