Aleksy Mikołajewicz Romanow (ur. 30 lipca?/12 sierpnia 1904 w Peterhofie, zm. 17 lipca 1918 w Jekaterynburgu) był najmłodszym z pięciorga dzieci ostatniego cara Rosji, Mikołaja II, oraz imperatorowej Aleksandry Fiodorowny. Uważany za ostatniego carewicza, był również następcą tronu Rosji i został uznany za świętego przez Kościół prawosławny.
Życiorys
Narodziny
Po zawarciu małżeństwa z Mikołajem II, caryca Aleksandra Fiodorowna pragnęła urodzenia następcy tronu. Niestety, kolejne ciąże kończyły się narodzinami córek, które mogłyby objąć tron tylko w sytuacji, gdyby wszyscy męscy krewni cara zostali odsunięci od sukcesji. W roku 1900, na sugestię wielkich księżnych Milicy i Anastazji Czarnogórskich, zaczęła korzystać z praktyk okultystycznych oraz hipnozy, aby zapewnić sobie zdrowego syna. Pierwszym z lekarzy, który miał jej pomóc, był Francuz Philippe z Lyonu. Rzekome zabiegi, które caryca musiała przechodzić w obecności Philippe’a, wzbudziły plotki o ewentualnej zdradzie małżeńskiej. Matka cara, caryca wdowa Maria Fiodorowna, domagała się jego usunięcia z dworu, ale Mikołaj II nie mógł odmówić żonie, która pokładała w tym ogromne nadzieje. Philippe zapewniał, że urodzi się chłopiec, jednak w 1901 przyszła na świat czwarta córka, Anastazja. Po odejściu Philippe’a, caryca korzystała z pomocy jurodiwego Dymitra oraz Darii Osipowej, chorej na padaczkę, którą uznano za prorokinię. Ostatecznie para carska udała się na modlitwy przy grobie świętego Serafina Sarowskiego, co miało przynieść im upragnionego syna.
Aleksy przyszedł na świat w pałacu w Peterhofie jako piąte dziecko Mikołaja II i Aleksandry Fiodorowny oraz ich jedyny syn. Miał cztery starsze siostry: Olgę, Tatianę, Marię i Anastazję. Zgodnie z ówczesnym prawem sukcesyjnym, stał się automatycznie następcą tronu, a jego narodziny ogłoszono w kraju poprzez 300 wystrzałów z twierdzy Pietropawłowskiej. Mikołaj II zdecydował, że dla syna wybiorą imię Aleksy, aby odciąć się od tradycji nadawania imion Aleksander i Mikołaj, oraz dla uhonorowania cara, którego Mikołaj II najbardziej cenił – Aleksego I.
Chrzest Aleksego miał miejsce 3 września 1904 w kaplicy pałacowej w Peterhofie. Jego chrzestnymi byli babka, caryca wdowa Maria Fiodorowna, oraz wielki książę Aleksy Aleksandrowicz Romanow. Dodatkowymi rodzicami chrzestnymi, ze względu na wysoką pozycję, byli: najstarsza siostra, wielka księżna Olga Nikołajewna Romanowa, pradziadek Chrystian IX Duński, Król Zjednoczonego Królestwa Edward Windsor oraz cesarz niemiecki Wilhelm II Hohenzollern. Narodziny carewicza były hucznie świętowane w całym kraju. Mikołaj II z tej okazji udzielił wielu aktów łaski, amnestii oraz nadał nagrody. Nowo narodzony został tytularnym dowódcą kilku pułków. Zgodnie z tradycją, car i caryca nie byli obecni podczas chrztu, a główna dama dworu, księżna Galicyn, niosła dziecko na złotej poduszce, wspieranej przez hrabiego Benckendorffa i wielkiego marszałka dworu Aleksandra Siergiejewicza Dołgorukiego.
Wczesne dzieciństwo
Po narodzinach Aleksy wydawał się zdrowym i silnym chłopcem, a rodzice nazywali go pieszczotliwie Promyczkiem, Aguniuszkiem lub Małym Człowieczkiem. Niestety, wkrótce po jego narodzinach odkryto, że cierpi na hemofilię, którą odziedziczył po matce. Ta wiadomość wpłynęła na carycę, która popadła w głęboką depresję. Od tego czasu poświęcała większość swojego czasu na opiekę nad synem, co sprawiło, że całe życie rodzinne skupiało się wokół Aleksego. Jego guwerner Pierre Gilliard pisał, że atmosfera na dworze w dużej mierze zależała od zdrowia Aleksego. Rodzina starała się ukrywać chorobę chłopca, nawet przed służbą.
Gilliard opisywał Aleksego jako żywego i psotnego chłopca, który wolał zabawę od nauki. Nie mógł jednak, tak jak siostry, grać w tenisa ani jeździć na rowerze, a większość czasu spędzał pod opieką dwóch marynarzy, Nagornego i Dieriewienko. Aleksandra Fiodorowna osobiscie opiekowała się synem, gdy ten czuł się źle. W rezultacie Aleksy stał się wyjątkowo rozpieszczony, a próby nauczenia go etykiety dworskiej kończyły się niepowodzeniem. Chłopiec potrafił otwarcie wyśmiewać się z gości swojego ojca, a nawet żartobliwie uderzać osoby, które kłaniały mu się zgodnie z etykietą.
