Aleksiej Jermołajewicz Ewert, po rosyjsku Алексе́й Ермола́евич Э́верт (urodzony 20 lutego?/4 marca 1857 w Moskwie, zmarł 10 maja 1926 w Wieriei) – generał piechoty od 1911 roku, generał adiutant od 1916 roku, generał armii Imperium Rosyjskiego.
Służba przed I wojną światową
Ukończył 1 Moskiewski Korpus Kadetów oraz 3 Aleksandrowską Szkołę Oficerską. W 1876 roku rozpoczął służbę jako oficer w Wołyńskim pułku strzelców Gwardii Cesarskiej. Brał udział w wojnie rosyjsko-tureckiej w latach 1877-78. W 1882 roku ukończył Nikołajewską Akademię Sztabu Generalnego, a po jej zakończeniu służył w Moskiewskim Okręgu Wojskowym. Od listopada 1882 roku pełnił funkcję starszego oficera w sztabie 3 Dywizji Piechoty, a od marca 1886 roku był oficerem do zadań specjalnych w Warszawskim Okręgu Wojskowym. W latach 1889–1890 dowodził batalionem w 40 Koływańskim pułku piechoty, a od grudnia 1888 roku był starszym oficerem do zadań specjalnych w dowództwie Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
Od 23 stycznia 1893 roku był szefem sztabu 10 Dywizji Piechoty, a od 6 października 1899 roku dowodził 130 Chersonskim pułkiem piechoty. Od 24 grudnia 1900 roku pełnił funkcję szefa sztabu 11 Korpusu Armijnego, a od 11 października 1903 roku 5 Korpusu Armijnego. W czasie wojny rosyjsko-japońskiej od października 1904 roku był generałem kwatermistrzem sztabu polowego naczelnego dowódcy Wojsk Lądowych i Morskich walczących przeciwko Japonii. Od 23 marca 1905 roku pełnił funkcję szefa sztabu 1 Armii Mandżurskiej gen. Kuropatkina. Za udział w operacji mandżurskiej w 1906 roku został uhonorowany złotą bronią. Od 18 kwietnia 1906 roku był szefem Sztabu Głównego, a od 21 maja 1908 roku dowodził 13 Korpusem Armijnym i pełnił funkcję atamana wojskowego Zabajkalskiego Wojska Kozackiego.
I wojna światowa
1914
W trakcie mobilizacji przed wybuchem I wojny światowej, na bazie okręgu formował oddziały. Po klęsce armii gen. A. W. Samsonowa w celu stabilizacji frontu w rejonie Grodno-Augustów utworzono 10 Armię, w skład której wszedł 22 Korpus Armijny, na dowódcę którego został wyznaczony 11 sierpnia gen. Ewert. 22 sierpnia objął dowództwo 4 Armii w miejsce gen. A. von Zalca w Front Południowo-Zachodni. W dniach 26–27 sierpnia organizował obronę 4 Armii w rejonie Bełżec-Turobin. 29 sierpnia, po okrążeniu 4 Armii, 30 sierpnia gen. Ewert zmusił do odwrotu atakującą grupę gen. G. Kummera, stabilizując sytuację pod Lublinem. 2 września Korpus Grenadierów gen. I. I. Mrozowskiego, 3 Kaukaski Korpus Armijny i 18 Korpus Armijny zaatakowały X Korpus Austro-Węgier w rejonie Trawniki, przerywając front w rejonie Suchdołu. 4 września z części 4 Armii sformowano 9 Armię. W dniach 4-5 września gen. Ewert prowadził walki przeciwko 1 Armii austro-węgierskiej gen. V. Dankla. W rejonie Tarnawki (na południe od Lublina) w dniach 5-6 września siłami 3 KA rozbito grupę gen. Woyrscha. Rosjanie wzięli do niewoli około 15 tysięcy żołnierzy i zdobyli 55 dział. 6 września wojska 1 Armii rozpoczęły odwrót. W dniach 17-18 września armia gen. Ewerta wyszła na San i siłami 3 Kaukaskiego Korpusu opanowała Sieniawę, zdobywając 27 dział.
22 września podczas posiedzenia Stawki podjęto decyzję o wycofaniu 4 Armii z frontu i skierowaniu jej w rejon Iwangorodu (Dęblin). 18 września, za walki we wrześniu, został odznaczony orderem św. Jerzego 4 stopnia. 7 października rozpoczął nieudane natarcie z forsowaniem Wisły w rejonie Iwangorodu i Puław. 11 października przeprawił swoje wojska na prawy brzeg. 10 października 1914 roku, w celu poprawy sytuacji 2 Armii gen. S. M. Szejdemana, rozpoczął natarcie z rejonu Iwangorodu. Tego dnia 3 Kaukaski KA rozpoczął 15-dniową bitwę pod Kozienicami siłami 15 KA. Na pomoc skierowano 17 KA gen. P. P. Jakowlewa. 21 października wojska rosyjskie zdobyły Kozienice. 23 października, wspierając siły 9 Armii gen. P. A. Leczickiego, rozpoczął natarcie na Radom, broniony przez 1 Armię austro-węgierską. 28 października Radom został zdobyty. 3 listopada Ewert zdobył Kielce, zmuszając armię gen. Dankla do odwrotu. 15 listopada rozpoczął natarcie na Częstochowę siłami czterech korpusów, jednak napotkał opór grupy wojsk niemieckich gen. Woyrsza oraz 1 Armii austro-węgierskiej.
