Aleksy Gołosiejewski (ros. Алексий Голосеевский), znany świecko jako Władimir Iwanowicz Szepielew (Владимир Иванович Шепелев), urodził się 2 kwietnia?/14 kwietnia 1840 roku w Kijowie, a zmarł 26 lutego?/11 marca 1917 roku w tym samym mieście. Był świętym mnichą prawosławnym, czczonym przez Ukraińską Cerkiew Prawosławną Patriarchatu Moskiewskiego. Jako dziecko został oddany do Ławry Pieczerskiej, gdzie przyjął święcenia duchowne. Przez ostatnie dwadzieścia lat swojego życia mieszkał w Pustelni Gołosiejewskiej w Kijowie, pełniąc rolę spowiednika i duchownego. Cerkiew prawosławna obdarzała Aleksego darami proroctwa, modlitwy oraz spowiadania.
Dzieciństwo
Święty Aleksy (Szepielew) przyszedł na świat 14 kwietnia 1840 roku w Kijowie, w rodzinie szlacheckiej. Jego ojciec, Joann Szepielew, był kapitanem w arsenale kijowskim. Matka, Maria Szepielewa, 7 sierpnia 1832 roku brała udział w otwarciu relikwii św. Mitrofana z Woroneża i została przedstawiona władyce Antoniemu, który miał jej powiedzieć:
Siedem lat później Maria urodziła syna, Władimira, który był niemową. Ojciec zmarł, gdy Władimir miał zaledwie trzy lata. Matka zajęła się edukacją syna, starając się wpoić mu wartości chrześcijańskie oraz miłość do bliźnich. W tym celu odwiedzała więzienia, gdzie rozdawała jałmużnę. Chłopiec uzyskiwał też duchowe wskazówki od jurodiwego hieromnicha Teofila w Monasterze Pustelni Kitajewskiej Ławry Pieczerskiej, który przepowiedział mu przyszłość mnicha. W Rosji dzieci z rodzin wojskowych były kierowane do szkół wojskowych, aby mogły robić karierę w armii. Wiosną 1852 roku Maria otrzymała list z Petersburga, wzywający ją do przywiezienia syna do stolicy na naukę w korpusie kadetów. Zgodnie z radą metropolity kijowskiego Filareta, Maria odpisała, że z powodu niemoty syna nie może go oddać do wojska.
W 1853 roku Maria i Władimir zostali zaproszeni na wieczernię z okazji Paschy do domu metropolity Filareta. Po liturgii, gdy przyszedł czas na całowanie krzyża, Filaret trzykrotnie zwrócił się do Władimira z okrzykiem „Chrystus zmartwychwstał!”, na co chłopiec odpowiedział po raz pierwszy w życiu: „Prawdziwie zmartwychwstał!”. Po tym cudownym uzdrowieniu metropolita zaproponował, aby Władimir poszedł do Ławry Pieczerskiej, gdzie miałby służyć władyce. 2 lipca 1853 roku, w wieku trzynastu lat, Władimir przybył do ławry. Cztery dni po jego wyjeździe zmarła Maria. Metropolita wziął na siebie odpowiedzialność za jego edukację, zapewniając mu lekcje u profesorów Kijowskiej Akademii Duchownej oraz Uniwersytetu Kijowskiego. Szkolono go w zakresie literatury rosyjskiej, historii Cerkwi i Rosji, Pisma Świętego, medycyny oraz prawdopodobnie łaciny. Władyka osobiście zajmował się też jego moralnym i etycznym wychowaniem, polecając mu na przykład rozdawanie jałmużny biednym mieszkańcom Kijowa w czasie wielkich świąt prawosławnych. Modlitw Szepielew uczył się od starca Parteniusza.
W zimie młodzieniec spędzał czas w ławrze, a latem podróżował z władyką Filaretem i Parteniuszem do Pustelni Gołosiejewskiej. W 1855 roku zmarł Parteniusz, a metropolita, mając problemy ze zdrowiem, zasugerował Szepielewowi złożenie prośby do Soboru Duchownego Ławry Pieczerskiej o przyjęcie go w poczet posłuszników. 25 lutego (6 marca) 1856 roku Sobór pozytywnie rozpatrzył podanie Szepielewa, który w wieku siedemnastu lat wstąpił do nowicjatu i został przydzielony do pracy w typografii. Riasę, wraz z błogosławieństwem, otrzymał z rąk swojego wychowawcy, Filareta, który zmarł rok później. Po wstąpieniu do monasteru, przyszły święty opuścił dom władyki i zamieszkał w celi w ławrze.