Od 1905 roku, pragnąc pomóc Aleksy w walce z chorobą, caryca wpuściła na dwór Grigorija Rasputina, którego poleciły jej wielkie księżne oraz dama dworu Anna Taniejewa. Początkowo nieufna, Aleksandra Fiodorowna uznała go za cudotwórcę, gdy ten trzykrotnie zatrzymał krwotok u Aleksego. Uważała, że Rasputin potrafił leczyć syna nawet na odległość. Jego „cudowne umiejętności” sprawiły, że caryca stała się całkowicie bezkrytyczna wobec niego, ignorując doniesienia o jego skandalicznym życiu. Wierzyła, że tylko Rasputin może wyleczyć jej syna.
Kiedy Aleksy miał około 8–9 lat, Mikołaj II zaczął wprowadzać go w obowiązki państwowe, zabierając go na posiedzenia rządowe i spotkania wojskowe. Chłopiec szybko polubił noszenie galowego munduru. Od najmłodszych lat porozumiewał się z najbliższymi po rosyjsku, a rodzice starali się zaszczepić w nim miłość do rosyjskiej kultury. Z czasem, pod wpływem guwernera Gilliarda, rodzice zaczęli ograniczać swoją kontrolę nad każdym krokiem syna, co miało nauczyć go samodzielności. Z wiekiem ataki choroby, które zagrażały jego życiu, występowały coraz rzadziej. Najpoważniejszy z nich miał miejsce w 1912 roku, kiedy doznał rany podczas polowania z ojcem w Spale.
I wojna światowa
1 października 1915 roku, Mikołaj II zabrał syna do sztabu generalnego armii rosyjskiej, aby Aleksy mógł obserwować życie żołnierzy i oficerów. Te doświadczenia, a także rosnąca świadomość niebezpieczeństw związanych z hemofilią, sprawiły, że Aleksy stał się poważniejszy i bardziej wrażliwy na uczucia innych. Był inteligentnym chłopcem, jednak podobnie jak jego siostry, niechętnie się uczył. W związku z chorobą, był wychowywany w jeszcze większej izolacji niż inne dzieci cara, a najbliższą osobą dla niego była najmłodsza z sióstr, Anastazja. Chociaż był związany z siostrami, Aleksy był świadomy swojej wyjątkowej pozycji w rodzinie.
W wyniku rewolucji lutowej Mikołaj II został zmuszony do abdykacji. W pierwszym projekcie manifestu dotyczącego abdykacji, car uwzględnił przekazanie tronu synowi. Regentem miał być młodszy brat Mikołaja II, wielki książę Michał Aleksandrowicz Romanow. Zanim dokument został podpisany, Mikołaj II skonsultował się z lekarzem Aleksego, Fiodorowem, który stwierdził, że całkowite wyleczenie hemofilii jest mało prawdopodobne. Mikołaj II, biorąc pod uwagę argumenty lekarza, zdecydował się przekazać tron Michałowi. Abdykacja była dla Aleksego szokiem, a wieść o niej przekazał mu guwerner.
Aresztowanie
3 marca 1917 roku, Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich podjęła decyzję o aresztowaniu byłego cara i jego żony. Cztery dni później decyzję potwierdził Rząd Tymczasowy. Początkowo aresztowana rodzina przebywała w Carskim Siole. Aleksy, który dotąd żył w izolacji, miał trudności w nowej sytuacji, a widok żołnierzy lekceważących jego ojca był dla niego szokiem. 31 lipca rodzina została przewieziona do Tobolska, gdzie osiedli w Domu Wolności, dawnym pałacu gubernatorskim. Aleksy otrzymał nowego lekarza, Dieriewienko, i w Tobolsku prawie nie chorował. Rodzina starała się żyć zgodnie z dawnymi tradycjami, włącznie z używaniem dawnych tytułów.
25 kwietnia 1918 roku, była para carska została przewieziona do Jekaterynburga. Aleksandra Fiodorowna wybrała córkę Marię, aby mogła zabrać ją ze sobą. Aleksy, Olga, Tatiana oraz służba dotarli tam na pokładzie statku „Ruś” w następnym miesiącu. Chłopiec ponownie zaczął cierpieć na ataki choroby po upadku z huśtawki. Doktor Jewgienij Botkin, który się nim opiekował, odnotował bóle stawów u Aleksego, a powtarzające się urazy wymagały stałej kontroli. W domu Ipatiewa, gdzie rodzina została przetrzymywana, rodzice wyznaczyli dla Aleksego osobny pokój, a jego siostry zamieszkały razem. W maju 1918 stan zdrowia Aleksego pogorszył się, ale mimo to prowadził pamiętnik, w którym opisywał swoje codzienne życie.
Śmierć
Aleksy Romanow został zamordowany w nocy z 16 na 17 lipca 1918 roku, razem z całą rodziną. W momencie śmierci miał niecałe 14 lat. Decyzja o egzekucji Romanowów zapadła w kwietniu 1918 roku. Wcześniej rozważano zorganizowanie procesu, jednak ostatecznie w obawie przed uwolnieniem cara przez przeciwników rewolucji, postanowiono o egzekucji wszystkich członków rodziny.
