Aleksy I Romanow

Aleksy I Michajłowicz

Aleksy I Michajłowicz, po rosyjsku Алексей I Михайлович (urodzony 19 marca?/29 marca 1629 w Moskwie, zmarł 29 stycznia?/8 lutego 1676 tamże) był carem Rosji w latach 1645–1676. Był synem cara Michała I Romanowa (1613–1645) i ojcem trzech kolejnych carów z dynastii Romanowów: Fiodora III, Iwana V oraz Piotra I Wielkiego.

Dzieje

Na stanowisko cara został wybrany przez Sobór Ziemski, reprezentujący stany. Aleksy objął rządy w wieku 16 lat, był osobą głęboko pobożną, dbającą o splendor swojego dworu, jednak nie potrafił radzić sobie z kwestiami gospodarczymi. Udzielał ulg handlowych szybko bogacącym się kupcom i bojarom oraz przywilejów dla duchowieństwa. Z drugiej strony, wydany przez niego w 1649 roku kodeks sądowy, znany jako Ułożenie soborowe, wprowadził surowe kary za najmniejsze wykroczenia, a chłopi zostali całkowicie podporządkowani feudalnym właścicielom ziemskim. Zmiany te były szczególnie uciążliwe dla ludności miejskiej, szczególnie podwyższenie podatku od soli, co doprowadziło do licznych wystąpień chłopskich oraz protestów ze strony miast przeciwko bojarom i władzom. W wyniku największego z tych wystąpień, znanego jako „bunt solny”, car musiał częściowo wycofać się ze swoich decyzji.

W 1654 roku Rosja podpisała unię z Ukrainą w Perejasławiu, kierowaną przez hetmana Bohdana Chmielnickiego. To wydarzenie zainicjowało nową wojnę polsko-rosyjską, w trakcie której wojska rosyjskie zajęły Smoleńsk, całą Białoruś oraz część Litwy, w tym Wilno. Jednakże, z powodu epidemii oraz najazdu Szwedów na Rzeczpospolitą, walki zostały wstrzymane rozejmem w Niemieży, co doprowadziło do rozpoczęcia wojny ze Szwecją, która toczyła się jednak w sposób ospały i zakończyła rozejmem w 1658 roku. Po wycofaniu się Szwedów z Rzeczypospolitej i uznaniu przez hetmana Iwana Wyhowskiego zwierzchnictwa Rosji nad Ukrainą, Aleksy wznowił wojnę z Polską, która zakończyła się rozejmem andruszowskim w 1667 roku, w którym Rosja uzyskała ziemie smoleńskie, czernichowskie, siewierskie oraz całą Ukrainę Zadnieprzańską wraz z Kijowem.

Ze względu na swoją ogromną żarliwość religijną i częste modlitwy, Aleksy I został określony mianem „najcichszego”. Pod wpływem swojego otoczenia, znanego jako „kółko krzewicieli pobożności” (w skład którego wchodził m.in. patriarcha Nikon), car wprowadził zakazy używania instrumentów muzycznych, palenia tytoniu, organizowania „haniebnych przedstawień i zabaw”, przeklinania oraz picia alkoholu. Potępił także rozwiązłość seksualną i zwolnił z dworskiej służby karłów, a lutnie, uznawane za „diabelskie” instrumenty, nakazał spalić na stosie na Placu Czerwonym. W grudniu 1664 roku ogłosił, że wszyscy muszą stosować nowe zasady obrządku prawosławnego według reform wprowadzonych przez Nikona, a nieposłuszni mieli być karani śmiercią, często przez spalenie żywcem. Księżna Jewdokija Urusowa oraz szlachcianka Fieodosija Morozowa, które odmówiły podporządkowania się, zostały wygnane, uwięzione, poddane torturom i zagłodzone na śmierć na rozkaz Aleksego. Przywódca staroobrzędowców Awwakum Pietrow został zesłany, a jego żonę i dzieci pogrzebano żywcem na jego oczach.

W latach 1668–1671 w Rosji miały miejsce liczne bunty oraz powstania chłopskie, wywołane przez ucisk pańszczyźniany ze strony wielkich właścicieli ziemskich. Największe z nich, prowadzone przez Stiepana Razina, miało charakter wojny chłopskiej i objęło tereny nad dolnym Donem oraz prawie całe Powołże, a trwało dwa lata. Zakończyło się klęską powstańców, gdy regularne wojska carskie stłumiły opozycję chłopską z ciężkimi represjami. Aleksy był również kandydatem do korony polskiej w czasie elekcji w 1674 roku, mając wsparcie m.in. Michała i Krzysztofa Paców, marszałka wielkiego litewskiego Hilarego Połubińskiego, wojewody trockiego Marcjana Ogińskiego oraz wojewody witebskiego Antoniego Chrapowickiego.

Po śmierci cara Aleksego, rządy w Rosji przejął jego najstarszy, żyjący syn, Fiodor III (1676–1682).

Rodzina

16 stycznia?/26 stycznia 1648 roku Aleksy ożenił się z Marią Miłosławską, córką Ilji Daniłowicza Miłosławskiego. Małżeństwo okazało się udane i para doczekała się trzynaściorga dzieci: pięciu synów (dwóch z nich to przyszli carowie Fiodor III i Iwan V) oraz ośmiu córek. Drugą żoną Aleksego została Natalia Naryszkina, córka bojara Kiriłła Połujektowicza Naryszkina, którą poślubił 22 stycznia?/1 lutego 1671 roku. Z tego związku urodziła się trójka dzieci: syn – przyszły car Piotr I Wielki oraz dwie córki.