Pobyt w Ławrze Pieczerskiej
15 kwietnia 1857 roku Szepielew został przyjęty przez Sobór Duchowny do grona stałych posłuszników (nowicjuszy) Ławry Pieczerskiej, gdzie kontynuował pracę w typografii. W okresie nowicjatu rodzina namawiała go do rezygnacji z życia duchownego i zawarcia małżeństwa. Dopiero dzięki interwencji archimandryty Warłaama, krewni odstąpili od swoich planów. Przed złożeniem ślubów wieczystych Szepielew udał się na pielgrzymkę do grobu św. Mitrofana w Woroneżu oraz do miejsca spoczynku metropolity Antoniego, nad którym odprawił panichidę. W 1872 roku Szepielew miał zostać mnichem. Namiestnik Ławry Pieczerskiej, archimandryta Warłaam, zaproponował mu imię Filaret (na cześć jego nauczyciela), jednak podczas uroczystości postrzyżyn 13 kwietnia 1872 roku (Wielki Czwartek), zmienił je na Aleksy. 12 września 1872 roku o. Aleksy został przeniesiony do Pierwszego Szpitalnego Monasteru Nikołajewskiego.
Monaster szpitalny podlegał bezpośrednio Soborowi Duchownemu Ławry Pieczerskiej. Aleksy pełnił tam funkcję pisarza (записчик). 23 listopada 1873 roku został mianowany hierodiakonem, a 23 grudnia 1874 roku zakrystianinem. Jego pobyt w Monasterze Nikołajewskim upamiętnia srebrny kielich z napisem: „Świętej pamięci hierodiakona Aleksego (Szepielewa)”, podarowany przez niego cerkwi przy Monasterze Nikołajewskim. 6 grudnia 1875 roku Aleksy został wyświęcony na hieromnicha przez metropolitę Arseniusza. 20 sierpnia 1879 roku przeniesiono go z Monasteru Nikołajewskiego do Bliskich Pieczar Ławry Pieczerskiej, gdzie dbał o porządek przy relikwiarzach oraz opiekował się pielgrzymami. W Bliskich Pieczarach Aleksy spędził ponad sześć lat i został odznaczony przez Święty Synod krzyżem za swoją pracę. 7 października 1885 roku Szepielewa przeniesiono na stanowisko zakrystiana w Wielkiej Cerkwi (świątyni katedralnej Zaśnięcia Bogurodzicy) Ławry Kijowskiej. W trakcie posługi w tej świątyni miał miejsce incydent, który doprowadził do jego zwolnienia z obowiązków zakrystianina i przeniesienia do innego monasteru kijowskiego. Oskarżono go przez siostry Stiepanowe o przywłaszczenie pięciu tysięcy rubli, które miały być przechowane przez niego. Siostry złożyły skargę do archimandryty Juwenaliusza, namiestnika Ławry, a następnie do metropolity Platona. Gdy nie otrzymały odpowiedzi, napisały kilka prywatnych listów do eklezjarchy Ławry, archimandryty Walentego, który był nieprzychylny Aleksemu. 21 września 1887 roku Sobór Duchowny Ławry zwolnił Szepielewa z zajmowanego stanowiska. Mimo to oskarżenia sióstr nie ustały, dlatego 30 kwietnia 1891 roku Aleksy został przeniesiony do pustelni Spaso-Prieobrażeńskiej, położonej na południe od Kijowa. Wspominając ten czas, podkreślał, że zawsze pamiętał o śmierci.
Pustelnia Gołosiejewska
W Pustelni Gołosiejewskiej Aleksy spędził 21 lat, sprawując nadzór nad zakrystią, odprawiając liturgie oraz pełniąc rolę duchownego i spowiednika dla mnichów przebywających w monasterze. Przyjmował również pielgrzymów. W 1896 roku towarzyszył władyce kijowskiemu Joannicjuszowi (Rudniewowi, 1891-1900) podczas uroczystości otwarcia relikwiarza ze szczątkami św. Teodozjusza Pieczerskiego, mając za zadanie zmienić szaty na ciele świętego.
