Alessandro Magnasco

Alessandro Magnasco

Alessandro Magnasco, znany jako Il Lissandrino lub Il Lissandro, urodził się 4 lutego 1667 roku w Genui, a zmarł 12 marca 1749 roku w tym samym mieście. Był to włoski malarz oraz rysownik, który tworzył w okresie rokoka.

Życiorys

Magnasco spędził większość swojego życia twórczego w Mediolanie, mimo że zarówno jego narodziny, jak i śmierć miały miejsce w Genui. Był synem malarza Stefana Magnasco. Po śmierci ojca oraz powtórnym zamążpójściu matki, osiedlił się w Mediolanie, gdzie rozpoczął naukę w pracowni Filippo Abbiatiego, który wprowadził go w sekrety weneckiego koloryzmu. Około dwudziestego roku życia rozpoczął swoją karierę artystyczną, początkowo jako portrecista, a następnie jako malarz małych figur, które zazwyczaj dodawał do pejzaży innych artystów. Jego pierwszy znany obraz, Mnisi w ruinach, pochodzi z 1697 roku i obecnie znajduje się w prywatnych zbiorach w Mediolanie.

W latach 1703–1710/11 podróżował po różnych miastach Ligurii, Emilii oraz Toskanii. Od 1703 roku pracował dla wielkiego księcia Ferdynanda de’Medici we Florencji, współpracując z pejzażystami takimi jak Clemente Spera, Antonio Francesco Peruzzini, Carlo Antonio Tavella i Marco Ricci. W 1711 roku wrócił do Mediolanu, gdzie stał się niezależnym artystą, malując sceny z życia mnichów oraz pejzaże z postaciami. W latach 1720–1725 stworzył cykl obrazów na zlecenie gubernatora Mediolanu, hrabiego Colloredo. Współpracował z wpływowymi rodzinami Borromeo i Viscontich, a także realizował zamówienia dla wielu książąt i klasztorów. W 1731 roku jego twórczość uległa znaczącej zmianie: obrazy zaczęły przybierać dramatyczny charakter, a ich koloryt stał się niemal monochromatyczny. W 1735 roku powrócił do Genui, gdzie żył w osamotnieniu aż do śmierci. Dzieła z tego okresu cechuje jaśniejsza kolorystyka, przypominająca jego młodzieńczy styl. W tym czasie stworzył swój najbardziej znany obraz, Piknik w ogrodach Albaro. Zmarł w wieku 82 lat.

Inspiratorzy

Styl Magnasco został ukształtowany przez artystów późnego manieryzmu lombardzkiego z przełomu XVI i XVII wieku, takich jak Francesco del Cairo, Pier Francesco Mazzucchelli (znany jako Morazzone), Giulio Cesare Procaccini, Giovanni Battista Crespi (znany jako Cerano) oraz francuskiego grafika Jacquesa Callota, autora cyklu Capricci di varie figure (1617). Silny wpływ na jego twórczość wywarli również Salvator Rosa, znany z przedstawień pustelników i włóczęgów w dzikich krajobrazach, oraz Sebastiano Ricci, z którym miał styczność w Mediolanie. Magnasco musiał także znać dzieła grupy flamandzkich i holenderskich malarzy przebywających w Rzymie, zwanych bamboccianti, którzy malowali sceny z życia włóczęgów i żebraków na tle rzymskich ruin. Historycy sztuki wymieniają także innych artystów, którzy mogli wpłynąć na jego twórczość, takich jak El Greco, Jacopo Bassano, Giovanni Benedetto Castiglione, Giuseppe Maria Crespi, Stefano della Bella, Domenico Piola oraz Gregorio De Ferrari.

