Aleppo

Aleppo (arab. ‏حلب‎ Ḥalab, tur. Halep) to miasto zlokalizowane w północno-zachodniej Syrii, około 50 km na południe od granicy z Turcją. Położone jest w połowie drogi między Eufratem a wybrzeżem Morza Śródziemnego, w obszarze półpustynnym o surowym klimacie. Jest stolicą muhafazy Halab. To największe miasto Syrii, które w 1990 roku miało 1,4 mln mieszkańców, w 1999 roku 1,7 mln, a dane oficjalne z 2004 roku wskazują na 2,1 mln mieszkańców. Aleppo należy do jednych z najstarszych nieprzerwanie zamieszkanych miast Bliskiego Wschodu, z historią sięgającą co najmniej 1800 p.n.e. Mieszkańcy miasta to głównie Arabowie, ale licznie reprezentowani są także Turcy i Ormianie, a także Grecy, Kurdowie i Żydzi. Aleppo jest ośrodkiem przemysłu włókienniczego, spożywczego oraz tkactwa dywanów, a także jednym z większych centrów handlowych regionu. Stanowi ważny węzeł komunikacyjny, z rozbudowanymi szlakami kolejowymi i drogowymi, międzynarodowym portem lotniczym oraz rurociągiem łączącym Hims z Latakiją. Miasto jest także miejscem aktywności naukowej i kulturalnej, gdzie znajduje się uniwersytet, muzułmańska szkoła teologiczna oraz szkoła muzyczna.

Tradycje muzułmańskie i judaistyczne wskazują, że podczas wędrówki z Ur do Kanaanu biblijny patriarcha Abraham odpoczywał na fortecznym wzgórzu, gdzie pasł swoje stada i doił krowy (Halab al-Szaaba, stąd arabska nazwa miasta). „Kamień Abrahama” ma być pamiątką jego pobytu w tym miejscu.

Historia

Starożytność

Starożytne Halpe zostało założone na pasie wzgórz przecinających żyzną dolinę rzeki Halus (obecnie Kuwajk), na szlaku handlowym z Europy do Indii. Początki osiedla mogą sięgać szóstego tysiąclecia p.n.e. Najstarsze wzmianki o Aleppo w dokumentach historycznych pochodzą z około 1800 p.n.e., kiedy to było stolicą lokalnego królestwa amoryckiego Jamhad, które rywalizowało z Babilonem i Aszur o dominację w Mezopotamii. Około 1600 p.n.e. Aleppo zostało podbite przez Hetytów i pozostawało pod ich kontrolą do około 800 p.n.e. Następnie miasto znalazło się pod rządami imperium Urartu, później asyryjskiego (wówczas znane jako Halman), a następnie perskiego. W 333 p.n.e. zdobył je Aleksander Macedoński, a po jego śmierci miasto trafiło pod władzę Seleucydów. Po przebudowie w 280 p.n.e. Seleukos I Nikator nazwał je Beroea. W okresie panowania Seleucydów powstały pierwsze budowle, które stworzyły późniejszą słynną cytadelę Kalat Halab, umiejscowioną na skalnym wzgórzu w centrum miasta, która była rozbudowywana przez kolejnych władców.

W 64 p.n.e. Aleppo i cała Syria zostały podbite przez Rzym. Znaczenie handlowe miasta wzrosło po upadku Palmyry w 272 roku. W czasach rzymskich miasto przeszło proces chrystianizacji, a pierwszym misjonarzem był apostoł Szymon. Po okresie prześladowań od I do III wieku, w IV wieku Aleppo stało się chrześcijańskim centrum, gdzie powstała jedna z pierwszych stolic biskupich. W okolicach Aleppo w IV-VI wieku zbudowano około dwóch tysięcy kościołów i klasztorów. W samym mieście cesarzowa-matka Helena ufundowała wielką bazylikę świętej Barbary, znaną jako „Wielki Kościół”, która przetrwała do dziś. Wiele miejsc kultu uległo zniszczeniu podczas najazdów Persów, którzy w 540 roku spalili znaczną część miasta.

