Aleksy I Komnen (ur. 1048, zm. 15 sierpnia 1118) był cesarzem bizantyjskim od 4 kwietnia 1081 roku, synem Jana Komnena i Anny Dalasseny.
Wywodził się z arystokratycznego rodu Komnenów z Azji Mniejszej, który posiadał znaczące wpływy na dworze już w czasach dynastii Dukasów. Na tron wstąpił w wyniku zamachu stanu, korzystając z wsparcia swoich braci (Izaaka i Adriana) oraz spowinowaconych z Dukasami, dzięki małżeństwu z Ireną Dukainą w 1077 roku. Był ojcem m.in. Anny Komneny i Jana II Komnena.
W chwili ascensji na tron, sytuacja Cesarstwa była niezwykle trudna – kraj był zagrożony najazdami Połowców i Kumanów z północy (zza Dunaju), Słowian Południowych z północnego zachodu, Normanów z południowej Italii oraz Turków seldżuckich ze wschodu, którzy po zwycięstwie w bitwie pod Manzikertem 19 sierpnia 1071 roku podbili niemal całą bizantyńską Azję Mniejszą. Słabość Cesarstwa potęgowały także wewnętrzne konflikty oraz niepokoje związane z działalnością sekt (manichejczycy, paulicjanie, bogomili) oraz poważna opozycja wewnętrzna (spiski wojskowe i senatorskie).
Aleksy, świadom zagrożeń oraz słabości państwa, umiejętnie stawiał czoła zarówno wrogom zewnętrznym, jak i wewnętrznym, wykorzystując środki militarne i dyplomatyczne. Po zawarciu układu pokojowego z Turkami w 1081 roku, skupił swoje ograniczone siły na trudnej i zmiennej walce z Normanami (1081–1085). W trakcie bitwy pod Dyrrachion 18 października 1081 roku, dzięki osobistemu męstwu, cudem uniknął śmierci lub niewoli. Mimo grożących niebezpieczeństw, Aleksy, jako doświadczony dowódca i odważny wojownik, samodzielnie prowadził wiele kampanii.
Po pokonaniu Normanów, w latach 1085–1090, bez znaczących osiągnięć starał się odeprzeć najazdy Połowców i Kumanów (z północy), Serbów (z zachodu) oraz Turków (ze wschodu). W 1086 roku Cesarstwo Bizantyńskie stanęło w obliczu zagrożenia ze strony Pieczyngów, sprzymierzonych z Bułgarami, którzy w 1090 roku usiłowali zdobyć Konstantynopol. 29 kwietnia 1091 roku, u stóp góry Lebunion w Tracji, Aleksy I Komnen odniósł druzgocącą klęskę Pieczyngów, eliminując zagrożenie dalszymi najazdami z ich strony. Po przywróceniu chwilowej potęgi Cesarstwa, zwrócił się do Zachodu z prośbą o dostarczenie żołnierzy zaciężnych, których w Bizancjum brakowało.
Ten apel został odebrany inaczej – w 1095 roku papież Urban II ogłosił projekt krucjaty przeciw Turkom, która miała na celu nie tyle pomoc Cesarstwu, co wyparcie muzułmanów z Ziemi Świętej. W 1096 roku Aleksy wymusił na krzyżowcach złożenie hołdu lennego oraz obietnicę, że odzyskane ziemie zostaną zwrócone Bizancjum. Sam dostarczył flotę do przewozu krzyżowców przez Bosfor.
Pod koniec swojego życia Aleksy szczególnie angażował się w ograniczenie wpływów sekt chrześcijańskich (głównie paulicjan i bogomiłów) w sposób pokojowy. Powodem mogło być zwłaszcza szybkie rozprzestrzenianie się wyznawców tych odłamów chrześcijaństwa na obszarze Cesarstwa w drugiej połowie XI wieku. Najprawdopodobniej w latach 1101–1104 miała miejsce debata duchowieństwa bizantyńskiego z bogomiłami, zorganizowana pod jego przewodnictwem. Natomiast w 1114 roku cesarz spotkał się z paulicjanami i bogomiłami w mieście Filipopol w Tracji. W wyniku tego spotkania miało miejsce odejście od wiary kilku tysięcy zwolenników tych sekt, których osadził w nowym mieście niedaleko Filipopola – Aleksjopol (Neokastron). Niemniej jednak, przynajmniej bogomilizm był już tak głęboko zakorzeniony, że nie udało się go znacząco osłabić.
W kulturze
Film
Postać Aleksego pojawiła się w rosyjskim filmie z 2000 roku pt. Rycarskij roman, który jest adaptacją powieści Waltera Scotta pt. Hrabia Robert z Paryża. W tej wersji rolę cesarza zagrał Wasilij Łanowoj.
Przypisy
