Aleksy V Murzuflos, właściwie Aleksy V Dukas, znany jako Murzuflos (gr. Αλέξιος Ε’ Δούκας ο Μούρτζουφλος, Aleksios V Doukas o Mourtzouphlos, zmarł w grudniu 1205) – był cesarzem bizantyjskim w roku 1204.
Uwięziony w 1200 roku za uczestnictwo w buncie, odzyskał wolność w 1203 roku. Jesienią tego samego roku stanął na czele frakcji wojennej, która sprzeciwiała się więziom dworu cesarskiego z krzyżowcami stacjonującymi w Konstantynopolu. W kolejnych tygodniach zyskiwał coraz większy wpływ na cesarza Aleksego IV. 25 lutego 1204 roku obalił go, a dwa tygodnie później polecił zabić. 5 lutego został koronowany na cesarza. Po krótkim oblężeniu Konstantynopola przez krzyżowców, 12 kwietnia uciekł z miasta, które zostało zdobyte przez łacinników. Oślepiony przez teścia Aleksego III, został schwycony przez krzyżowców i stracony za zamordowanie cesarza Aleksego IV w grudniu 1205 roku.
== Życie ==
=== Droga do władzy ===
Jego pochodzenie pozostaje niejasne. Niketas Choniates nie podaje informacji na temat jego rodziny z nieznanych powodów. Pojawiające się w źródłach imię Dukas może wskazywać zarówno na pochodzenie z cesarskiego rodu Dukasów, jak i z pobocznej linii rodu Angelosów, którzy w XIII wieku rządzili Epirem i Tesalią, często nazywanych Dukasami dla odróżnienia od linii cesarskiej. Przydomek „Murzuflos” prawdopodobnie odnosi się do jego krzaczastych brwi, zrośniętych na czole (prawdopodobnie od gr. ὁμουφρυσιλος, homouphrysilos).
Data urodzenia Aleksego Dukasa również nie jest znana. Wiadomo, że za udział w buncie Jana Komnena został uwięziony przez cesarza Aleksego III w 1201 roku. Odszedł na wolność w 1203 roku, latem, po ucieczce Aleksego III i przejęciu władzy przez Izaaka II i jego syna Aleksego IV. Wkrótce objął przewodnictwo stronnictwa wojennego, sprzeciwiającego się wszelkim kontaktom młodego cesarza Aleksego IV z krzyżowcami. Wzrastające niezadowolenie społeczeństwa oraz presja ze strony prawosławnego duchowieństwa skłoniły Aleksego IV do zbliżenia się do stronnictwa wojennego. Aleksy Murzuflos został wówczas mianowany przez cesarza protovestiariosem (przełożonym nad cesarską garderobą).
Najprawdopodobniej to zwolennicy Murzuflosa 1 stycznia 1204 roku, w nocy, zepchnęli 17 okrętów wypełnionych pakułami i podpalonych w stronę krzyżowców. Na czas dostrzegli zagrożenie, co pozwoliło krzyżowcom ocalić flotę. W przypadku powodzenia greckiej akcji byliby całkowicie zdani na łaskę Bizantyńczyków. Bez floty nie mogliby ani zaatakować miasta, ani opuścić jego okolic.
Chcąc zastraszyć Aleksego IV i zmusić go do rezygnacji z władzy, Aleksy Murzuflos zorganizował w styczniu rozruchy, których jedynym efektem było zniszczenie wielkiego posągu Ateny autorstwa Fidiasza, stojącego na forum zwróconym na zachód. Pijany tłum uznał, że bogini gestem przywołuje najeźdźców i zniszczył posąg.
Rozruchy spowodowały jednak, że Aleksy IV, za pośrednictwem Murzuflosa, zwrócił się o pomoc do krzyżowców. 25 stycznia Bonifacy z Montferratu, na czele delegacji krzyżowców, stanął przed cesarzem i zadeklarował wprowadzenie wojsk do miasta dla ochrony cesarza, domagając się jednocześnie natychmiastowego zrealizowania wcześniejszych zobowiązań. W obliczu całkowitej bezradności Aleksego IV, Murzuflos odrzucił propozycję dalszych rozmów. Ujawnił przebieg rozmów zgromadzonemu tłumowi, który zaatakował wychodzących krzyżowców, niemal pozbawiając ich życia. Z pałacu blancherneńskiego tłum udał się do kościoła Bożej Mądrości, gdzie ogłoszono detronizację Aleksego IV. W tej sytuacji Murzuflos, w nocy, wtargnął do pałacu, pojmał śpiącego Aleksego IV i uwięził go. Nikt nie stanął w jego obronie.