Średniowiecze

W 637 roku Bizancjum straciło miasto na rzecz Arabów. Pierwsze panowanie arabskie było dla Aleppo, które wciąż było chrześcijańskie, łaskawe i tolerancyjne; w VIII wieku miała miejsce kolejna fala budowy chrześcijańskich świątyń. W 944 roku Aleppo weszło pod kontrolę lokalnej dynastii Hamdanidów, stając się ich stolicą. To właśnie ta dynastia zbudowała cytadelę Kalat Halab. W X wieku miasto przeżywało rozkwit jako centrum arabskiej nauki, kultury i sztuki. W tym okresie w Aleppo tworzyli znani poeci, tacy jak al-Mutanabbi oraz Abu al-Firas al-Hamadani, a także al-Farabi, najwybitniejszy arabski filozof przed Awicenną, językoznawca ibn Kaalawi i kaznodzieja Ibn Nubata. W 962 roku Aleppo zostało na krótko zdobyte przez wojska Bizancjum pod dowództwem Nicefora II Fokasa, a potem miasto znalazło się pod bizantyńskim protektoratem. Po upadku Hamdanidów władza nad Aleppo przeszła w ręce dynastii Mirdasydów i Ukajlidów. Od 1070 roku rządzili nim Turcy seldżuccy, którzy dwukrotnie, w 1098 i 1124 roku, oblegali miasto, jednak bezskutecznie. Arabowie odzyskali kontrolę nad Aleppo w 1183 roku. Po wojnach krzyżowych stosunek Arabów do chrześcijan w Aleppo uległ zmianie – mścili się na nich za współpracę z krzyżowcami. W 1124 roku katedra świętej Barbary została zamieniona na meczet. W 1158 roku zbudowano Wielki Meczet (Al-Dżami Al-Kabir) z fundacji sułtana Nur ad-Dina. W latach 1260–1317 Aleppo było pod panowaniem Mongołów, którzy zniszczyli cytadelę, a następnie miasto znowu trafiło w ręce Arabów.

Pod rządami Imperium Osmańskiego

W 1517 roku miasto zostało włączone do Imperium Osmańskiego, w którym pozostawało aż do jego upadku, z wyjątkiem krótkiej okupacji egipskiej w latach 1832-1840. Panowanie tureckie nie przyniosło stabilizacji – częste były walki lokalnych feudałów. Od XVI wieku, w wyniku rozwoju handlu europejsko-indyjskiego drogą morską wokół Afryki, Aleppo stopniowo traciło swoje znaczenie jako pośrednik handlowy między Wschodem a Zachodem. Ostateczny koniec dalekiego handlu na tym szlaku nastąpił po otwarciu drogi morskiej przez Kanał Sueski. W XIX wieku miasto podupadło na skutek trzęsień ziemi (najsilniejsze w 1822 roku, które zrujnowało również cytadelę) oraz epidemii (1827, 1832). W 1841 roku Brytyjczycy próbowali nawiązać komunikację rzeczną na Eufracie między Aleppo a Mezopotamią, jednak okazało się to niemożliwe z powodu złego stanu szlaku wodnego.

W Aleppo internowany był polski generał Józef Bem, który schronił się tam w 1849 roku po upadku powstania węgierskiego. W 1850 roku uruchomił w mieście sfinansowaną z własnych środków fabrykę saletry dla rządu tureckiego. W uznaniu jego zasług Wysoka Porta mianowała go generałem tureckiej armii. W tym samym roku w Aleppo miały miejsce krwawe zamieszki zainicjowane przez Beduinów, wymierzone zarówno przeciwko władzom tureckim, jak i chrześcijanom syryjskim. Turecki gubernator Mustafa Pasza powierzył Bemowi dowództwo obrony miasta przed najazdem nomadów arabskich, podczas którego generał dowodził artylerią. W listopadzie 1850 roku Bem zachorował na malarię azjatycką i zmarł w Aleppo w nocy 10 grudnia. U schyłku panowania osmańskiego w Aleppo działały liczne europejskie placówki dyplomatyczne, rezydowali patriarchowie Antiochii (prawosławny i ormiański), mieściły się biskupstwa (jakobickie i maronickie) oraz misje łacińskie.