W czasie swojego pobytu w Pustelni Aleksy był spowiednikiem dwóch metropolitów: Joannicjusza oraz Flawiana (Gorodieckiego). W kwietniu 1911 roku został wezwany do Czernihowa, aby spełnić ostatnią posługę przy umierającym arcybiskupie Antonim. Udzielił również ostatniego namaszczenia władyce Flawianowi dwa dni przed jego śmiercią w 1915 roku.
W 1905 roku Aleksy otrzymał order św. Anny III stopnia. W 1913 roku metropolita Flawian odznaczył go pastorałem (prawo do posiadania pastorału przysługuje ihumenowi i wyższym rangą osobom w hierarchii cerkiewnej, Aleksy był hieromnichem).
Aleksy mieszkał w skromnej trzypokojowej celi. Na ścianach wisiały ikony, a w pokoju znajdowało się biurko z Pismem Świętym, regał na książki, stół do posiłków, łóżko, miedziana miednica oraz kilka szafek. Dla honorowych gości przygotowana była wersalka. Aleksy nie miał pomocnika, samodzielnie dbał o porządek, palił w piecu i przygotowywał samowar. Na końcu życia przydzielono mu mnicha Azarija, a później chłopca z pobliskiej wsi, aby mu pomagał. Jego posiłki były skromne, a przed śmiercią żywił się jedynie chlebem z barszczem i herbatą bez cukru.
Aleksy wielokrotnie pielgrzymował do Pustelni Nikołajewskiej w guberni czernihowskiej, a kilka razy do roku odwiedzał Ławrę Pieczerską. Miał szczególny szacunek dla ikony św. Nikołaja na Biesarabce (kryty targ w Kijowie). Pod koniec życia zaproponowano mu powrót do Ławry jako opiekuna Dalszych Pieczar, jednak starzec odmówił.
Śmierć i kanonizacja
Rok przed śmiercią Aleksy zaczął podupadać na zdrowiu z powodu problemów sercowych, co objawiało się opuchlizną nóg. Przełożeni zwolnili go z obowiązku odprawiania codziennej liturgii. Mimo choroby, kontynuował przyjmowanie pielgrzymów, którzy odwiedzali monaster w celu uzyskania rady lub błogosławieństwa. W maju 1916 roku odwiedził Monaster Trójcy Świętej i św. Jonasza, gdzie przyjął ostatnie namaszczenie i wyspowiadał się u hieromnicha Serapiona. 4 marca 1917 roku jego spowiednik, Ireneusz, hieromnich Pustelni Kitajewskiej, odwiedził go po raz ostatni. 10 marca Szepielew rozdał swoje rzeczy osobiste braciom. 11 marca 1917 roku, w sobotę rano, Aleksy przygotował cerkiew do odprawiania niedzielnej liturgii, w której zamierzał wziąć udział. Wieczorem tego samego dnia udał się do świątyni na całonocne czuwanie, jednak poczuł się źle i został przeniesiony do swojej celi, gdzie zmarł o 8:15.
Ciało Aleksego, zgodnie z tradycją, zostało ubrany w mnisze szaty. 12 marca 1917 roku w celi odprawiono pierwszą panichidę, a następnie przeniesiono ciało do cerkwi. Pogrzeb odbył się 13 marca 1917 roku, w obecności licznych wiernych i duchowieństwa kijowskiego. Liturgii przewodniczył archimandryta Antym, przełożony Pustelni Przemienienia Pańskiego. Grób Aleksego ulokowano po wschodniej stronie Pustelni Gołosiejewskiej, w miejscu nazwanym na cześć ikony Matki Bożej „Życiodajne Źródło”. 11 września 1917 roku na jego grobie postawiono marmurowy krzyż z inskrypcją: „Tu leży spracowane ciało Hieromnicha Aleksego (Szepielewa), starca-duchownego Ławry Kijowsko-Pieczerskiej. Ur. 14 kwietnia 1840 r. – zmarł 11 marca 1917 r.” Na odwrocie krzyża umieszczono słowa: „Błogosławieni ubodzy duchem, albowiem do nich należy Królestwo Niebieskie” (Mt. 5:3). Po wersecie z Ewangelii znalazły się słowa, które Aleksy często powtarzał za życia: „Czym jestem? – ubogim mnichem”. Na dolnej części pomnika z przodu wyryto: „Dla niezapomnianego ojca – kochające go duchowe dzieci.”
