Aleksy Onufry Husarzewski, znany również jako Hussarzewski herbu Sas i Prus (ur. 1714, zm. 25 grudnia 1782), był polskim dyplomatą, królewskim komisarzem w Gdańsku oraz starostą lipieńskim.
Życiorys
Był synem Franciszka Kazimierza, porucznika piechoty królewskiej i dziedzica wsi Szczygły w ziemi łukowskiej (województwo lubelskie), oraz Marianny Szczygielskiej herbu Nowina. Miał sześciu braci: Jana, który był szambelanem króla Augusta III i stolnikiem smoleńskim, Karola, majora wojsk saskich, Wojciecha, majora wojsk polskich, a później pruskich, Ignacego, kapitana wojsk koronnych, Tomasza, księdza i profesora Akademii Wileńskiej, oraz Hieronima, kapitana gwardii królewskiej. Od młodości był związany z rodziną Poniatowskich i cieszył się ich zaufaniem. Około 1764 roku zaczął pełnić rolę nieformalnego przedstawiciela króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w Gdańsku, a od 1764 roku był komisarzem do spraw przyjęcia palowego, a od 1768 roku komisarzem palowym. W 1770 roku został mianowany generalnym komisarzem królewskim w Gdańsku, pełniąc tę funkcję aż do 1782 roku. Uważany był za zaufanego współpracownika Poniatowskiego i de facto ministra zagranicznej propagandy prasowej, odpowiadając m.in. za kontakty pomiędzy dworem królewskim a zagranicznymi gazetami, takimi jak Courier du Bas-Rhin oraz Nouvelles Extraordinaires de Divers Endroits.
Od dzieciństwa spędzał czas na dworze Stanisława Poniatowskiego, ojca przyszłego króla Polski, a później był dworzaninem i szambelanem Adama Stanisława Grabowskiego, biskupa chełmińskiego, a potem warmińskiego. Dzięki wsparciu finansowemu biskupa miał okazję podróżować do Rzymu, Wenecji i Neapolu, gdzie zainteresował się archeologią, szczególnie wykopaliskami w Herkulanum, co uczyniło go ekspertem w dziedzinie rzeźby antycznej. Około 1742 roku przebywał w Paryżu i Niderlandach, a po powrocie do kraju w 1744 roku otrzymał od króla patent kapitana wojsk koronnych.
W 1749 roku pełnił funkcję sekretarza w królewskiej komisji zajmującej się wewnętrznymi sporami Gdańska, a w 1750 roku został szambelanem. W 1759 roku prowadził w Gdańsku negocjacje z władzami miasta dotyczące rzekomo zalegających opłat należnych królowi z culagi. W 1764 roku król Stanisław August Poniatowski mianował go królewskim komisarzem w Gdańsku, gdzie jego głównym zadaniem było nadzorowanie poboru opłat należnych głowie państwa z cła palowego (od 1768 roku z pensją w wysokości 2000 dukatów). W 1766 roku uzyskał indygenat pruski, co było wymagane do objęcia stanowisk w tym regionie. Po rozszerzeniu jego obowiązków, w 1770 roku został królewskim komisarzem generalnym, co de facto odpowiadało pozycji rezydentów królewskich w Gdańsku, którzy nie byli obecni w mieście od 1753 roku. Był przeciwnikiem konfederacji barskiej i walczył w Gdańsku z ich zwolennikami, m.in. przechwytując i czytając korespondencję wspierającego ich francuskiego rezydenta, a następnie przesyłając listy z fałszywą pieczęcią do odpowiednich adresatów.
Początkowo niechętnie odnosił się do gdańszczan, postrzegając ich jako bardziej zainteresowanych autonomią miasta niż związkami z Rzeczpospolitą. Po dłuższym czasie spędzonym w mieście zmienił jednak zdanie i rozpoczął bliską współpracę z Radą Miejską. W okresie I rozbioru Polski sprzeciwiał się szykanom gospodarczym i politycznym ze strony Prus wobec Gdańska, domagając się od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wsparcia dla zagrożonego miasta. Uważany był za zaufanego człowieka Poniatowskiego oraz de facto ministra zagranicznej propagandy prasowej. Publikował materiały dotyczące sytuacji Gdańska w prasie zagranicznej, starał się nawiązać kontakty z Anglią i Rosją oraz utrzymywał stały kontakt z dworem polskim, informując go o wydarzeniach w Gdańsku i Prusach Królewskich (zachowała się bogata korespondencja).
Główne źródło jego utrzymania stanowiły zajmowane przez niego stanowiska, obrót pieniędzmi oraz starostwa. Władał kilkoma językami obcymi i przejawiał zainteresowanie literaturą, historią oraz sztuką. W Gdańsku wydał wiersze Adama Stanisława Naruszewicza. Od 1776 roku jego sekretarzem był Friedrich Ernst Hennig-Henninski (1750–1810), który po nagłej śmierci Husarzewskiego został jego następcą na tym stanowisku.
Od 1752 roku był żonaty z Magdaleną, córką podkomorzego różańskiego Karola Podoskiego herbu Junosza, która zmarła w wyniku komplikacji poporodowych po urodzeniu 4 maja 1765 roku córki Anny Teodory, pochowanej 8 lipca w gdańskim kościele św. Józefa. Z małżeństwa z Magdaleną miał również syna, który zmarł w wieku kilku lat oraz Karola Antoniego (ur. 12 czerwca 1755 roku w Lidzbarku Warmińskim), szambelana króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w 1814 roku otrzymał tytuł hrabiego od króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. Aleksy Onufry zmarł na atak serca i został pochowany 14 stycznia 1783 roku obok żony i córki w kościele św. Józefa.
Bibliografia
Jerzy Łojek: Polska inspiracja prasowa Holandii i Niemczech w czasach Stanisława Augusta, 1969
Historia Dyplomacji Polskiej – tom II 1572-1795, PWN Warszawa 1981, s. 547-548
Biogram IPSB
PAN Biblioteka Gdańska, sygn. Ms. 147.
„Historische und gelehrte Nachrichten”, nr 45, 1781, s. 444.
Cieślak Edmund, Husarzewski Aleksy Onufry, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994, s. 239-240.
Popiołek Bożena, Franciszek Husarzewski – szlachcic nieubogi, czyli pomyłka historyka, Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego 3, 2011, s. 31-47.
https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=HUSARZEWSKI_ALEKSY_ONUFRY,_komisarz_kr%C3%B3lewski
Przypisy