=== Sześciu cesarzy ===
W wyniku przewrotu pałacowego zorganizowanego przez Aleksego Murzuflosa, w więzieniu i pod strażą znaleźli się cesarze Aleksy IV i Izaak II. Po dokonaniu detronizacji Aleksego IV, zbulwersowany tłum w kolejnych dniach naciskał na senatorów i przedstawicieli wyższego duchowieństwa, aby wskazali nowego basileusa. Kiedy to nie przyniosło rezultatów, tłum sam przedstawił kandydatury, które jednak zostały odrzucone przez zgromadzonych lub nie przyjęte przez zainteresowanych. 28 stycznia, najbardziej niespokojni mieszkańcy miasta założyli szaty cesarskie Mikołajowi Kanabosowi (autor Devastatio Constantinopolitana nazywa go Mikołajem Rzeźnikiem), grożąc mu bronią. Cesarz wygnaniec Aleksy III nadal sprawował władzę nad zachodnią Tracją i Macedonią, nie tracąc nadziei na odzyskanie tronu. Na wschodzie Aleksy Komnen zajął Trebizondę przy pomocy gruzińskich posiłków i 1 lutego koronował się na cesarza Rzymian.
Inicjatywa w Konstantynopolu należała teraz do Aleksego Murzuflosa. Gwardia wareska przeszła na jego stronę. Izaak II zmarł 28 stycznia w wyniku zgryzoty i złego traktowania. Na rozkaz Murzuflosa Mikołaj Kanabos został aresztowany przez żołnierzy gwardii i uwięziony. Murzuflos podjął również próby otrucia Aleksego IV, a kiedy one się nie powiodły, rozkazał go udusić.
Na początku lutego Henryk z Flandrii poprowadził silny oddział na Fileę, miasto położone na północ od Konstantynopola nad Morzem Czarnym. Po zdobyciu i złupieniu miasta, oddział Murzuflosa zaatakował tylną straż powracających wojsk. Oddziały dowodzone przez Henryka pokonały jednak Bizantyńczyków, zdobywając chorągiew oraz ikonę Matki Bożej. Murzuflos zataił przed swoimi poddanymi informację o porażce i utracie ikony, co krzyżowcy natychmiast wykorzystali, obnosząc trofea wokół miasta. Po tej klęsce Murzuflos zaniechał akcji zaczepnych poza murami miasta.
5 lutego, w kościele Bożej Mądrości, Aleksy Murzuflos został koronowany na cesarza i przyjął imię Aleksego V.
=== Przygotowania do walki ===
7 lutego doszło do spotkania Aleksego V z dożą weneckim Henrykiem Dandolo w najdalszym punkcie Złotego Rogu. Dandolo zażądał, aby cesarz wypłacił krzyżowcom 5000 funtów złota w zamian za opuszczenie przez nich okolic Konstantynopola. Podobno zażądał również przywrócenia tronu Aleksemu IV, podporządkowania się Kościołowi Rzymskiemu oraz wsparcia w zdobywaniu Ziemi Świętej. Aleksy V uważał, że krzyżowcy są zdani na jego łaskę, dlatego nie zamierzał spełniać żądań, które uznał za bezczelne. Zanim rozmowy dobiegły końca, oddział kawalerii frankijskiej zaatakował Murzuflosa, zmuszając jego oddziały do wycofania się. W obozie łacińskim istniało wyraźnie stronnictwo sprzeciwiające się jakimkolwiek układom.
Następnej nocy Aleksy IV został uduszony. Murzuflos rozpuścił wieści o jego naturalnej śmierci. Pochował zmarłego cesarza z wszystkimi należnymi mu honorami i sam, pogrążony w żalu, uczestniczył w ceremonii pogrzebowej. Informacja o zamordowaniu Aleksego IV szybko dotarła do obozu krzyżowców, wywołując silne oburzenie. Na pospiesznie zwołanym „parlamencie” Murzuflos został osądzony jako winny królobójstwa i uznany za niegodnego sprawowania władzy nad Cesarstwem. Krzyżowcy rozpoczęli przygotowania do ataku na Konstantynopol, a ich dowódcy zaczęli pertraktacje dotyczące podziału ewentualnych łupów, wyboru przyszłego cesarza łacińskiego oraz traktowania mieszkańców miasta. Traktat regulujący te kwestie został podpisany w marcu.
Aleksy V również intensywnie przygotowywał się do obrony. Zarządził wzmocnienie i naprawę murów miejskich. Aby przeciwdziałać mostom wyrzucanym przez krzyżowców z okrętów, nakazał postawienie trzech stadiów drewnianych obwarowań, które miały uzupełnić istniejące fortyfikacje. Niestety, oddziały wojskowe były zdemoralizowane licznymi przewrotami, co nie dawało pewnego wsparcia, a nie było także okazji do ściągnięcia wojsk z prowincji. Niepewna sytuacja wewnętrzna oraz charakter cesarza sprawiły, że wielu ministrów w krótkim okresie panowania Murzuflosa utraciło swoje urzędy, co dotknęło także historyka Niketasa Choniatesa. Wystarczyło, że cesarz podejrzewał kogoś o nielojalność, aby go pozbawić funkcji. Mimo podjętych energicznych działań, Aleksy V nie zyskał sympatii mieszkańców.