W 1925 roku arcybiskup Antoni (Abaszydze) wystąpił do władz radzieckich z prośbą o pozwolenie na przeniesienie szczątków Aleksego. Uzyskał zgodę pod warunkiem, że nie dojdzie do zamieszek. W dniu przeniesienia trumny do grobu Szepielewa przybyli uzbrojeni żołnierze. Nowe miejsce pochówku przeznaczono 20 metrów od murów cerkwi. Obecnie teren, gdzie został pochowany Aleksy, należy do Akademii Gospodarki Wiejskiej.
Oddawanie czci Aleksemu rozpoczęło się natychmiast po jego śmierci. Pustelnia Gołosiejewska została zniszczona w okresie sowieckim, jednak grób mnicha pozostał nienaruszony. Po upadku komunizmu prawosławie na Ukrainie zaczęło się odradzać. W 1993 roku Pustelnia Gołosiejewska została odbudowana, a szczątki Aleksego przeniesiono do cerkwi przy monasterze. 15 (28) lipca 1993 roku, podczas uroczystości św. Wielkiego Księcia Włodzimierza Równego Apostołom, Aleksy został ogłoszony świętym. Jego pamięć obchodzona jest przez Ukraińską Cerkiew Prawosławną 11 (24) marca oraz 21 września (4 października).
Fragment relikwii Aleksego znajduje się w Świątyni Opieki Najświętszej Bogurodzicy (Храм Покрова Пресвятой Богородицы) we wsi Słoboda Oziericka (rejon smolewicki).
Proroctwa Aleksego
Cerkiew prawosławna przypisuje Aleksemu dar prorokowania. Przykłady jego proroctw można znaleźć w wydarzeniach z życia pielgrzymów odwiedzających Pustelnię Gołosiejewską oraz w praktyce duszpasterskiej świętego. 1 marca 1881 roku, po proskomidii, Aleksy zauważył, że cząsteczka wyjęta z prosfory dla cara Aleksandra II ma kolor jasnobrązowy, a nie biały jak pozostałe. Podejrzewał, że cząsteczka została oblana winem. Uznał to za znak od Boga, ostrzegający przed niebezpieczeństwem w życiu cara. Car zginął w wyniku zamachu. W 1888 roku Aleksy przepowiedział rodzicom dwuletniej Wassy Kowalewej, że ich córka zostanie mniszką i będzie prześladowana za swoją wiarę. Gdy dziewczynka dorosła, wstąpiła do monasteru, przyjmując imię Faina.
W 1896 roku miało miejsce otwarcie relikwiarza ze szczątkami św. Teodozjusza Czernihowskiego. Aleksy miał za zadanie zmienić szaty na zachowanym ciele świętego, jednak zdrzemnął się i we śnie zobaczył Teodozjusza, który poprosił go o wspomnienie jego rodziców podczas liturgii. Na pytanie Aleksego, dlaczego, będąc zbawionym, nie prosi o zbawienie dusz swoich rodziców, święty odpowiedział, że silniejsza jest modlitwa liturgiczna. Cerkiew prawosławna przytacza ten przykład, aby podkreślić znaczenie modlitw za zmarłych. Podczas objawienia Teodozjusz wymienił imiona swoich rodziców (Nikita i Maria), które nie były znane Cerkwi prawosławnej ani nie zachowały się w tradycji ludowej. Aleksy opowiedział o tym metropolicie Joannicjuszowi, który zakazał mu ujawniania tych imion. Kilka lat później w najstarszym monasterze kijowskim, Wydubickim, odkryto Synodyk rodu Uglickich, gdzie znajdowały się imiona jego rodziców.
