Aleś Bialacki

Aleś Bialacki

Aleś Bialacki (biał. Алесь Бяляцкі), właściwie Alaksandr Wiktarawicz Bialacki (biał. Аляксандр Віктаравіч Бяляцкі, ros. Александр Викторович Беляцкий, Aleksandr Wiktorowicz Bielacki; urodził się 25 września 1962 roku w Wiartsili) jest białoruskim działaczem społecznym, politykiem, obrońcą praw człowieka oraz więźniem politycznym. Pełni funkcję dyrektora Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna” oraz wiceprzewodniczącego Międzynarodowej Federacji Praw Człowieka. Jest również honorowym obywatelem miasta Genui oraz laureatem Pokojowej Nagrody Nobla z 2022 roku.

Życiorys

Pochodzenie

Ojciec Alaksandra Bialackiego, Wiktar, pochodził z zamożnej rodziny, która z powodu kolektywizacji znalazła się w trudnej sytuacji materialnej. W 1940 roku władze radzieckie przeprowadziły akcję osiedleńczą w dawnych fińskich terytoriach, które włączono do ZSRR po wojnie zimowej. W obliczu panującego głodu na Białorusi, Wiktar, ojciec Alaksandra, zdecydował się na przeprowadzkę, a jego 10-letni syn wraz z pięciorgiem rodzeństwa trafił do Karelii. Matka, Nina, pochodziła z okolic Narowli i również przybyła do Karelii w wyniku akcji werbunkowej, jednak po II wojnie światowej. Tam się poznali i wzięli ślub.

Młodość

Alaksandr urodził się 25 września 1962 roku w osadzie Wiartsila, w rejonie sortawalskim Karelskiej Autonomicznej SRR. Był pierwszym dzieckiem swoich rodziców, a jego imię nadano na cześć dziadka, który zginął w trakcie wojny. W 1964 roku rodzina miała możliwość powrotu na Białoruś z uwagi na zapotrzebowanie na pracowników w nowo powstających zakładach przemysłowych. Postanowili osiedlić się w Swietłahorsku, blisko zakładów chemicznych, aby być bliżej rodzinnych stron matki.

Edukacja

Ukończył Szkołę Średnią Nr 5 w Swietłahorsku. Od 1979 roku studiował filologię białoruską i rosyjską na Wydziale Historyczno-Filologicznym Homelskiego Uniwersytetu Państwowego. Podczas studiów zaczął aktywnie posługiwać się językiem białoruskim, a w 1981 roku był pierwszym studentem, który regularnie używał tego języka na wydziale. W 1984 roku, kiedy kończył studia, kilkudziesięciu studentów również mówiło po białorusku.

Praca zawodowa

W latach 1984–1989, z przerwą na służbę w Armii Radzieckiej, odbył aspiranturę w Instytucie Literatury Akademii Nauk Białoruskiej SRR. Pracował jako nauczyciel, a w 1989 roku został pracownikiem naukowym Muzeum Historii Literatury Białoruskiej. W latach 1989–1998 był dyrektorem Muzeum Literackiego Maksima Bahdanowicza.

Działalność społeczna i polityczna

Od 20. roku życia aktywnie uczestniczył w ruchu antykomunistycznym i narodowo-demokratycznym. W młodości zaangażował się w nieformalną organizację, w której wspólnie z kolegami kupował maszyny do druku i produkował ulotki. Celem ich działań była niepodległość Białorusi. Alaksandr był współzałożycielem oraz przewodniczącym Towarzystwa Młodych Literatów „Tutejszyja” w latach 1986–1989. W tym czasie KGB próbowało go zwerbować, jednak na pierwszym spotkaniu odmówił dalszych kontaktów z tą instytucją. Występował jako sygnatariusz petycji do Mińskiej Miejskiej Rady Deputowanych, domagając się zgody na organizację demonstracji „Dziady-87” i „Dziady-88”, które miały na celu wyrażenie sprzeciwu wobec totalitaryzmu. Za uczestnictwo w „Dziadach-88” został aresztowany i ukarany grzywną. W czasie aspirantury był prześladowany politycznie. Był współzałożycielem Białoruskiego Społecznego Towarzystwa Historyczno-Oświatowego „Martyrałoh Biełarusi”. Od momentu powstania Białoruskiego Frontu Ludowego „Odrodzenie” (BFL) w 1988 roku, był jego aktywnym członkiem i pełnił funkcję sekretarza zarządu. W 1990 roku współzakładał Białoruską Katolicką Hramadę. Od 1992 do 1996 roku był deputowanym do Mińskiej Miejskiej Rady Deputowanych (według innych źródeł 1991–1995). Należy do Związku Pisarzy Białoruskich. Od 1998 roku był redaktorem biuletynu „Prawa na Wolu”, dotyczącego obrony praw człowieka. 30 października 1999 roku został zastępcą przewodniczącego Białoruskiego Frontu Ludowego „Odrodzenie”. W czerwcu 2000 roku objął stanowisko kierownika Grupy Roboczej Zgromadzenia Demokratycznych Organizacji Pozarządowych oraz został wiceprzewodniczącym Międzynarodowej Federacji Praw Człowieka.

W 1996 roku, po serii brutalnych rozpędzeń demonstracji przez siły porządkowe, stanął na czele nowo utworzonego Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna-96” (obecnie „Wiosna”). Nie przewidywał, że obrona praw człowieka w Białorusi będzie tak długotrwałym zadaniem. Organizacja ta przez lata pomogła prawną i materialną tysiącom osób, które miały problemy z białoruskimi władzami.

