Aleksiej Nikołajewicz Kosygin
Aleksiej Nikołajewicz Kosygin (ros. Алексей Николаевич Косыгин, urodzony 8 lutego?/21 lutego 1904 w Petersburgu, zmarł 18 grudnia 1980 w Moskwie) był radzieckim politykiem i działaczem komunistycznym.
W latach 1940–1946 pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR, a od 1943 roku jednocześnie przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych RFSRR. Od 1942 roku, w czasie oblężenia Leningradu, działał jako pełnomocnik Komitetu Obrony Państwa. W 1946 roku wszedł w skład Biura Politycznego KC WKP(b), a w latach 1952–1960 był członkiem Prezydium KC KPZR. W okresie 1946–1964 zajmował stanowisko ministra różnych resortów, w tym ministra finansów, a także przewodniczył Państwowemu Komitetowi Planowania. W latach 1960–1964 był wicepremierem, a po wewnętrznym zamachu stanu i obaleniu N.S. Chruszczowa objął stanowisko premiera ZSRR, które piastował niemal do końca życia (przeszedł na emeryturę w październiku 1980, zaledwie dwa miesiące przed śmiercią).
Życiorys
Działalność przed objęciem urzędu premiera
Urodził się w Sankt Petersburgu w Rosji w rodzinie robotniczej. Jego ojcem był Nikołaj Ilijcz, a matką Matrona Aleksandrowna. Został ochrzczony w Kościele prawosławnym miesiąc po narodzinach, 7 marca. W trakcie rosyjskiej wojny domowej wstąpił do Armii Czerwonej. Po demobilizacji w 1921 roku ukończył Leningradzkie Technikum Spółdzielcze, a następnie pracował w spółdzielni w Nowosybirsku na Syberii. Był dumny ze swojej pracy w spółdzielni, często przytaczając hasło Włodzimierza Lenina – Współpraca drogą do socjalizmu. Pracował tam przez sześć lat. W 1927 roku wstąpił do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików), a w 1930 roku powrócił do Leningradu. W 1930 roku rozpoczął studia na Instytucie Włókiennictwa, które ukończył w 1935 roku, a następnie pracował jako dyrektor w branży włókienniczej. W 1938 roku został przewodniczącym Komitetu Wykonawczego Leningradzkiej Egzekutywy Rady Delegatów Ludzi Pracy przy lokalnej partii komunistycznej. W 1939 roku mianowano go Ludowym Komisarzem przemysłu włókienniczego i wszedł do Komitetu Centralnego partii. W 1940 roku objął stanowisko Wiceprzewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych, a w 1943 roku został przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych RFSRR. W trakcie II wojny światowej działał w Państwowym Komitecie Obrony ZSRR oraz był wiceprzewodniczącym Rady ds. Ewakuacji, odpowiedzialnej za ewakuację przemysłu z terenów zagrożonych przez III Rzeszę. W czasie blokady Leningradu organizował drogi dostaw oraz rurociąg na dnie jeziora Ładoga.
W latach 1946–1949 był kandydatem na członka Biura Politycznego. Pełnoprawne członkostwo uzyskał pod koniec rządów Józefa Stalina, ale stracił je w 1952 roku. W 1948 roku krótko zajmował stanowisko ministra finansów, a od 1949 do 1953 roku był ministrem przemysłu lekkiego. Jego zdolności administracyjne zwróciły uwagę Stalina, mimo że jego wynagrodzenie było stosunkowo skromne jak na radzieckie standardy. Szybki awans Kosygina spowodował, że stał się niepopularny wśród niektórych liderów, co rodziło w nim i jego rodzinie strach przed aresztowaniem w czasach stalinizmu. Po śmierci Stalina jego pozycja również była zagrożona w wyniku walki frakcyjnej. Mimo narastających podejrzeń, udało mu się przetrwać ten okres, utrzymując wysoką pozycję w KPZR. Po śmierci Stalina w 1953 roku został na krótko usunięty z urzędów, ale dzięki sojuszowi z Nikitą Chruszczowem powrócił do łask.
W 1957 roku został członkiem Państwowej Komisji Planowania i kandydatem na członka Biura Politycznego. Następnie awansował na przewodniczącego Państwowego Komitetu Planowania, a w 1960 roku został wicepremierem. Jako wicepremier odbył wiele zagranicznych podróży, uczestnicząc w misjach handlowych do Indii, Argentyny, Korei Północnej i Włoch. W czasie kryzysu kubańskiego był zwolennikiem poprawy relacji między ZSRR a Stanami Zjednoczonymi. Na 22. Zjeździe KPZR w 1961 roku odzyskał swoje miejsce w Biurze Politycznym.