W 1907 roku odwiedzająca Pustelnię Gołosiejewską mniszka Eufalia była przez Aleksego nazywana ihumenią. Pięć lat później, po tym jak odwiedziła starca jako skarbniczka, ponownie otrzymała ten tytuł. Mnich zauważył też, że jej ciotka niedługo umrze (co miało miejsce w tym samym roku). W 1914 roku Eufalia została ihumenią. W 1911 roku nowicjusz Nikołaj, przed wyjazdem na urlop do monasteru na Starym Athosie, poprosił Aleksego o błogosławieństwo. Starzec powiedział mu, że wkrótce mnisi z Starego Athosu przybędą do Pustelni Gołosiejewskiej z powodu smuty. W 1912 roku jego słowa się potwierdziły, gdyż na Starym Athosie wybuchły spory dogmatyczne, które zostały wykorzystane przez władze świeckie do osłabienia wpływu Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej w Grecji. Wojsko greckie zajęło monaster, zmuszając mnichów rosyjskich do powrotu do Rosji. W 1912 roku do Pustelni Gołosiejewskiej przybyło kilku młodych ludzi, a Aleksy nałożył na jednego z nich swoje nakrycie głowy, mówiąc, że nigdy więcej nie będzie pił alkoholu, ujawniając tym samym tajemnicę pielgrzyma. Nazwał go także po imieniu, Samuelem. W maju 1914 roku odwiedziła go mniszka z bratem oficerem, który planował się żenić. Aleksy odradził mu to, mówiąc, że wkrótce wybuchnie wojna. Student Kijewskiego Seminarium Duchownego, Aleksandr Gotowcew, często odwiedzał Aleksego. Przed Wielkim Postem w 1915 roku przyprowadził swojego przyjaciela, Michaiła Wierczenko, który miał wstąpić do monasteru. Aleksy powiedział, że Wierczenko wkrótce umrze (zmarł na gruźlicę latem 1915 roku w Jałcie). Gdy Gotowcew dowiedział się o śmierci przyjaciela, poprosił Aleksego o modlitwę za jego duszę, jednak Aleksy już wiedział o tym zdarzeniu, twierdząc, że miał proroczy sen. W 1916 roku Aleksego odwiedził żołnierz, któremu powiedział, że zostanie ranny na wojnie (1914-1918), ale powróci do domu. Na przypuszczenie żołnierza, że wojna niedługo się skończy, Aleksy odpowiedział:
Na pożegnanie dodał, że więcej się nie zobaczą. Żołnierz został ranny na wojnie, a gdy wrócił do domu, Aleksy już nie żył.
Cerkiew wymienia szereg proroctw Aleksego, nie umiejscawiając ich w czasie i często pomija podanie danych osobowych. Przełożony Pustelni Nikolskiej w guberni czernihowskiej zgubił krzyż nad Dnieprem, bez którego nie mógłby odprawiać liturgii i przyjmować pielgrzymów. Tego samego dnia Aleksy, odwiedzając Pustelnię, przywiózł ze sobą zgubiony przez duchownego krzyż. Wieśniaczka z guberni tambowskiej, Akilina Stiepanowa, pytała Aleksego, czy powinna oddać swoją chorą córkę, Warwarę, do monasteru. Na pytanie, czy ma jeszcze dzieci, odpowiedziała, że ma młodszą córkę, Paraskiewę, która szykuje się do zamążpójścia. Aleksy polecił jej przygotować trumnę dla Paraskiewy, zapewniając, że Warwara wyzdrowieje i wejdzie w związek małżeński. Dwa tygodnie później młodsza córka Stiepanowej zmarła, a starsza niedługo potem założyła rodzinę. Synowi kobiety, która przyjechała z Charkowa do Pustelni Gołosiejewskiej, Aleksy powiedział, że zostanie biskupem, jak Joazaf (Horłenko). Gdy kobieta chciała zapłacić mu 10 rubli za modlitwy, starzec oddał jej pieniądze, dodając 5 rubli, przewidując, że bez tych pieniędzy nie będzie mogła opłacić mieszkania. Kilka kobiet z Rzyszczowa postanowiło wystawić Aleksego na próbę, prosząc go o pieniądze na bilet powrotny, jednak Aleksy sam je zaproponował. Kobieta z Jenisejska wysłała do Aleksego 300 rubli jako dar za modlitwy. Sąsiadka skrytykowała ją, mówiąc: „Po co wysyłać pieniądze do monasteru? Mnisi luksusowo jedzą i piją”. Kobieta otrzymała swoje pieniądze z powrotem z listem, w którym Aleksy przytoczył słowa sąsiadki. Odwiedzająca Aleksego rodzina K. została zaproszona na herbatę, a matka rodziny dodatkowo otrzymała słoik z konfiturą, który miała spożywać sama, nie dając go mężowi. Jak później się okazało, kobieta była nieszczęśliwa w małżeństwie z powodu despotycznego męża. Po tym incydencie mąż zmienił swoje nastawienie do żony i dzieci. Nowicjuszka, która przybyła do Aleksego z kijowskiego monasteru św. Flora, została pocieszona przez niego i zapewniona, że niedługo jej problemy się skończą, dostanie w klasztorze własną celę i nie będzie cierpieć.