Twórczość

Magnasco był bardzo płodnym artystą, lecz nie sygnował ani nie datował swoich dzieł, co utrudnia chronologię jego twórczości. Początkowo zajmował się portretowaniem, jednak szybko zrezygnował z tego gatunku. Jego specjalnością stały się niewielkie obrazy przedstawiające niepokojące, burzliwe krajobrazy lub tajemnicze wnętrza, pełne wydłużonych postaci mnichów, komediantów, bandytów, włóczęgów, żołnierzy, Cyganów, ludzi w obłędzie oraz świętych. Szczególnym zainteresowaniem darzył życie mnichów, malując ich w różnych sytuacjach, jak wędrujących, zaskoczonych burzą, poszukujących schronienia w jaskiniach, spożywających skromne posiłki, grzejących się przy ognisku lub pogrążonych w modlitwie. Jego obrazy są pełne ekspresji, tajemniczości oraz grozy, a wiele z nich dotyczy tematyki religijnej, przedstawiając sceny biblijne (głównie z Nowego Testamentu) oraz wydarzenia związane z życiem codziennym prostych ludzi, takich jak pracze, stolarze, tragarze i rybacy. Szczególnie upodobał sobie komediantów oraz wędrownych sztukmistrzów.

Jednym z charakterystycznych dzieł Magnasco jest Złodzieje ścigani przez szkielety (Świętokradcza kradzież), które przedstawia zdarzenie z 1731 roku, kiedy to złodzieje włamali się do kościoła Santa Maria in Campomoto w Siziano w poszukiwaniu naczyń liturgicznych, jednak zatrzymali ich szkielety zmarłych z pobliskiego cmentarza. Scena ta, pełna makabry, rozgrywa się pod okiem Matki Boskiej, która stara się uspokoić zamieszanie wśród szkieletów oraz pokazuje karanie złodziei przez powieszenie w tle. Obraz o wymiarach 160×240 cm jest własnością kościoła, w którym miała miejsce kradzież, jednak z powodów bezpieczeństwa jest przechowywany w mediolańskim Museo Diocesano.

Styl

Dzieła Magnasco charakteryzują się nerwowym, szkicowym stylem oraz nienaturalnie rozedrganym, połyskującym światłem, które potęguje wrażenie fantastyczności oraz groteskowości jego sztuki. Od Abbiatiego przejął technikę „tocchi sprezzanti” (nonszalanckie pacnięcia) oraz „dipingere di tocco” (malowanie uderzeniami). Jego kolorystyka często opiera się na ciemnych odcieniach brązów, szarości, czerni i bieli, z akcentami intensywnych plam czerwieni, błękitu i żółci. Taki sposób malowania, a także całkowite pominięcie konturów oraz stosowanie podłużnych, kanciastych smug farby, przyczyniają się do oryginalności jego stylu. Plama farby jest tak dynamiczna, że nie zawsze pokrywa się z formą przedmiotu, co stanowi innowacyjny element w malarstwie tamtego okresu.

Oddziaływanie

Magnasco był prekursorem takich kierunków jak romantyzm, impresjonizm oraz ekspresjonizm. Jego twórczość miała wpływ na artystów takich jak Marco Ricci, Giuseppe Bazzani, Francesco Maffei, Giovanni Battista Tiepolo, Francesco Guardi, Franz Anton Maulbertsch, a także Francisco Goya i Honoré Daumier.

Zmarł, nie pozostawiając uczniów, poza kilkoma imitatorami. W XIX wieku jego twórczość została niemal całkowicie zapomniana. Romantycy zachwycali się jego pejzażami, nie znając jednak nazwiska ich autora. Odkrycie jego talentu oraz docenienie miało miejsce dopiero na początku XX wieku, a zasługi w tym zakresie miał austriacki historyk sztuki Benno Geiger (1882–1965), autor wielu książek na temat Magnasco oraz katalogu jego dzieł. W 1949 roku, z okazji dwusetnej rocznicy jego śmierci, zorganizowano wystawę jego prac w Galleria di Palazzo Bianco w Genui, której katalog opracował Antonio Morassi (1893–1976). Współcześnie badania nad życiem i twórczością Magnasco przeprowadza Fausta Franchini Guelfi.