Jako premier
Stosunki z Breżniewem i próby reform
Po dymisji Chruszczowa w październiku 1964 roku, Kosygin objął jego stanowisko jako premier. Współpracował z Leonidem Breżniewem (sekretarzem generalnym partii) oraz Anastasem Mikojanem i Nikołajem Podgornym jako przewodniczącym Prezydium Rady Najwyższej ZSRR. Nowe przywództwo miało bardziej konserwatywny charakter niż rząd Chruszczowa, jednak Kosygin z Podgornym i Andriejem Kirilenko stanowili najbardziej liberalne skrzydło. W październiku 1964 roku, podczas uroczystości dla radzieckich kosmonautów, Breżniew wezwał do wzmocnienia aparatu partyjnego, co rozpoczęło kampanię przeciwko Kosyginowi. Wiele gazet, w tym „Prawda” i „Kommunist”, krytykowało pracę Rady Ministrów, oskarżając Kosygina o niewłaściwe zarządzanie. Krytyka, szczególnie ze strony zwolenników Breżniewa, dotyczyła polityki Kosygina, która skutkowała większą produkcją dóbr konsumpcyjnych, kosztem wydatków na obronę i rolnictwo. Kosygin został osłabiony po 23. Zjeździe Partii, gdzie zarzucano mu budowanie gospodarki przypominającej kapitalizm. Jego rządy były dodatkowo osłabione przez wydarzenia takie jak konflikt nad Ussuri oraz operacja Dunaj, gdzie zajął umiarkowane stanowisko, co narażało go na krytykę ze strony twardogłowych komunistów. Kosygin był zwolennikiem negocjacji z Amerykanami, co doprowadziło do rozmów o Układzie o Ograniczeniu Zbrojeń Strategicznych. Niestety, w latach 70. nie udało mu się zreformować gospodarki, co zmusiło go do powrotu do tradycyjnych metod planowania gospodarczego, a w 1971 roku rozpoczął dziewiąty plan pięcioletni.
Polityka zagraniczna
Na początku swojej kadencji Kosygin zakwestionował prawo Breżniewa do reprezentowania ZSRR za granicą, twierdząc, że powinno to być w gestii szefa rządu. Choć ta polityka okazała się krótkotrwała, przyczyniła się do tego, że Henry Kissinger uznał Kosygina za rzeczywistego przywódcę Związku Radzieckiego. Pomimo prób liberalnych reform, Kosygin był postrzegany na Zachodzie jako polityk twardogłowy.
W czasie wojny sześciodniowej Kosygin został zaproszony przez prezydenta Lyndona B. Johnsona do rozpoczęcia rozmów radziecko-amerykańskich. Spotkanie miało miejsce w Glassboro i odbyło się w przyjaznej atmosferze. Relacje między ZSRR a USA poprawiły się po 1970 roku, kiedy to podpisano traktat moskiewski, regulujący stosunki z RFN.
Kosygin interesował się również relacjami z krajami Bliskiego Wschodu. W 1971 roku podpisał traktat o przyjaźni i współpracy z irackim rządem baasistowskim, kontynuując przyjaźń zapoczątkowaną za rządów Abd al-Karima Kasima. W trakcie wizyty delegacji afgańskiej w ZSRR, Kosygin oraz Andriej Kirilenko krytykowali ówczesnych afgańskich przywódców, Nur Mohammada Tarakiego i Hafizullaha Amina, określając ich jako stalinowców. Mimo to zgodził się na udzielenie Afganistanowi pomocy gospodarczej i wojskowej, odrzucając jednak możliwość radzieckiej interwencji, argumentując, że utrzymanie dobrych relacji z Zachodem, szczególnie z RFN, jest ważniejsze. Jego zdanie nie miało jednak wpływu na decyzje Biura Politycznego, które jednogłośnie poparło interwencję wojskową.
W 1966 roku brał udział w rozmowach między Indiami a Pakistanem jako mediator, co doprowadziło do podpisania deklaracji z Taszkentu. Z czasem Kosygin stał się głównym rzecznikiem w kwestii kontroli zbrojeń na arenie międzynarodowej.
Popierał reformy gospodarcze wprowadzane na Węgrzech przez rząd Jánosa Kádára oraz jego rolę jako lidera tamtejszej republiki ludowej. Kosygin wsparł odsunięcie Władysława Gomułki od władzy w Polsce, a jego miejsce zajął Edward Gierek, który wprowadził liberalne reformy gospodarcze w stylu kádárowskim, otwierając Polskę na kontakty ekonomiczne z Zachodem. Kosygin był zwolennikiem liberalizacji w krajach bloku wschodniego oraz otwierania się na Zachód, licząc, że zmniejszy to skalę dotacji ZSRR dla tych państw. W przypadku Czechosłowacji początkowo popierał reformy, jednak później uznał, że posunięcia poszły za daleko, a kluczowe dla liberalizacji powinny być reformy gospodarcze w stylu radzieckiego programu z 1965 roku.