Pouczania Aleksego
Mnichów, którzy przychodzili do Aleksego na duchowe rozmowy, starzec uczył, aby byli przygotowani na śmierć, unikali próżności, słuchali przełożonych oraz starszych, szanowali życie w celi, dbali o czystość duszy, modlili się nieustannie i czytali żywoty świętych (Четьи-минеи, książki o świętych w porządku dziennym i miesięcznym). Osobom świeckim radził, aby myślały o Chrystusie, poskramiały własne ja i złość, odnosiły się do siebie surowo, a do innych pobłażliwie, dawały jałmużnę, czyniły dobro, wychowywały w sobie pokorę oraz uczyły się cierpienia, po którym czeka ich radość. Aleksemu przypisuje się także następujące powiedzenia:
Naśladowcy Aleksego
Pod wpływem nauk Aleksego Aleksander Gotowcew, student Kijowskiej Akademii Duchownej, wstąpił do monasteru i przyjął imię Aleksy. Został biskupem i poniósł męczeńską śmierć w latach trzydziestych podczas prześladowań Cerkwi przez władze sowieckie. Aleksy Gołubiew został mnichem pod imieniem Hermogen, a w latach dwudziestych był przełożonym Ławry Pieczerskiej, gdy monasterowi groziło zamknięcie. Został metropolitą przed śmiercią.
O modlitwę prosił Aleksego władyka Włodzimierz (Bogojawleński), który zginął męczeńsko w styczniu 1918 roku. Ciało władyki odnalazł duchowy syn Aleksego, archimandryta Antym (Jeleniecki), wówczas skarbnik Ławry Pieczerskiej. Sam Antym również był później więziony przez władze radzieckie. Do Pustelni Gołosiejewskiej w celu rozmów duchowych z starcem przyjeżdżali władycy Antoni (Abaszydze) i Pimen (Biełolikow). Biskup Wiaczesław (Szkurko), męczennik za wiarę (1937), według badaczy biografii Szepielewa, jako pierwszy spisał żywot Aleksego, tworząc swoje dzieło, będąc jeszcze hieromnichem.
Przypisy
Bibliografia
Житие иже во святых Преподобного и Богоносного отца нашего Алексия Голосеевского старца и подвижника Киево-Печёрской Лавры, „Русский Паломник” 8 (1993). [dostęp: 2010-07-14].
Ляшенко В., Мистическая история и топография Киева-2. [dostęp: 2010-05-28].
Преподобный Алексий Голосеевский. [dostęp: 2010-05-26].
Рожинцев А., Митрополит Киевский и Галицкий Флавиан (Николай Николаевич Городецкий). 89-летию со дня кончины посвящается. [dostęp: 2010-05-28].
Свято-Покровский Монастырь (Голосеевская Пустынь). [dostęp: 2010-05-28].
Стратилатов А., Жизнеописание монахини Фаины. Часть 1. [dostęp: 2010-05-31].
Троицкий П., Русские на Афоне. Середина 19–начало 20 века. [dostęp: 2010-06-06].
Храм Покрова Пресвятой Богородицы в д. Слобода. pokrov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-19)].. [dostęp: 2010-05-28].
Rose S., Dusza po śmierci. [dostęp: 2010-05-28].
