Alenia Aermacchi M-345 to włoski samolot szkolny, stworzony z myślą o szkoleniu i treningu pilotów wojskowych, oparty na wcześniejszej konstrukcji, jaką była maszyna SIAI-Marchetti S.211.
Historia
Geneza
Produkcja wojskowych samolotów szkolno-treningowych oraz ich uzbrojonych wersji ma we Włoszech bogatą tradycję. Obecnie we włoskim systemie szkolenia przyszłych pilotów samolotów bojowych kładzie się duży nacisk na ich wyszkolenie na maszynach z napędem odrzutowym. Takie samoloty dominowały w ofercie włoskich wytwórni, które zaspokajały potrzeby Włoskich Sił Powietrznych. Pierwszym z nich był Aermacchi MB-326, który zyskał uznanie na świecie zarówno w wersji szkolnej, jak i bojowej (głównie szturmowej). W latach 80. XX wieku został wycofany z włoskich sił powietrznych, a jego miejsce zajął Aermacchi MB-339. Ta konstrukcja również zyskała uznanie wśród zagranicznych klientów, oferując wersję szturmową, jednak nie osiągnęła tak dużego sukcesu jak MB-326. Najnowszym włoskim samolotem szkolno-treningowym, zdolnym do wykonywania zadań szturmowych, jest Alenia Aermacchi M-346. Sukcesy Aermacchi oraz jej kontynuatorki, Alenia Aermacchi, zainspirowały inną włoską wytwórnię do działania. W połowie lat 60. SIAI-Marchetti rozpoczęła produkcję taniego samolotu szkolnego SIAI-Marchetti SF.260, przeznaczonego dla mniej zamożnych klientów. W 1976 roku SIAI-Marchetti podjęła prace nad własnym samolotem szkolnym z napędem odrzutowym, co zaowocowało powstaniem lekkiego, jednosilnikowego SIAI-Marchetti S.211, który oblatano w 1981 roku. Niestety, zamierzenia producenta nie zostały zrealizowane. Samolot trafił do zagranicznych odbiorców (Singapur, Haiti, Filipiny), ale produkcję zamknięto po zaledwie 60 egzemplarzach. Przyczyną niepowodzenia były problemy związane z przejęciem firmy przez włoską Agustę, specjalizującą się w produkcji śmigłowców, bez doświadczenia w zakresie samolotów szkolno-treningowych. W 1997 roku Aermacchi nabyła prawa do projektu S.211, dostrzegając jego potencjał.
Projekt
Na bazie S-211 (Aermacchi zmieniło oznaczenie na S.211) postanowiono stworzyć samolot o znacznie lepszych parametrach i osiągach, zachowując jednak ekonomię eksploatacji S-211. W 2004 roku firma ujawniła plany dotyczące nowej konstrukcji, prezentując demonstrator technologii, który otrzymał oznaczenie M-311. Pierwszy lot odbył się 1 czerwca 2005 roku z lotniska Varese-Venegono. W porównaniu do pierwowzoru, wprowadzono zmiany w zakończeniach skrzydeł, dodano podkadłubowe płetwy stabilizujące oraz dodatkowy węzeł do podwieszania uzbrojenia. Samolot ma możliwość wykonywania zadań wsparcia bliskiego. Cała konstrukcja została wzmocniona, co pozwoliło na wydłużenie jej żywotności do 15 tysięcy godzin. Zmodernizowano podwozie, a także zastosowano silnik Pratt & Whitney JT15D-5C, mocniejszy o 30% w porównaniu do S-211. Awionika samolotu została zaktualizowana, wprowadzając cyfrowe systemy. Pilot w przedniej kabinie dysponuje trzema wielofunkcyjnymi wyświetlaczami LCD oraz wyświetlaczem HUD. Tylna kabina została wyposażona w dwa wielofunkcyjne wyświetlacze oraz powtarzacz HUD. Dwa komputery misji oraz system sterowania HOTAS (Hands on Throttle and Stick) umożliwiają efektywne zarządzanie samolotem. Pokładowy system monitorowania stanu i zużycia elementów (Health and Usage Monitoring System – HUMS) pozwala na szybką reakcję obsługi technicznej na ewentualne problemy, eliminując długie przeglądy techniczne. M-311, podobnie jak M-346, został zintegrowany z naziemnym systemem szkoleniowym (Ground Based Training System – GBTS), który umożliwia pilotom szkolenie w symulatorach odwzorowujących rzeczywiste warunki lotu.