Okres międzywojenny

Panowanie tureckie w Aleppo zakończyło się wraz z I wojną światową. Od 1915 roku miasto stało się miejscem ucieczki Ormian wypędzanych przez Kurdów i Turków z Anatolii. Pod koniec października 1918 roku wojska brytyjskie zajęły Aleppo, które było ostatnim punktem oporu tureckiego w Palestynie i sąsiednich terytoriach. Na mocy traktatów w Sewrze i Lozannie Aleppo trafiło do francuskiej mandatowej Syrii. Czasy kolonialne były okresem rozkwitu miasta, jednak po oddaniu Turcji regionu Aleksandretty w 1939 roku Aleppo znowu podupadło z powodu odcięcia od portów śródziemnomorskich przez granicę państwową.

Czasy współczesne

Po II wojnie światowej Aleppo przeszło częściową przebudowę. W 1952 roku wprowadzono szerokie drogi według planów urbanisty francuskiego Andrzeja Guttona. W 1970 roku zniszczono część starego miasta (otoczonego murami obronnymi o średnicy trzech mil) w celu budowy bloków mieszkalnych.

Aleppo było jednym z kluczowych miejsc zbrojnego powstania islamistów przeciwko rządom prezydenta Hafiza al-Asada w latach 1979–1982. W czerwcu 1979 roku w akademii wojskowej w mieście miało miejsce zamach terrorystyczny, w wyniku którego zginęło 50 kadetów alawickich. Dzięki wsparciu miejscowego sunnickiego mieszczaństwa, miasto pozostało jednym z kluczowych ośrodków islamistów przez następne lata. Ich organizacje zostały spacyfikowane w marcu 1980 roku. Część mieszkańców, zmęczona aktami terroru, współpracowała z wojskiem w walce z islamistami. W czasie drugiej pacyfikacji Aleppo w sierpniu 1980 roku oddziały rządowe przeprowadzały doraźne egzekucje mężczyzn podejrzewanych o udział w walkach, mających powyżej czternastego roku życia.

W wyniku wybuchu wojny w Syrii w 2011 roku, w 2012 roku rozpoczęła się czteroletnia bitwa o Aleppo; do 2016 roku trwały ciężkie walki pomiędzy Siłami Zbrojnymi Syrii a oddziałami antyrządowymi. W grudniu 2016 roku wojska rządowe odzyskały kontrolę nad większością dzielnic Aleppo, ogłaszając, że w pełni panują nad miastem. Walki trwały na obrzeżach i w zachodnich dzielnicach miasta także w późniejszych latach, a na tereny kontrolowane przez siły rządowe spadały pociski. Dopiero na początku 2020 roku syryjska armia zdołała oddalić front na bezpieczną odległość od zabudowań Aleppo.

Zabytki

W mieście znajduje się wiele zabytków architektury, głównie związanych z kulturą arabską:

cytadela Kalat Halab
medresa al-Halawija z XII wieku
meczet
karawanseraje
łaźnie tureckie
Brama Bab Qinnasrin
Brama Bab Antakeya
Katedra św. Eliasza w Aleppo
Kościół Mar Assia al-Hakim w Aleppo

Do osobliwości należy wielki bazar Al-Madina (suk).

Chrześcijanie w Aleppo

Około 10% mieszkańców Aleppo stanowią chrześcijanie, podzieleni na wiele denominacji. Miasto jest siedzibą dziewięciu biskupów: prawosławnego, ormiańskoprawosławnego, jakobickiego, a także katolickich Kościołów wschodnich: melchickiego, ormiańskokatolickiego, jakobickokatolickiego, maronickiego i chaldejskiego oraz łacińskiego (w Aleppo działa tylko jedna parafia obrządku łacińskiego pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu, prowadzona przez franciszkanów). Działają również dwa zbory protestanckie: ormiański i arabski. W Aleppo znajduje się 36 kościołów, cerkwi i zborów, 17 kaplic oraz 36 klasztorów. Władze duchowne różnych wyznań współpracują ze sobą, tworząc radę ekumeniczną, która spotyka się co tydzień. Aleppo jest przykładem sukcesu ruchu ekumenicznego na Bliskim Wschodzie.