Magnasco w Polsce

W polskich zbiorach znajduje się co najmniej 10 jego dzieł, w tym w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz w Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

Brakuje jednak w języku polskim osobnej publikacji książkowej poświęconej temu artyście. W wielu historiach sztuki (m.in. autorstwa Jana Białostockiego, Adama Bochnaka, Karola Estreichera, Władysława Tomkiewicza) nie ma żadnej wzmianki na jego temat. Jego oryginalność oraz znaczenie w historii malarstwa dostrzegli Maria Rzepińska, Ksawery Piwocki oraz Bogdan Suchodolski. Najobszerniej i najdokładniej o Magnasco pisał Waldemar Łysiak w swoim ośmiotomowym dziele Malarstwo białego człowieka (krótkie opracowanie artysty znajduje się w tomie VI). Historyk i krytyk sztuki Antoni Dzieduszycki (1937–1997) poświęcił mu swoją pracę magisterską.

Publikacje

Mnisi

  • Anachoreci – Kraków, Muzeum Czartoryskich,
  • Chrystus adorowany przez dwie zakonnice (ok. 1715) – Wenecja, Gallerie dell’Accademia,
  • Dwaj modlący się mnisi (ok. 1735) – Pieskowa Skała, Muzeum Zamkowe,
  • Dwaj pustelnicy w lesie – Paryż, Luwr,
  • Eremita na pustyni – Madryt, Museo Lázaro Galdiano,
  • Krajobraz z dwoma medytującymi pustelnikami – Oxford, Ashmolean Museum of Art,
  • Krajobraz z dwoma mnichami – Omaha, Joslyn Art Museum,
  • Krajobraz z dwoma pustelnikami – Düsseldorf, Kunstmuseum,
  • Krajobraz z mnichami – Bukareszt, Muzeum Sztuk Pięknych,
  • Krajobraz z pustelnikami – Mediolan, Museo Poldi Pezzoli,
  • Mnisi franciszkańscy w refektarzu (ok. 1735) – Bassano del Grappa, Museo Civico,
  • Mnisi męczeni przez demony – Rzym, Galleria Nazionale d’Arte Antica,
  • Mnisi przed kominkiem – Greenville, Bob Jones University Museum & Gallery,
  • Mnisi w bibliotece – Seitenstetten, Opactwo Benedyktynów,
  • Mnisi w grocie (1720-30) – Amsterdam, Rijksmuseum,
  • Mnisi w jaskini – Wiedeń, Kunsthistorisches Museum,
  • Mnisi w pejzażu – Bukareszt, Muzeum Sztuk Pięknych,
  • Mnisi w ruinach (ok. 1720) – Pieskowa Skała, Muzeum Zamkowe,
  • Mnisi-pustelnicy odbierają zaopatrzenie na skalnym wybrzeżu – Londyn, Bridgeman Art Library,
  • Mniszki przędzące wełnę i robiące koronki – Strasburg, Musée des Beaux-Arts,
  • Mniszki przy pracy – Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art,
  • Modlący się mnisi – Genewa, Musée des Beaux-Arts,
  • Modlący się mnisi – Haga, Mauritshuis,
  • Modlący się mnisi – Rzym, Galleria Nazionale d’Arte Antica,
  • Modlący się mnisi (1720-30) – Gandawa, Museum voor Schone Kunsten,
  • Pogrzeb franciszkanina (ok. 1730) – El Paso, Museum of Art,
  • Wnętrze z mnichami (ok. 1725) – Pasadena, Norton Simon Museum,
  • Wygalanie tonsury – Odessa, Muzeum Sztuki Wschodu i Zachodu,
  • Zakonnice wyplatające kosze – Kolonia, Wallraf-Richartz-Museum.