M-345
Prace nad samolotem zakończono w 2016 roku, a długi czas realizacji był spowodowany tym, że Alenia Aermacchi skupiła się na rozwijaniu i promocji bardziej skomplikowanego M-346 Master, co zaowocowało jego sprzedażą, w tym dla polskich sił powietrznych. W 2012 roku zmieniono oznaczenie M-311 na M-345, co miało na celu odzwierciedlenie roli samolotu w systemie szkolenia pilotów wojskowych. M-346 ma być używany na ostatnim etapie szkolenia, podczas gdy większość godzin wylatanych przez kursantów odbędzie się na tańszej maszynie, takiej jak M-345. Nowe oznaczenie podkreśla zatem znaczenie samolotu w systemie szkolenia, z M-345 jako wstępnym kroku przed M-346, a także wskazuje na następcę starzejącego się MB-339. 18 czerwca 2013 roku, podczas Międzynarodowego Salonu Lotniczego w Paryżu, Alenia Aermacchi i Narodowy Inspektorat Uzbrojenia Włoch (Direzione degli Armamenti Aeronautici e per l’Aeronavigabilità) podpisały umowę o wspólnym opracowaniu samolotu zaawansowanego M-345 HET (High Efficiency Trainer). Zespół z obu instytucji określił wymagane parametry oraz zakres zmian. W porównaniu do prototypu M-311, zastosowano mocniejszy silnik Williams FJ44-4M o maksymalnym ciągu 15 kN, dostępny na rynku cywilnym, co obniża jego koszt. Zmieniono kształt nosa samolotu, nową owiewkę kabiny oraz zaktualizowano podwozie. M-345 HET wzbił się w powietrze po raz pierwszy 29 grudnia 2016 roku, a piloci doświadczalni Quirino Bucci i Giacomo Iannelli przeprowadzili 30-minutowy lot bez problemów. Już 13 stycznia 2017 roku Inspektor Uzbrojenia podpisał umowę na zakup pięciu samolotów M-345 HET, które otrzymały oznaczenie wojskowe T-345. Planowano, że wejdą do służby w 2019 roku w 61º Stormo w bazie Galatina, obok M-346. M-345 ma zastąpić samoloty T-339A (MB.339A) w procesie szkolenia. Producent dostarczy również naziemny system szkoleniowy oraz pakiet logistyczny. M-345 HET ma również zająć miejsce w zespole akrobacyjnym Frecce Tricolori, zastępując dotychczasowe AT-339A (MB.339A PAN). Drugi prototyp został pomalowany w barwy zespołu. W porównaniu do prototypowych maszyn, wersje seryjne będą miały zmodyfikowane wloty powietrza do silników oraz podwyższoną kabinę pilotów. Pierwszy T-345, przeznaczony dla włoskich sił powietrznych, oblatano 13 sierpnia 2019 roku, a maszyna nosiła tymczasowe oznaczenie CSX55233. W czerwcu 2019 roku firma podpisała kontrakt na dostawę kolejnych 13 maszyn dla włoskich sił powietrznych.
W 2008 roku zainteresowanie maszyną wykazały Chilijskie Siły Powietrzne, które rozważały zakup obu wariantów M-345 i M-346 oraz uruchomienie produkcji M-345 na swoim terytorium, by sprzedawać samolot na rynkach Ameryki Południowej. Podpisano wstępne porozumienie (Memorandum of Understanding), jednak bez finalizacji zamówienia.
M-345 HET wzbudził również zainteresowanie Francuskich Sił Powietrznych, które szukały maszyny do zastąpienia Dassault/Dornier Alpha Jet. W maju i czerwcu 2015 roku francuska delegacja zapoznała się z włoskim samolotem, jednak ostatecznie kontrakt przyznano szwajcarskiemu Pilatus Aircraft i jego PC-21. M-345 jest również wymieniany jako potencjalny następca szkolnych samolotów Saab 105 używanych w Österreichische Luftstreitkräfte oraz Szwedzkich Siłach Powietrznych. W przypadku Szwecji, poważne zaangażowanie Saab Group w projekt T-X może stanowić konkurencję dla włoskiej konstrukcji. 12 czerwca 2019 roku włoskie ministerstwo obrony podpisało umowę na zakup 13 samolotów M-345 HET, a także zapewnienie infrastruktury szkoleniowej oraz pięcioletniego wsparcia logistycznego. To zamówienie zwiększyło liczbę maszyn zakupionych przez włoskie siły powietrzne do 18.
21 grudnia 2018 roku producent poinformował o oblocie pierwszej seryjnej maszyny. 8 maja 2020 roku M-345 HET uzyskał wstępny europejski certyfikat zdatności do lotów AER (EP) P-21 w ramach EMAR 21 (European Military Airworthiness Requirement Part 21) od agencji DAAA (Direzione Armamenti Aeronautici e per l’Aeronavigabilita), podległej Ministerstwu Obrony Republiki Włoskiej.
Służba
23 grudnia 2020 roku dwa pierwsze T-345A, zamówione przez włoskie siły powietrzne, wylądowały w bazie Galatina, gdzie są wykorzystywane do szkolenia pilotów w trakcie pierwszej i drugiej fazy treningu lotniczego.
Przypisy
Bibliografia
Maciej Szopa, Samolot szkolny M-345 HET oblatany i zamówiony, „Lotnictwo Aviation International”, nr 3 (2017), s. 20–23, ISSN 2450-1298.
