Aleksy II
Aleksy II, znany jako Aleksiej Michajłowicz Ridigier (ur. 23 lutego 1929 w Tallinnie, zm. 5 grudnia 2008 w Moskwie) był piętnastym patriarchą moskiewskim oraz całej Rusi i przewodził Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu w latach 1990–2008.
Urodził się w rodzinie rosyjskich emigrantów w Estonii, a jego ojciec od 1942 roku był prawosławnym duchownym. W 1949 roku ukończył seminarium duchowne w Leningradzie, a następnie studiował teologię na Leningradzkiej Akademii Duchownej. 11 kwietnia 1950 roku ożenił się z Wierą Aleksiejewą, a pięć dni później przyjął święcenia kapłańskie, obejmując probostwo w Jõhvi. Małżeństwo zakończyło się rozwodem jeszcze w tym samym roku. W 1959, będąc proboszczem w Tartu, złożył wieczyste śluby mnisze, przyjmując imię Aleksy. Dwa lata później został biskupem tallińskim i estońskim, a w 1964 roku awansował na arcybiskupa, a w 1968 roku na metropolitę. Od 1961 do 1985 roku pełnił także funkcję kanclerza Kościoła, zarządzając sprawami Patriarchatu Moskiewskiego.
W 1985 roku objął katedrę leningradzką. Pięć lat później, po śmierci patriarchy Pimena, został wybrany na jego następcę. W nowej rzeczywistości politycznej po upadku ZSRR skutecznie działał na rzecz uzyskania przez Rosyjski Kościół Prawosławny znaczącej pozycji społecznej i politycznej. W czasie jego urzędowania Kościół otworzył lub reaktywował tysiące parafii oraz setki klasztorów, nawiązał międzynarodowe kontakty, a także wznowił działalność charytatywną i współpracę z wojskiem oraz służbą więzienną. Współpracował z kolejnymi prezydentami Rosji, oczekując ochrony dla dominującej pozycji prawosławia w kraju. Zmarł w 2008 roku, najprawdopodobniej na skutek zawału serca.
Z dokumentów Archiwum Mitrochina wynika, że od 1958 roku był tajnym współpracownikiem KGB, używającym pseudonimu „Drozdow”.
Oprócz języka rosyjskiego, Aleksy II biegle posługiwał się także językiem estońskim.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Aleksy II pochodził z kurlandzkiego rodu szlacheckiego, który przyjął prawosławie w XVIII wieku. Jego przodkowie osiedlili się w Petersburgu, a po rewolucji październikowej w 1917 roku uciekli do Estonii. Ojciec Aleksego II, Michaił Aleksandrowicz Ridigier, ukończył gimnazjum w Estonii i pracował jako robotnik, a później jako księgowy. W 1942 roku przyjął święcenia kapłańskie po ukończeniu kursu teologicznego w Tallinnie. Matka, Jelena Josifowna z d. Pisariewa, była córką rosyjskiego oficera, który został rozstrzelany przez Czerwonych w trakcie rosyjskiej wojny domowej.
Aleksy Ridigier urodził się w 1929 roku, trzy lata po ślubie rodziców. Otrzymał imię na cześć Aleksego Człowieka Bożego. Wychowywał się w głęboko religijnej atmosferze, regularnie uczestniczył w pielgrzymkach do prawosławnych klasztorów, a szczególnie zapamiętał wizyty na Wałaamie. Początkowe wykształcenie zdobył w szkołach prywatnych, a następnie w placówce państwowej.
Od 1944 roku pełnił rolę psalmisty i hipodiakona arcybiskupa Pawła. W 1945 roku brał udział w przygotowaniach do ponownego otwarcia soboru Świętego Aleksandra Newskiego w Tallinnie, w którym był zakrystianem. Następnie pracował w cerkwiach Świętych Symeona i Anny oraz Narodzenia Matki Bożej. W 1946 roku zdał egzaminy wstępne do seminarium duchownego w Leningradzie, lecz nie został przyjęty ze względu na wiek. W kolejnym roku przystąpił do nauki na III roku seminarium. W 1949 roku, po ukończeniu, rozpoczął studia w Leningradzkiej Akademii Duchownej. Zdecydował się na zmianę trybu studiów na eksternistyczny, przyjął święcenia diakońskie i kapłańskie, a następnie rozpoczął pracę duszpasterską w parafii Objawienia Pańskiego w Jõhvi.
Służba kapłańska na terenie Estonii
11 kwietnia 1950 roku ożenił się z Wierą Aleksiejewą, córką kapłana prawosławnego. Cztery dni później został wyświęcony na diakona, a 16 kwietnia przyjął święcenia kapłańskie z rąk biskupa tallińskiego Romana. Jego stosunkowo szybkie przyjęcie święceń było związane z chęcią uniknięcia obowiązkowej służby wojskowej. Jeszcze w tym samym roku jego małżeństwo zakończyło się rozwodem.