Komedianci

  • Latarnia magiczna – Warszawa, Muzeum Narodowe,
  • Oswojona sroka lub Tresowanie sroki (ok. 1705) – Florencja, Uffizi,
  • Śpiewający Pulcinella z dziećmi i lutnistą (1711-35) – Columbia (Karolina Płd.), Museum of Art,
  • Tresowanie sroki (1703-10) – Moskwa, Muzeum Puszkina,
  • Tresura psa – Kowno, Ciurlionis Museum,
  • Tresura sroki – Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art,
  • Wędrowni bajarze – Warszawa, Muzeum Narodowe,
  • Wędrowny sztukmistrz – Warszawa, Muzeum Narodowe,
  • Wędrowny śpiewak w ruinach – Wenecja, Collezione Gatti-Casazza.

Święci

  • Ekstaza św. Franciszka – Genua, Galleria di Palazzo Bianco,
  • Krajobraz ze św. Antonim Pustelnikiem – Berlin, Gemäldegalerie,
  • Krajobraz ze św. Brunonem (1700) – Amsterdam, Rijksmuseum,
  • Krajobraz ze św. Janem – Belgrad, National Museum of Serbia,
  • Krajobraz ze św. Pawłem – Berlin, Gemäldegalerie,
  • Kuszenie św. Antoniego – Mediolan, Museo Poldi Pezzoli,
  • Kuszenie św. Antoniego – Rzym, Galleria Nazionale d’Arte Antica,
  • Kuszenie św. Antoniego (1720-30) – Paryż, Luwr,
  • Męczeństwo św. Erazma – Wenecja, Collezione Gatti-Casazza,
  • Święty Ambroży odmawia Teodozjuszowi wstępu do kościoła (1690-1700) – Chicago, Institute of Art,
  • Święty Augustyn z chłopczykiem na plaży – Genua, Museo di Palazzo Bianco,
  • Święty Bruno – Rzym, Galleria Nazionale d’Arte Antica,
  • Święty Hieronim – Odessa, Muzeum Sztuki Wschodu i Zachodu.

Żołnierze

  • Kobieta z żołnierzami przy stole (ok. 1725) – San Francisco, Fine Arts Museums,
  • Kordegarda – Odessa, Muzeum Sztuki Wschodu i Zachodu,
  • Mnich opiekujący się umierającym żołnierzem – Pawia, Museo Civico,
  • Pogrzeb żołnierza – Pawia, Museo Civico,
  • Rzymscy żołnierze w Kampanii – Praga, Galeria Narodowa,
  • Żołnierze biwakujący w ruinach – Rzym, Collezione Vittorio Cerrutti,
  • Żołnierze i włóczędzy – Calvisano, Brescia, Collezione Fausto Lechi.

Cyganie

  • Cyganie i chirurg w ruinach – Calvisano, Brescia, Collezione Fausto Lechi,
  • Cyganie w ruinach – Warszawa, Muzeum Narodowe,
  • Krajobraz z Cyganami i praczką (1705-10) – Indianapolis, Museum of Art,
  • Orszak weselny Cyganów – Berlin, Gemäldegalerie,
  • Posiłek Cyganów (ok. 1715) – Florencja, Uffizi,
  • Scena z Cyganami i piratami (1700-05) – Gorizia (Gorycja), Palazzo Coronini Cronberg,
  • Staruszka i Cyganie – Florencja, Uffizi,
  • Toast za narzeczonych (Posiłek Cyganów) (ok. 1730) – Paryż, Luwr.

Bandyci i galernicy

  • Odpoczynek szajki bandytów (1710) – St. Petersburg, Ermitaż,
  • Przybycie galerników do więzienia w Genui – Bordeaux, Musée des Beaux-Arts,
  • Ruiny z rozbójnikami (1710) – St. Petersburg, Ermitaż,
  • Scena z bandytami – Genua, Museo di Palazzo Bianco,
  • Scena z bandytami – Genua, Museo di Palazzo Bianco (inna wersja),
  • Zaokrętowanie galerników – Bordeaux, Musée des Beaux-Arts.