Według zeznań członków plutonu egzekucyjnego, w nocy z 16 na 17 lipca Romanowowie zostali wezwani do piwnicy, rzekomo w celu przygotowania do wyjazdu. Chorego Aleksego niósł na rękach ojciec. Po zajęciu miejsc, Jurowski ogłosił, że cała rodzina zostanie rozstrzelana. Mikołaj II próbował zaprotestować, ale został natychmiast zastrzelony przez Jurowskiego. Aleksy, choć także postrzelony, nie zmarł od razu. Po zabiciu jego sióstr, członkowie plutonu zorientowali się, że chłopiec wciąż żyje i usiłowali go zabić bagnetami. Nie wiedzieli, że w ubraniu Aleksego, podobnie jak w gorsetach sióstr, były ukryte rodowe klejnoty. Po nieudanych próbach zabicia go, Jurowski strzelił mu w głowę.
Pochówek
Po egzekucji ciała zamordowanych przewieziono do lasu w okolicy wsi Koptiaki, a następnie poćwiartowano i spalono, aby uniemożliwić identyfikację zwłok. Jakow Jurowski poinformował o egzekucji w szyfrowanej depeszy. 25 lipca 1918 roku „Izwiestia” informowały o straceniu byłego cara, zapewniając jednak, że jego rodzina jest w bezpiecznym miejscu. Ambasada niemiecka wielokrotnie dopytywała o los Romanowów, otrzymując uspokajające zapewnienia. Po przybyciu Białych do Jekaterynburga, odkryto ślady egzekucji w piwnicy. Chłopi z Koptiaków wskazali miejsce ukrycia ciał, jednak nie znaleziono szczątków Aleksego, co przez wiele lat żywiło teorie o jego cudownym ocaleniu i ucieczce.
W czerwcu 1991 roku szczątki Romanowów zostały odnalezione, a 17 czerwca 1998 roku pochowane w soborze Świętych Piotra i Pawła w Petersburgu. Wśród odnalezionych nie było ciał Aleksego i jego siostry Marii. Niedaleko od mogiły, w sierpniu 2007 roku, odkryto nieliczne szczątki ich szkieletów. Badania potwierdziły, że fragmenty kości należały do dwojga zaginionych dzieci Mikołaja II, chociaż Rosyjski Kościół Prawosławny domagał się dalszych badań, nie akceptując obecnego stanu wiedzy o ich tożsamości.
Kanonizacja i rehabilitacja
14 sierpnia 2000 roku Synod Biskupów Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego ogłosił Mikołaja II i jego rodzinę za cierpiących za wiarę, dokonując ich kanonizacji. Uznano ich postawę w czasie uwięzienia i głęboką wiarę. Romanowowie nie uzyskali tytułu „męczenników”, lecz „cierpiętników” (ros. страстотéрпец), ponieważ fakt wyznawania prawosławia nie był bezpośrednim powodem ich śmierci. Mimo to są uważani za męczenników w prawosławnej opinii publicznej. W 1981 roku rodzina carska została kanonizowana przez niekanoniczny Rosyjski Kościół Prawosławny poza granicami Rosji jako nowomęczennicy. Część duchownych głosiła, że Romanowowie padli ofiarą mordu rytualnego, jednak pogląd ten został odrzucony podczas ich kanonizacji przez Rosyjski Kościół Prawosławny.
1 października 2008 roku, po staraniach żyjących Romanowów, rosyjski Sąd Najwyższy ogłosił cara i jego rodzinę ofiarami represji politycznych, oficjalnie ich rehabilitując. Uchylono również wcześniejsze orzeczenia, które uniemożliwiały rehabilitację z powodu braku formalnego osądzenia rodziny.
Genealogia i dziedziczenie hemofilii
właśc. Maksymiliana Wilhelmina Maria z Hesji-Darmstadt
właśc. Maria Zofia Fryderyka Dagmara Glücksburg, księżniczka Danii
Zobacz też
- 5 Kijowski Pułk Grenadierów Jego Imperatorskiej Wysokości Naczelnika Carewicza Aleksego Mikołajewicza
- Gwardyjski Moskiewski Pułk Jego Imperatorskiej Mości Wielkiego Księcia Naczelnika Aleksego Mikołajewicza
Przypisy
Bibliografia
Elisabeth Heresch: Mikołaj II. „Tchórzostwo, kłamstwo i zdrada”. Gdynia: Uraeus, 1995. ISBN 83-85732-07-1.
Greg King, Penny Wilson: The Fate of the Romanovs. John Wiley and Sons, 2003. ISBN 0-471-20768-3.
Robert Massie: Nicholas and Alexandra. Dell Publishing Co., 1967, s. 137. ISBN 0-440-16358-7. (ang.).
Edward Radzinski: Jak naprawdę zginął car Mikołaj II. Warszawa: Warszawski Dom Wydawniczy, 1994. ISBN 83-85558-35-7.