Aleksy Ridigier kontynuował naukę w Akademii Duchownej, uzyskując dyplom kandydata nauk teologicznych w 1953 roku. W 1957 roku został przeniesiony do soboru Zaśnięcia Matki Bożej w Tartu, gdzie przeprowadził remont. W 1958 roku otrzymał godność protoprezbitera, a w marcu 1959 roku został dziekanem dekanatu Tartu-Viljandi, równocześnie zbierając materiały do pracy doktorskiej o historii prawosławia w Estonii.
Po śmierci matki w 1959 roku, Aleksy podjął decyzję o złożeniu wieczystych ślubów mniszych. 3 marca 1961 roku w Ławrze Troicko-Siergijewskiej został postrzyżony na mnicha, przyjmując imię Aleksy. Po tym wydarzeniu wrócił do Estonii, gdzie kontynuował służbę w Tartu. Wkrótce poznał metropolitę Mikołaja, który miał pozytywny wpływ na jego dalszą karierę.
Współpraca z KGB
Z dokumentów Archiwum Mitrochina wynika, że Aleksy został zwerbowany przez KGB w 1958 roku, przyjmując pseudonim „Drozdow”. Jego współpraca miała być motywowana patriotyzmem. Zachowane meldunki wskazują na pozytywną ocenę jego działań i sugerują wsparcie w uzyskaniu godności biskupa estońskiego.
Biskup
Biskup talliński i estoński
14 sierpnia 1961 roku Święty Synod Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego mianował go biskupem tallińskim i estońskim oraz locum tenens eparchii ryskiej. Na jego prośbę chirotonia biskupia odbyła się w Tallinnie, a nie w Moskwie. Po objęciu katedry, biskup Aleksy dowiedział się o planach zamknięcia Monasteru Piuchtickiego oraz 36 parafii, uznanych za „nierentowne”. Zorganizował wizytę delegacji Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego w monasterze, co przyczyniło się do jego uratowania. Jako przewodniczący Konferencji Kościołów Europejskich, organizował w klasztorze seminaria, a także walczył o zachowanie parafii uznanych za nierentowne.
W styczniu 1962 roku przestał być locum tenens eparchii ryskiej, a w listopadzie 1961 roku został wyznaczony na zastępcę przewodniczącego Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych, biorąc udział w międzynarodowych konferencjach. W 1964 roku został arcybiskupem i wszedł w skład Świętego Synodu.
Członek Świętego Synodu
23 czerwca 1964 roku został arcybiskupem, a w grudniu tego samego roku dołączył do Świętego Synodu jako stały członek. Jako kanclerz Patriarchatu Moskiewskiego, działał na rzecz zniesienia ograniczeń w chrzcie dzieci i dorosłych. W 1965 roku, oprócz dotychczasowych obowiązków, został przewodniczącym komitetu odpowiedzialnego za uczelnie teologiczne.
25 lutego 1968 roku, Aleksy (Ridigier) otrzymał godność metropolity. Brał udział w różnych komisjach synodalnych, a w 1973 roku przeszedł pierwszy zawał serca. W 1974 roku został uznany za biskupa lojalnego wobec ZSRR, co przyczyniło się do przetrwania Kościoła w Estonii.
W 1984 roku uzyskał tytuł doktora nauk teologicznych za pracę poświęconą historii prawosławia w Estonii.
Metropolita leningradzki
Jako metropolita leningradzki, Aleksy przyczynił się do odzyskania przez Rosyjski Kościół Prawosławny żeńskiego klasztoru św. Jana Rylskiego. W 1988 roku, po spotkaniu z Michaiłem Gorbaczowem, Kościół uzyskał pełną swobodę działania. W roku następnym został deputowanym, ale w późniejszych latach sprzeciwiał się duchownym pełniącym funkcje polityczne.
W latach 80. XX wieku jego autorytet znacznie wzrósł.
Patriarcha
Wybór na patriarchę
3 maja 1990 roku zmarł patriarcha Pimen. 6 czerwca tego samego roku Sobór Biskupów Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego wybrał trzech kandydatów, z których najwięcej głosów (37) uzyskał metropolita leningradzki. Ostateczne głosowanie miało miejsce 7 czerwca. Aleksy II otrzymał 166 głosów, a jego wybór został potwierdzony. 10 czerwca 1990 roku miała miejsce intronizacja w soborze Objawienia Pańskiego w Moskwie.
Działalność
Rozwój struktur Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego
W czasie urzędowania Aleksego II, Rosyjski Kościół Prawosławny rozpoczął ponowne otwieranie parafii i klasztorów zlikwidowanych w czasach radzieckich. W latach 1991–2004 reaktywowano piętnaście tysięcy cerkwi i pięćset monasterów. Na koniec życia Kościół liczył 29 263 parafii i 27 216 kapłanów. Aleksy II twierdził, że Kościół nie odzyskał jeszcze całej utraconej własności.
19 sierpnia 2000 roku dokonał ponownego poświęcenia soboru Chrystusa Zbawiciela w Moskwie, zburzonego przez władze stalinowskie. Kościół podjął działalność społeczną i charytatywną, a patriarcha prowadził kampanie na rzecz powrotu prawosławia na czołową pozycję w Rosji.