W 2020 roku dołączył do opozycyjnej Rady Koordynacyjnej, powołanej w odpowiedzi na ogólnokrajowe protesty na Białorusi.

Relacje z władzami

Wielokrotnie stawiano mu zarzuty karne – do końca lat 90. XX wieku ponad 20 razy. Niezależne białoruskie media wskazują, że były to prześladowania o podłożu politycznym. Na początku 2011 roku gazeta „Sowietskaja Biełorussija”, będąca organem prasowym władz Białorusi, opublikowała szereg krytycznych artykułów na temat opozycyjnych polityków, w tym Bialackiego. 4 sierpnia 2011 roku, około godziny 17:00, został aresztowany pod zarzutem „uchylania się od wypłaty podatków, zbiórek w szczególnie dużych rozmiarach”. Aresztowanie opierało się na informacjach dotyczących kont bankowych, które przekazały litewskie Ministerstwo Sprawiedliwości oraz polska Prokuratura Generalna. Wywołało to międzynarodowy skandal, a strona litewska wyraziła ubolewanie, tłumacząc, że informacje o Bialackim zostały przekazane przez pomyłkę. Litewskie władze zawiesiły współpracę prawną z Białorusią, a minister spraw zagranicznych Polski, Radosław Sikorski, przeprosił za zaistniałą sytuację. Aresztowanie Bialackiego zostało potępione przez wiele osób i instytucji na całym świecie, w tym ministra spraw zagranicznych Litwy, przewodniczącego OBWE Audroniusa Ažubalisa, rząd Niemiec, wysoką przedstawiciel ds. zagranicznych UE Catherine Ashton, Związek Pisarzy Białoruskich, brytyjskiego ministra ds. Europy Davida Lidingtona, organizację Amnesty International oraz Departament Stanu USA.

24 listopada 2011 roku Bialacki został skazany na 4,5 roku kolonii karnej o zaostrzonym rygorze oraz na konfiskatę mienia. Wyrok ten został potępiony przez białoruskich polityków opozycyjnych, obrońców praw człowieka oraz polityków i dyplomatów z krajów Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych, a także przez różnorodne organizacje oraz instytucje broniące praw człowieka na całym świecie. Uznano, że miał on charakter polityczny, a wina Bialackiego nie została udowodniona. 24 grudnia 2011 roku zmarł na raka płuc ojciec Alaksandra, Wiktar Bialacki, a kilka dni wcześniej władze odmówiły Alaksandrowi możliwości pożegnania się z umierającym ojcem. 21 czerwca 2014 roku został przedterminowo zwolniony z kolonii karnej.

14 lipca 2021 roku, razem z Walancinem Stefanowiczem, członkiem zarządu „Wiosny”, Uładzimirem Łabkowiczem, prawnikiem oraz koordynatorem kampanii Obrońcy praw człowieka na rzecz wolnych wyborów, a także ośmioma innymi działaczami (w tym sześcioma członkami „Wiosny”), został aresztowany w wyniku śledztwa prowadzonego przez białoruską policję na podstawie artykułu 342 części 1 i 2 kodeksu karnego („organizacja i przygotowanie działań naruszających porządek publiczny lub czynny udział w takich działaniach”) oraz artykułu 243 paragraf 2 tego kodeksu („unikanie płacenia podatków”). 6 października Bialacki usłyszał zarzut unikania płacenia podatków, za który groziło mu do siedmiu lat pozbawienia wolności.

3 marca 2023 roku sąd w Mińsku skazał go na 10 lat kolonii karnej o zaostrzonym rygorze. Jego trzej współpracownicy, aktywiści, otrzymali wyroki od siedmiu do dziewięciu lat więzienia.

Życie prywatne

Jest katolikiem. Żonaty z Natallą Pinczuk, ma syna. Jego żona jest historykiem i pracuje jako wykładowca na Akademii Sztuk Pięknych.

Publikacje

Jest autorem wielu publikacji w periodykach zajmujących się tematyką społeczno-polityczną oraz literaturoznawczą. Jedną z jego prac jest: „Litieratura i nacyja”, wydana w Mińsku w 1991 roku.

Odznaczenia i nagrody

• Krzyż Orderu Pogoni (2024)
• Medal 100-lecia Białoruskiej Republiki Ludowej (2019)
• Medal Odrodzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (2014)
• Nagroda Homo Homini, wręczona przez Václava Havla w marcu 2006 roku – za działalność na rzecz obrony praw człowieka;
• Honorowe obywatelstwo miasta Genui w 2010 roku – nagroda była wyrazem zaniepokojenia społeczeństwa włoskiego sytuacją praw człowieka na Białorusi; tytuł ten nadawany jest przez władze miasta corocznie jednej osobie; wśród laureatów byli m.in. Lech Wałęsa i Szimon Peres;
• Nagroda Lecha Wałęsy (2012, odebrała żona Natalla Pińczuk)
• Dwukrotnie nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla; w 2007 roku był na tzw. „krótkiej liście” najbardziej prawdopodobnych kandydatów. Bialacki otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 2022 roku, razem z rosyjskim Stowarzyszeniem Memoriał i ukraińskim Centrum Wolności Obywatelskich.
• Nagroda Praw Człowieka im. Václava Havla (2013)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Centrum Naukowo-Analityczne „Białoruska Perspektywa”: Kto jest kim w Białorusi. Białystok: Podlaski Instytut Wydawniczy, 2000, s. 313, seria: Biblioteka Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska – Białoruś. ISBN 83-913780-0-4.