Aleksy Deruga (29 września 1908 – 9 lutego 1981) był polskim historykiem specjalizującym się w dziejach nowożytnych oraz dyplomacji. Jego badania koncentrowały się na historii Cerkwi Prawosławnej w Rzeczypospolitej.
Życiorys
W latach 1915–1918 przebywał w Rosji. W okresie 1930–1934 studiował historię na Uniwersytecie Stefana Batorego, będąc uczniem Stanisława Kościałkowskiego. W 1934 roku rozpoczął pracę w Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie. W 1939 roku uzyskał doktorat pod kierunkiem Kościałkowskiego, a od tego samego roku był zatrudniony w Bibliotece Uniwersyteckiej w Wilnie. W latach 1940–1941 działał jako nauczyciel, a następnie jako kierownik gimnazjum, był także słuchaczem Niedzielnego Uniwersytetu Marksizmu-Leninizmu oraz seminarium marksistowskiego prowadzonego przez Stefana Jędrychowskiego. W czasie niemieckiej okupacji pracował jako urzędnik. Po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną, współtworzył Związek Patriotów Polskich w Wilnie. Od października 1945 roku mieszkał w Polsce, gdzie do 1946 roku pracował w Wojewódzkim Urzędzie Informacji i Propagandy w Bydgoszczy. W 1946 roku objął stanowisko dyrektora Polskiej Agencji Prasowej oraz jednocześnie wykładał w Akademii Nauk Politycznych. W lutym 1946 roku został członkiem PPR/PZPR, a od 1951 roku uczył w Szkołę Główną Służby Zagranicznej.
Wybrane publikacje
- Piotr Wielki a bazylianie potoccy, Wilno 1934.
- Biskup Józef Szumlański (1667-1708), Lwów 1935 („Collecta Theologica” 16 (1935), fasc. 3).
- Katolicyzm w Moskwie (1684-1704), Kraków 1935 („Przegląd Powszechny” 52 (1935), nr 11/12, s. 161-374).
- Regesta listów metropolity unickiego Leona Kiszki do ks. Karola Stanisława Radziwiłła, kanclerza W. lit. i jego żony (1705-1728), 1935.
- Jeszcze jeden rękopis bazylianina Jana Olszewskiego (†1723), Wilno 1936.
- Piotr Wielki a unici i unja Kościelna 1700-1711, Wilno: Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej 1936.
- Walka z rusyfikacją kościoła prawosławnego w Polsce w epoce Sejmu Wielkiego (1788-1792): (z powodu książki E. Sakowicza), Wilno 1936.
- Przyczynki do dziejów prawosławia w Dzisnie w latach 1789-1791, Wilno 1937.
- W sprawie bibliografii kościoła prawosławnego w Polsce (odpowiedź p. prof. K. Chodynickiemu), Wilno: nakładem autora 1937.
- Kościół prawosławny a sprawa „buntu” w 1789 r. we wschodnich województwach Rzplitej, Wilno 1938.
- Aktualność Żeromskiego, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1946.
- Historia dyplomatyczna Wielkiej Brytanii w latach 1898-1939. Cz. 1: Od splendid isolation do wybuchu pierwszej wojny światowej, Warszawa: Akademia Nauk Politycznych Zakład Wydawnictw 1950.
- Historia imperializmu niemieckiego: skrypt wykładów na Wydz. Dyplomatyczno-Konsularnym w roku akad. 1949/1950. Cz. 1: Imperializm niemiecki w okresie przejścia od „swobodnego” kapitalizmu domonopolistycznego [!] do imperializmu i wczesna doba walk o ponowny podział świata, Warszawa: Akademia Nauk Politycznych Zakład Wydawnictw 1950.
- Historia stosunków międzynarodowych od Komuny Paryskiej do Rewolucji Październikowej. Cz. 1: 1871-1898, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1955.
- Historia stosunków międzynarodowych od Komuny Paryskiej do Rewolucji Październikowej. Cz. 2: 1898-1917, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1955.
- Zarys dziejów Francji 1871-1914, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1957.
- Pierwsza wojna światowa 1914-1918, oprac. Aleksy Deruga, Janina Derużyna, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1960. Teksty Źródłowe do Nauki Historii w Szkole, nr 47.
- Sprawy międzynarodowe 1870-1914, oprac. Aleksy Deruga, Janina Derużyna, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1960. Teksty Źródłowe do Nauki Historii w Szkole, nr 40.
- Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. 4: Kwiecień 1921 – maj 1926, red. Natalia Gąsiorowska-Grabowska, I. A. Chrienow, t. 4 oprac. Aleksy Deruga, Warszawa: „Książka i Wiedza” 1965.
- Polityka wschodnia Polski wobec ziem Litwy, Białorusi i Ukrainy, 1918-1919, Warszawa: Książka i Wiedza 1969.
Bibliografia
- Mirosław Filipowicz, Wobec Rosji. Studia z dziejów historiografii polskiej od końca XIX wieku po II wojnę światową, Lublin 2000, s. 100-101.
- Michał Kozłowski, Nauczyciel i wychowawca. O uczniach Stanisława Kościałkowskiego [w:] Stanisław Kościałkowski pamięci przywrócony, red. Małgorzata Dąbrowska, Warszawa–Łódź IPN 2016, s. 130-179.
- Tadeusz Rutkowski, Nauki historyczne w Polsce 1944-1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2007, s. 39, przyp. 93.