Praczki

  • Krajobraz z praczkami – Neapol, Museo di Capodimonte,
  • Krajobraz z praczkami (1711-35) – Londyn, Courtauld Institute of Art,
  • Krajobraz z praczkami (ok. 1715) – Houston, Museum of Fine Arts,
  • Krajobraz z praczkami (ok. 1720) – Oberlin, Allen Art Museum,
  • Praczki i drwale – Kraków, Kolekcja „Europeum” Muzeum Narodowego w Krakowie.

Bachanalia

  • Bachanalia – Moskwa, Muzeum Puszkina,
  • Bachanalia (1710-20) – St. Petersburg, Ermitaż,
  • Bachanalia w ruinach antycznych (ok. 1710) – Moskwa, Muzeum Puszkina,
  • Porwanie Prozerpiny (Tryumf zła) – Sibiu, National Brukenthal Museum,
  • Tryumf Wenus (1720-30) – Los Angeles, J. Paul Getty Museum.

Sceny biblijne

  • Aniołowie usługujący Chrystusowi (ok. 1725-30) – Madryt, Prado,
  • Chrystus i jawnogrzesznica – ,
  • Chrystus i Samarytanka (ok. 1705) – Los Angeles, J. Paul Getty Museum,
  • Chrystus kroczący po wodzie – Waszyngton, National Gallery of Art,
  • Chrystus niosący krzyż (ok. 1690) – Mediolan, Pinacoteca di Brera,
  • Chrzest Chrystusa (1740) – Waszyngton, National Gallery of Art,
  • Jakub opuszcza Ziemię Kanaan – Orlean, Musée des Beaux-Arts,
  • Krajobraz burzowy z Eliaszem – Salzburg, Rezidenzgalerie,
  • Krajobraz z kuszeniem Chrystusa (ok. 1715) – Londyn, Courtauld Institute of Art,
  • Maria Magdalena – Odessa, Muzeum Sztuki Wschodu i Zachodu,
  • Noli me tangere (1705-10) – Los Angeles, J. Paul Getty Museum,
  • Podniesienie krzyża (ok. 1720) – Wiedeń, Kunsthistorisches Museum,
  • Pokłon Trzech Króli – Dunkierka, Musée des Beaux-Arts,
  • Rzeź niewiniątek w Betlejem (1715) – Amsterdam, Rijksmuseum,
  • Spotkanie Eliezera z Rebeką – Orlean, Musée des Beaux-Arts,
  • Ukrzyżowanie z mnichem – Savona, Museo Perrando,
  • Wieczerza w Emaus – Genua, Convent S. Francesco in Albaro,
  • Wskrzeszenie Łazarza (1715-40) – Amsterdam, Rijksmuseum,
  • Złożenie Chrystusa do grobu (1725-27) – Londyn, Dulwich Picture Gallery.

Tortury i przesłuchania

  • Izba tortur (1720-30) – Budapeszt, Muzeum Sztuk Pięknych,
  • Przesłuchanie (Inkwizycja) – Frankfurt, Staedelsches Kunstinstitut,
  • Przesłuchanie w więzieniu (ok. 1705) – Wiedeń, Kunsthistorisches Museum.