Przez długi czas Kosygin nie chciał zaakceptować trwałości rozłamu chińsko-radzieckiego. W 1969 roku odwiedził Pekin w czasie wzrostu napięcia między mocarstwami, jednak zmienił zdanie, gdy uznał, że Chiny próbują rozszerzać swoje wpływy na Wietnam i inne kraje Azji.
Polityka gospodarcza
Pięciolatki
Ósma pięciolatka (1966–1970), wprowadzona za czasów Kosygina, uznawana jest za jeden z najskuteczniejszych okresów w historii radzieckiej gospodarki, zwłaszcza pod względem produkcji dóbr konsumpcyjnych. Dziewiąty plan pięcioletni (1971–1975), uchwalony na 23. Kongresie KPZR, został przesunięty w bardziej ortodoksyjną stronę na wniosek Breżniewa i był w realizacji znacznie mniej ambitny niż ósma pięciolatka. Kosygin obiecał zwiększenie produkcji żywności, odzieży i artykułów gospodarstwa domowego nawet o 50 procent. Plan przewidywał znaczny wzrost standardu życia obywateli oraz 40-procentowy wzrost dochodów pieniężnych społeczeństwa. Dziesiąty plan pięcioletni (1976–1981) został drastycznie zreformowany przez Breżniewa, który ograniczył postulowany przez Kosygina wzrost produkcji dóbr konsumpcyjnych. W rezultacie całkowita produkcja towarów konsumpcyjnych wyniosła tylko 26 procent. Kosygin był oburzony polityką gospodarczą narzuconą przez twardogłowych przywódców, a zwiększenie wydatków na obronę narodową uznał za politykę prowadzącą do ruiny ZSRR. Plan był mniej ambitny niż poprzednie, a wzrost przemysłowy był niższy od oczekiwanego, co pozostawiło radziecką gospodarkę w tyle za Zachodem.
Reforma Kosygina
Wzorując się na Chruszczowie, Kosygin próbował zreformować gospodarkę nakazową. W 1965 roku rozpoczął szereg modernizacji, znanych jako „reforma Kosygina”. Uważał, że zachodnia gospodarka przewyższa radziecką, dlatego dążył do zwiększenia wydajności radzieckiego przemysłu, wprowadzając elementy wolnego rynku i decentralizacji. Próbował uwolnić różne gałęzie gospodarki od scentralizowanej biurokracji państwowej. Część jego reform została zaproponowana przez Chruszczowa w 1964 roku, a niektóre były wcześniej postulowane przez ekonomistę Ewseja Libermana. Breżniew, w obliczu niskiego wzrostu gospodarczego, zgodził się na liberalne reformy. Reformy zostały wprowadzone w 336 przedsiębiorstwach przemysłu lekkiego.
Reforma Kosygina przyniosła sukces. Wynagrodzenia obywateli wzrosły prawie 2,5-krotnie. W 1970 roku płaca realna wynosiła 232,7 rubla, w porównaniu do 166,3 rubla przed reformą. Konsumpcja dóbr oraz produkcja samochodów i sprzętu AGD znacznie wzrosły. Z czasem jednak wrogość wobec reform zaczęła rosnąć. Kosygin stracił wiele przywilejów, które miał przed reformą, ale Breżniew nigdy nie zdołał usunąć go z urzędu premiera. Pozbawiony rzeczywistego wpływu na gospodarkę, skoncentrował się na programach mających na celu zwiększenie intensyfikacji produkcji i bezpieczeństwa żywnościowego. Zainicjował mniej znaczącą reformę gospodarczą w 1973 roku, mającą na celu osłabienie centralnych ministerstw i przekazanie większej kontroli regionalnym i republikańskim władzom. Reforma ta nie powiodła się z powodu obojętności Breżniewa i innych przywódców, a jedynie udało się utworzyć organizację reprezentującą interesy różnych przedsiębiorstw. Ostatnia próba reformy gospodarki miała miejsce w 1979 roku, ale nie została wprowadzona w życie z powodu rezygnacji Kosygina z urzędu rok później oraz konserwatywnego nastawienia jego następcy, Nikołaja Tichonowa.
Ostatni etap życia
W latach 70. Breżniew umocnił swoją władzę, nakładając na Kosygina konieczność omawiania wszystkich decyzji rządowych. Premier, wspierany przez twardogłową frakcję, dążył do zatrzymania reform. W tym czasie Kosygin podupadł na zdrowiu. Został hospitalizowany w październiku 1980 roku, a podczas pobytu w szpitalu złożył rezygnację ze sprawowanej funkcji. Zmarł samotnie 18 grudnia 1980 roku i został pochowany na placu Czerwonym w Moskwie. Po jego śmierci, na pogrzebie wygłoszono mowę przez dotychczasowych rywali politycznych, w tym Breżniewa. Dzięki próbom reform i dużemu poparciu społecznemu, Kosygin był pozytywnie oceniany także przez radzieckich dysydentów, w tym Andrieja Sacharowa.
Odznaczenia
Medal Sierp i Młot Bohatera Pracy Socjalistycznej (dwukrotnie, 20 lutego 1964 i 20 lutego 1974)
Order Lenina (sześciokrotnie – 7 kwietnia 1939, 22 lutego 1944, 20 lutego 1954, 20 lutego 1964, 20 lutego 1974 i 2 grudnia 1974)
Order Rewolucji Październikowej (20 lutego 1979)
Order Czerwonego Sztandaru (7 marca 1943)
Order Klementa Gottwalda (Czechosłowacja, 1979)
Order Białego Lwa I klasy (Czechosłowacja, 1970)
Krzyż Wielki Orderu Słońca Peru (Peru, 1970)
I medale.
Przypisy
Bibliografia
Archie Brown: The Rise & Fall of Communism. London: Bodley Head, 2009. ISBN 978-0-224-07879-5. (ang.).
Sharad Chauhan: Inside CIA: Lessons in Intelligence. APH Publishing, 2004. ISBN 978-81-7648-660-6. (ang.).
Jonathan Colman: A 'special relationship’?: Harold Wilson, Lyndon B. Johnson and Anglo-American relations 'at the summit’, 1964–68. Manchester University Press, 2004. ISBN 0-7190-7010-4. (ang.).
Con Coughlin: Saddam: His Rise and Fall. Wyd. 1st Harper Perennial ed., fully updated and rev. New York, NY: Harper Perennial, 2005. ISBN 978-0060505431. OCLC 68624343. (ang.).
Robert Vincent Daniels: The End of the Communist Revolution. London: Routledge, 1993. ISBN 978-0415061506. OCLC 52074893. (ang.).
Julia von Dannenberg: The Foundations of Ostpolitik: The Making of the Moscow Treaty between West Germany and the USSR. Oxford: Oxford University Press, 2008. ISBN 978-0-19-922819-5. OCLC 833544317. (ang.).
Jan Åke Dellenbrant: The Soviet Regional Dilemma: Planning, People, and Natural Resources. Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe, 1986. ISBN 978-0873323840. OCLC 13643669. (ang.).
Ruud van Dijk: Encyclopedia of the Cold War 2. Wyd. 1st ed. London: Routledge, 2008. ISBN 978-0415975155. (ang.).
Gregory Elliott, Moshe Lewin: The Soviet Century. London; New York: Verso Books, 2005. ISBN 978-1844670161. (ang.).
David A. Law: Russian Civilization. New York: Ardent Media, 1975. ISBN 978-0-8422-0529-0. (ang.).
Zhores Medvedev, Roy Medvedev: The Unknown Stalin. London: I.B. Tauris, 2006. ISBN 978-1585675029. (ang.).
Walter Moss: A History of Russia: Since 1855. Wyd. 2nd ed. London: Anthem Press, 2005. ISBN 978-1-84331-034-1. OCLC 56465528. (ang.).
Sidney Ploss: The Roots of Perestroika: The Soviet Breakdown in Historical Context. Jefferson: McFarland & Company, 2010. ISBN 978-0786444861. (ang.).
William Safire: Before the Fall: An Inside View of the Pre-Watergate White House. Da Capo Press, 1988. ISBN 978-0-306-80334-5. (ang.).
Robert Service: The Penguin History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century. Wyd. (3rd ed.). Penguin Books Ltd., 2009. ISBN 978-0141037974. (ang.).
Society for ContemporaryS.C. Studies Society for ContemporaryS.C., The Contemporary 23, New Delhi: R.N. Guha Thakurta for Contemporary Journals Ltd., 1979, OCLC 1606812 (ang.).
Robert G. Wesson: Lenin’s Legacy: The Story of the CPSU. Stanford, Calif: Hoover Press, 1978. ISBN 978-0817969226. (ang.).
Ilya Zemtsov: Chernenko: The Last Bolshevik: The Soviet Union on the Eve of Perestroika. New Brunswick, N.J., U.S.A.: Transaction Publishers, 1989. ISBN 978-0-88738-260-4. OCLC 18105747. (ang.).
Vladislav Martinovich Zubok: A Failed Empire: the Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev. UNC Press, 2007. ISBN 978-0807830987. (ang.).