=== Oblężenie ===
9 kwietnia wojska krzyżowe zostały załadowane na okręty. Flota wypłynęła z portu w stronę murów miejskich. Z powodu intensywnej wymiany ognia, tylko nielicznym jednostkom udało się dotrzeć pod mury. Walki trwały od rana do trzeciej po południu. Krzyżowcom nie udało się przełamać oporu Greków w żadnym punkcie. Wieczorem, po burzliwej naradzie, pełnej wątpliwości co do słuszności oblężenia, zarządzono szturm na poniedziałek, 12 kwietnia.
W Konstantynopolu zapanowała radosna atmosfera – krzyżowcy zostali odparci, ponosząc ciężkie straty. Aleksy V przeniósł główną kwaterę bliżej frontu na wzgórze. 12 kwietnia Grecy skutecznie odpierali kolejne szturmy krzyżowców, aż do południa, kiedy wiatr zmienił kierunek na północny, co zepchnęło okręty krzyżowców na mury miasta. W wyniku ataku na wieże, łacinnicy opanowali dwie z nich. W tym samym czasie grupa rycerzy pod dowództwem Piotra z Amiens wylądowała na brzegu, odkrywając furtkę w murze. Aleamo z Clari, mając w dłoni sztylet, wtargnął przez furtkę. Na jego widok Grecy niespodziewanie rzucili się do ucieczki. Naprzeciwko krzyżowców stały główne siły bizantyńskie. Cesarz wysłał swoje wojska przeciwko wdzierającym się do miasta, ale łacinnicy nie cofnęli się. Zniechęceni oporem, Grecy wrócili do obozu. Przez opuszczoną bramę zaczęły wdzierać się kolejne oddziały. W międzyczasie nadpłynęły nowe barki, a łacinnicy opanowali cztery dodatkowe bramy oraz łączący je odcinek murów. Grecy w popłochu opuścili swoje pozycje. Również cesarz uciekł, kierując się w stronę pałacu Bukoleon. Ponieważ zapadał zmrok, krzyżowcy rozłożyli oboz pod osłoną zdobytych murów. Cesarz próbował zebrać rozproszone oddziały, a kiedy pierwsza próba się nie powiodła, nocą opuścił miasto ze swoją kochanką Eudoksją Angeliną, córką cesarza Aleksego III oraz jej matką.
=== Uciekinier ===
Uciekinierzy dotarli do Tzurullon, zdobytego jesienią przez Aleksego IV. W pobliskim Mosynopolis schronił się ojciec Eudoksji, Aleksy III. Za jego zgodą, lub pod jego wpływem, Eudoksja zawarła związek małżeński z Aleksem V (według innej wersji ślub miał miejsce jeszcze w Konstantynopolu). W kilka miesięcy później, gdy Murzuflos przybył do Mosynopolis, Aleksy kazał go oślepić jako uzurpatora, bądź według innej relacji, oślepił go osobiście. Okaleczony Murzuflos wpadł w ręce łacinników pod murami Mosynopolis i został przewieziony do Konstantynopola. Tam, osądzony za zabójstwo Aleksego IV, został w grudniu 1205 roku strącony z kolumny Teodozjusza na oczach zgromadzonego tłumu. Tłum przybył na forum Teodozjusza w dużej liczbie, by „podziwiać cud”. Zauważono bowiem, że na jednej z płaskorzeźb kolumny Teodozjusza przedstawiono człowieka w szatach cesarskich spadającego w dół, obok którego znajdowała się flota oblegająca miasto.
== Sądy o Aleksym ==
Najbardziej jednoznaczny osąd o Aleksym V wydali krzyżowcy w lutym 1204 roku, uznając Murzuflosa za „winnego królobójstwa i niegodnego – czyli <
Bardzo wysoko ocenia natomiast Aleksego V Steven Runciman, uznając go za jedną z dwóch osób, które w tym krytycznym okresie historii Bizancjum były zdolne ocalić Cesarstwo. W innym miejscu pisze o nim krótko: „Aleksy V był człowiekiem energicznym, ale nie zyskał sobie sympatii ludności”.
== Zobacz też ==
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
G. Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967, s. 319.
K. Zakrzewski, Dzieje Bizancjum, TAiWPN Universitas, Kraków 2007, ss. 319 – 320, 322. ISBN 978-83-242-0715-2
S. Runciman, Dzieje wypraw krzyżowych, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1988, t. 3 ss. 122 – 125, ISBN 83-06-01457-X.
M. Angold, Czwarta krucjata, Bellona, Warszawa 2006, ss. 114 – 117, 119. ISBN 83-11-10558-8
M. Meschini, 1204 – Tajemnica IV wyprawy krzyżowej i podboju Konstantynopola, Jedność, Kielce 2007, ss. 125 – 138, 154. ISBN 978-83-7442-572-8.