Krajobrazy

  • Brzeg morza (1720) – St. Petersburg, Ermitaż,
  • Brzeg morza z wrakiem (po 1735) – Miami, Lowe Art Museum,
  • Górzyste nadbrzeże z rybakami – West Palm Beach, Norton Museum of Art,
  • Krajobraz burzowy z rybakami – Wiedeń, Akademie der Bildenden Kuenste,
  • Krajobraz górski (ok. 1720) – St. Petersburg, Ermitaż,
  • Krajobraz leśny – Kolonia, Wallraf-Richartz-Museum,
  • Krajobraz z burzą na morzu (1718-25) – Tokio, National Museum of Western Art,
  • Krajobraz z pasterzami (1710-30) – São Paulo, Museu de Arte,
  • Krajobraz z pasterzami (1718-25) – Tokio, National Museum of Western Art,
  • Krajobraz z postaciami – Bordeaux, Musée des Beaux-Arts,
  • Krajobraz z postaciami (ok. 1715) – Houston, Museum of Fine Arts,
  • Krajobraz z wrakami – Göteborg, Konstmuseum,
  • Pejzaż górski – Nieborów, Pałac (wł. MN w Warszawie),
  • Pejzaż z ruinami (1697) – Mediolan, kolekcja prywatna,
  • Pejzaż z zamkiem lub Poganiacz mułów (ok. 1710) – Paryż, Luwr,
  • Plaża z wrakami (po 1735) – Raleigh, North Carolina Museum of Art,
  • Skalisty krajobraz leśny – Kolonia, Wallraf-Richartz-Museum,
  • Sztorm na morzu – Mediolan, Museo Civico de Arte.

Sceny kościelne

  • Świętokradcza kradzież lub Świętokradztwo odkryte w kościele (1731) – Mediolan, Pałac Arcybiskupi,
  • Lekcja katechizmu w katedrze mediolańskiej (ok. 1725-30) – Filadelfia, Museum of Art,
  • Plądrowanie płonącego kościoła – Sibiu, National Brukenthal Museum,
  • Scena z pielgrzymami – Genua, Museo di Palazzo Bianco,
  • Synagoga – Seitenstetten, Opactwo Benedyktynów,
  • Wierni w sanktuarium w krajobrazie górskim (1716-17) – Houston, Museum of Fine Arts,
  • Wnętrze synagogi (1725-30) – Cleveland, Museum of Art,
  • Zebranie (kazanie) kwakrów (1695) – Florencja, Uffizi.

Inne

  • Chórzyści (1740-45) – Waszyngton, National Gallery of Art,
  • Don Kichote lub Satyra na ubogiego szlachcica (ok. 1725) – Detroit, Institute of Art,
  • Piknik w ogrodach Albaro (1735-49) – Genua, Galleria di Palazzo Doria-Tursi,
  • Portret męski – Genua, Galleria di Palazzo Bianco,
  • Pracownia malarza (ok. 1730) – Paryż, Luwr,
  • Rynek – Mediolan, Museo Civico de Arte,
  • Skrzypek (1712-1715) – Warszawa, Muzeum Narodowe,
  • Tryumf wolności (Tryumf dobra) – Sibiu, National Brukenthal Museum,
  • Wejście do szpitala (Szpital) – Sibiu, National Brukenthal Museum,
  • Portret San Bernarda, biskupa i protektora Parmy – Parma, Museo Glauco Lombardi.

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

  • J. Białostocki, Wystawa malarstwa włoskiego w zbiorach polskich, Warszawa 1956, s. 62–70.
  • J. Białostocki, M. Walicki, Malarstwo europejskie w zbiorach polskich 1300-1880, Warszawa 1955, s. 541–542.
  • A. Chastel, Sztuka włoska, t. 2, Warszawa 1978, s. 237–240.
  • A. Dzieduszycki, Obrazy Alessandra Magnasca w zbiorach polskich, w: Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie, t. 8, 1964, s. 235–285.
  • W. Łysiak, Malarstwo białego człowieka, t. 6. Warszawa 1999, s. 199–230.
  • B. Suchodolski, Rozwój nowożytnej filozofii człowieka, Warszawa 1967, s. 464–467.
  • M. Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1986, s. 323–324.
  • S. Zuffi, F. Castria, Malarstwo włoskie, Warszawa 1998, s. 306–309.

Linki zewnętrzne

Przeczytaj u przyjaciół: