Aleksiej Nikołajewicz Kuropatkin (ros. Алексей Николаевич Куропаткин; urodził się 17 marca?/29 marca 1848 roku w powiecie chołmskim guberni pskowskiej, zmarł 16 stycznia 1925 roku w majątku Szeszurino, w powiecie toropieckim guberni pskowskiej) był generałem piechoty (1900), generałem adiutantem (1902) oraz rosyjskim Ministrem Wojny w latach 1898-1904. Często obwiniano go za kluczowe porażki Rosjan w trakcie wojny rosyjsko-japońskiej, szczególnie w bitwach pod Mukdenem i Liaoyang.
Życiorys
Kuropatkin rozpoczął swoją edukację w Korpusie Kadetów, a następnie uczęszczał do 1 Pawłowskiej Szkoły Wojskowej. W 1866 roku uzyskał stopień oficerski w 1 turkiestańskim batalionie strzeleckim i rozpoczął służbę w Turkiestanie. Brał udział w wojnach mających na celu podporządkowanie Azji Rosji w latach 1866–1868 oraz 1875–1877.
W 1874 roku ukończył Nikołajewską Akademię Sztabu Generalnego, po czym kontynuował służbę w Turkiestańskim Okręgu Wojskowym. Od 16 grudnia 1875 roku był starszym adiutantem sztabu okręgu, a od 1876 roku oficerem do zadań specjalnych sztabu. W 1877 roku został skierowany do sztabu głównego armii biorącej udział w wojnie rosyjsko-tureckiej 1877-1878, gdzie za swoje zasługi otrzymał order Świętego Jerzego 4. klasy oraz złotą broń. Od lipca 1877 roku pełnił funkcję starszego oficera do zadań specjalnych Naczelnego Dowódcy, Wielkiego Księcia Mikołaja Mikołajewicza. W okresie od września 1877 do września 1878 był szefem sztabu 16 Dywizji Piechoty, a od września 1878 roku adiunktem w Mikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego. Od sierpnia 1879 roku dowodził Turkiestańską Brygadą Piechoty, a następnie był przedstawicielem kierującym częścią azjatycką Sztabu Głównego oraz szefem sztabu awangardy Oddziału Kulczyńskiego i Oddziału Turkiestańskiego. W 1881 roku, za swoje dokonania, został odznaczony Orderem Świętego Jerzego 3. klasy. W marcu 1883 roku dołączył do Sztabu Głównego armii rosyjskiej, a 27 marca 1890 roku został dowódcą Wojsk Obwodu Zakaspijskiego. Od stycznia 1898 do 7 lutego 1904 roku pełnił funkcję ministra wojny oraz przewodniczącego Rady Wojennej.
Po rozpoczęciu wojny rosyjsko-japońskiej w 1904 roku, 7 lutego tego samego roku, został mianowany dowódcą Armii Mandżurskiej, kierując wszystkimi lądowymi siłami zbrojnymi walczącymi z Japonią. Działał zgodnie z doktryną pasywno-obronną, co przyczyniło się do klęski armii rosyjskiej. Od 13 października 1904 roku był Naczelnym Dowódcą wszystkich rosyjskich sił lądowych i morskich walczących z Japonią. Po przegranej bitwie pod Mukdenem 3 marca 1905 roku został usunięty z dowództwa i wezwany do Petersburga na rozmowę z carem, gdzie prosił o pozostawienie go na japońskim teatrze działań wojennych. 8 maja 1905 roku został mianowany dowódcą 1 Armii Mandżurskiej, ale 3 lutego 1906 roku, w związku z likwidacją tej armii, został usunięty z tego stanowiska i pozostawiony w świcie cara.
W czasie I wojny światowej Kuropatkin zgłaszał chęć skierowania go na front, lecz nie uzyskał poparcia od wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza (młodszego). 12 września 1915 roku został dowódcą Korpusu Grenadierów, jednak nie wykazał się umiejętnościami dowódczymi. 23 stycznia 1916 roku zorganizował atak na Niemców, wykorzystując dwa pułki i reflektory, jednak Niemcy zniszczyli reflektory ostrzałem artyleryjskim, co doprowadziło do znacznych strat w jego oddziałach. W styczniu 1916 roku objął dowództwo 5 Armii Frontu Północnego. W wyniku choroby generała Nikołaja Ruzskiego, 6 lutego 1916 roku otrzymał rozkaz objęcia obowiązków naczelnego dowódcy Frontu Północnego (obejmującego 1, 5, 12 Armię oraz 42 samodzielny Korpus). 21 marca rozpoczął operację mającą na celu zaangażowanie wojsk niemieckich i uniemożliwienie przerzutu ich sił pod Verdun, jednak operacja ta zakończyła się niepowodzeniem, a straty rosyjskie wyniosły 60 tysięcy żołnierzy. Po tej operacji Kuropatkin stwierdził, że wszelkie działania zaczepne rosyjskich wojsk nie mają sensu z powodu przewagi technologicznej Niemców. Na odprawie w Stawce 14 kwietnia wyraził swoje zdanie na ten temat. Pod wpływem generała A. A. Brusiłowa, Stawka podjęła decyzję o kontynuowaniu działań operacyjnych i wyznaczyła operację na 31 maja, w której główne uderzenie miało być przeprowadzone przez Front Zachodni, podczas gdy Fronty Północny i Południowo-Zachodni miały wspierać to działanie, a armie Kuropatkina miały prowadzić atak w kierunku Święcian. Generał Kuropatkin przygotował operację przeciwko spodziewanemu desantowi z Liflandii, a 12 Armia z jego frontu rozpoczęła przygotowania do działań przeciwko tyłom armii niemieckiej. W końcu czerwca został odwołany z pozycji dowódcy Frontu.
Od 22 lipca 1916 roku pełnił funkcję generała gubernatora Turkiestanu oraz dowódcy Siemireczeńskiego Kozackiego Wojska, gdzie kierował tłumieniem powstania w Turkiestanie.
Po rewolucji lutowej 30 lutego 1917 roku został usunięty ze stanowiska, chociaż formalnie był gubernatorem aż do 5 czerwca 1917 roku, kiedy to został wyznaczony na członka Aleksandrowskiego Komitetu Rannych.
Od maja 1917 roku do końca życia mieszkał w swoim byłym majątku w Szeszurino w powiecie chołmskim. Zorganizował wiejską szkołę, w której pracował jako nauczyciel, a także wykładał w szkole średniej. W latach 1918 i 1919 odmówił propozycji ambasadora francuskiego dotyczącej emigracji oraz współpracy z przedstawicielami oddziałów Białej Gwardii w walce przeciwko władzy sowieckiej. Został zamordowany przez bandytów i pochowany w swoim majątku. W 1964 roku na jego grobie postawiono pomnik z napisem „Założycielowi szkoły wiejskiej w Nagowsku”.
Był autorem prac dotyczących historii wojskowości oraz geografii wojskowej.
Odznaczenia
- Order Świętego Jerzego III i IV klasy
- Order Świętego Aleksandra Newskiego z Brylantami
- Order Orła Białego (Rosja)
- Order Świętego Włodzimierza II, III i IV klasy
- Order Świętej Anny I, II i III klasy
- Order Świętego Stanisława I, II i III klasy
- Złota Odznaka „Za Waleczność”
- Order Świętego Aleksandra (Bułgaria)
- Krzyż Wielki Legii Honorowej (Francja)
- Wielki Oficer Legii Honorowej (Francja)
- Kawaler Legii Honorowej (Francja)
- Order Lwa i Słońca II klasy (Persja)
- Order Gwiazdy Rumunii (Rumunia)
Bibliografia
- K. A. Zalesskij, I mirowaja wojna. Rukowoditieli i wojennaczalniki, „WECZE”, Moskwa 2000
- Bolszaja Sowietskaja Encykłopedia, t. 14, Moskwa 1973