Pod jego przewodnictwem odbyły się 8 Soborów Biskupów, które rozwiązywały kluczowe problemy Kościoła.
Wobec upadku ZSRR i przemian politycznych w Rosji
Od początku urzędowania Aleksy II dążył do uznania Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego jako duchowego przewodnika Rosjan. W 1990 roku krytykował projekt nowej ustawy o wolności sumienia, a w tym samym roku Kościół uzyskał osobowość prawną. Podjął działania na rzecz wprowadzenia nauki religii w szkołach. Dzięki jego staraniom, Boże Narodzenie stało się dniem wolnym od pracy.
W sierpniu 1991 roku potępił pucz moskiewski, a w 1993 roku wystąpił jako mediator w kryzysie konstytucyjnym. W 1996 roku wziął udział w zaprzysiężeniu Borysa Jelcyna.
Podczas prac nad nową ustawą o wolności sumienia w 1997 roku, apelował o podkreślenie znaczenia prawosławia w historii Rosji, co zostało uwzględnione.
Relacje z innymi Kościołami
W 2007 roku podpisał akt zjednoczenia Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego z Rosyjskim Kościołem Prawosławnym poza granicami Rosji. W czasie jego urzędowania pogorszyły się relacje z Patriarchatem Konstantynopolitańskim, a Aleksy II sprzeciwiał się rozwojowi Kościoła katolickiego na terytorium byłego ZSRR. Krytykował również decyzje Kościołów protestanckich, które dopuszczały małżeństwa osób tej samej płci.
Sprawa biskupa Diomida
28 czerwca 2008 roku Święty Synod suspendował biskupa Diomida za działania prowadzące do rozłamu w Kościele. Po tej decyzji duchowny ogłosił anatemę na patriarchę Aleksego II oraz innych hierarchów.
Choroba i śmierć
Aleksy II od lat zmagał się z problemami zdrowotnymi, a w 2002 roku przeszedł udar mózgu. Zmarł 5 grudnia 2008 roku w swojej rezydencji. Jako oficjalną przyczynę śmierci podano zawał serca. Po jego śmierci miało miejsce nabożeństwo pogrzebowe w Soborze Chrystusa Zbawiciela w Moskwie, w którym uczestniczyli przedstawiciele różnych Kościołów i władz państwowych.
Reakcje
Dmitrij Miedwiediew oraz Władimir Putin wyrazili żal z powodu śmierci patriarchy, podkreślając jego wkład w odnowę Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.
Poglądy
Problemy ekonomiczne
Aleksy II uważał, że istnieje związek między gospodarką a moralnością. Krytykował brak troski o ludzi w kontekście sukcesów ekonomicznych. Podkreślał, że Kościół powinien angażować się w politykę społeczną w celu walki z biedą.
Rola Rosji
Patriarcha wierzył w szczególne znaczenie Rosji w historii i jej misję. Apelował o działania na rzecz etyki prawosławnej w społeczeństwie.
Wobec przemian
Aleksy II podkreślał potrzebę współpracy międzyreligijnej i przeciwdziałania antysemityzmowi. W 2007 roku wystąpił przed Zgromadzeniem Parlamentarnym Rady Europy, apelując o odpowiedzialność w podejmowaniu decyzji.
Odznaczenia i wyróżnienia
Aleksy II otrzymał liczne odznaczenia, w tym:
- Order św. Andrzeja
- Order „Za zasługi dla Ojczyzny” II i I stopnia
- Order Czerwonego Sztandaru Pracy
- Order „Przyjaźń” I klasy (Kazachstan, 2001)
- Order św. Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania
- Order Świętego Równego Apostołom Księcia Włodzimierza I i II stopnia
- Order Świętego Księcia Daniela Moskiewskiego I stopnia
- Order Świętego Innocentego, Metropolity Moskiewskiego I stopnia
- Order „Sławy i Chwały”
- Order Świętego Aleksego, Metropolity Moskiewskiego I stopnia
- Order Świętego Makarego, Metropolity Moskiewskiego I stopnia
- Order św. Dymitra Dońskiego I stopnia
- Order Świętego Męczennika Jana Ryskiego (Łotewski Kościół Prawosławny)
Honorowe obywatelstwa
- honorowe obywatelstwo Petersburga
- honorowe obywatelstwo Nowogrodu Wielkiego
- honorowe obywatelstwo Siergijew Posadu
- honorowe obywatelstwo Mordowii
- honorowe obywatelstwo Kałmucji
- honorowe obywatelstwo Moskwy
Doktoraty honoris causa
- Akademia Teologiczna w Debreczynie
- Wydział Teologiczny Uniwersytetu w Pradze
- Akademia Duchowna w Tbilisi
- Wydział Teologiczny Uniwersytetu Belgradzkiego
Upamiętnienie
W Tallinnie znajduje się plac noszący imię patriarchy, a także jego pomniki w różnych miejscach, w tym popiersie odsłonięte w 2012 roku w Tallinnie oraz w Mińsku.