Po ciężkich walkach 18 listopada został zmuszony do wycofania lewego skrzydła. 19 listopada zlikwidował próbę obejścia prawego skrzydła przez jednostki 2 Armii Austro-Węgier, ale przeciwnik dokonał wyłomu na styku armii Ewerta i 9 Armii. Wyłom został zlikwidowany przez siły 9 Armii. 21 listopada z sukcesem uderzył na IV Korpus Austro-Węgier, jednak po wycofaniu sił Frontu Północno-Zachodniego natarcie zostało wstrzymane.
1915
Armia Ewerta brała udział w bitwie galicyjskiej, w ramach operacji na lewym brzegu Wisły. Do czerwca 1915 roku znajdowała się na lewym brzegu Wisły, opierając się o twierdzę Iwangorod i składając się z 36, 15, 25 Korpusów Armijnych oraz Korpusu Grenadierów. Po rozpoczęciu ofensywy gen. A. von Mackensena na lewe skrzydło armii, Korpus Grenadierów oraz 25 KA zostały dyslokowane na prawy brzeg Wisły. 4 lipca jednostki 4 Armii austro-węgierskiej zaatakowały korpusy Ewerta. Armia została wzmocniona przez 15 KA z 3 Armii. Podczas bitwy Tanewskiej w dniach 21–24 czerwca wojska austro-węgierskie zostały odparte, a jednostki Ewerta zadały im znaczne straty pod Urzędowem. 19 lipca Ewert otrzymał rozkaz o dyslokacji Armii zza Wisły; tego dnia jednostki gen. Woyrscha uderzyły na Korpus Grenadierów, zmuszając Ewerta do przyspieszenia wycofania. W trakcie bitwy pod Lublinem i Chełmem w dniach 22 lipca – 1 sierpnia 1915 roku skutecznie odpierał natarcie 4 Armii austro-węgierskiej. 29 lipca niemieckie siły przekroczyły Wisłę i zajęły obronę na prawym brzegu. Wszelkie próby zlikwidowania wyłomu siłami 26 KA i 16 KA prowadziły do dużych strat. 21 sierpnia wojska niemieckie zadały poważne straty 16 Korpusowi oraz Korpusowi Grenadierów, a wojska gen. Ewerta rozpoczęły wycofywanie się na Siedlce i Grabowiec. Za dowodzenie armią w czasie walk w maju 1915 roku pod Opatowem, w czerwcu 1915 roku w rejonie Lublina oraz za przeprowadzenie we wrześniu 1915 roku manewru, który uniemożliwił wyłom armii niemieckiej pod Dźwińskiem i Smorgoniami, gen. Ewert został odznaczony Orderem św. Jerzego 3 stopnia, a w grudniu mianowany generałem adiutantem.
Po mianowaniu gen. M. W. Aleksiejewa na szefa sztabu Kwatery Głównej, gen. Ewert 20 sierpnia 1915 roku objął stanowisko naczelnego dowódcy wojsk Frontu Zachodniego.
1916
W połowie marca 1916 roku, na posiedzeniu Stawki, Front Zachodni przeprowadził bezskuteczną operację zaczepną w kierunku Święcian – Wiłkomir. 14 kwietnia, podczas posiedzenia Stawki, podjęto decyzję, że przy istniejącym technicznym wyposażeniu wojsk operacje zaczepne nie będą miały powodzenia. Jednakże pod presją gen. A. A. Brusiłowa podjęto decyzję o natarciu na dzień 31 maja. Kierunek głównego uderzenia z rejonu Mołodeczno na Oszmiany i Wilno powierzono Frontowi Zachodniemu, podczas gdy Front Północny i Front Południowo-Zachodni miały współdziałać w operacji.
Po otrzymaniu rezerw i zwiększeniu sił 2 i 4 Armii w rejonie Mołodeczna do 480 tysięcy żołnierzy, gen. Ewert rozpoczął długotrwałe przygotowania do ofensywy. W przeddzień 31 maja zmienił plan operacji, kierując główne uderzenie na Baranowicze zamiast na Wilno, przerzucając sztab 4 Armii. Natarcie odłożył na 13 czerwca, a następnie na 17 czerwca. Pod koniec maja 1916 roku w skład Frontu (szef sztabu gen. Michaił Fiodorowicz Kwieciński) wchodziły 2 Armia (dowódca gen. Władimir Smirnow), 3 Armia (dowódca gen. Leonid Lesz), 4 Armia (dowódca gen. Aleksandr Rogoza) oraz 10 Armia (dowódca gen. Jewgienij Radkiewicz). W wyznaczonym terminie (22 maja) wojska Frontu Południowo-Zachodniego rozpoczęły ofensywę, odnosząc sukces i zadając klęskę armii austro-węgierskiej. 13 czerwca Korpus Grenadierów z 3 Armii przeprowadził nieudaną operację pod Stołowiczami. Gen. Ewert ponownie spowodował w Stawce odłożenie operacji na 3 lipca. 24 czerwca przekazał z 3 Armii do Frontu Południowo-Zachodniego 31 KA, a pozostałe Korpusy podporządkował 4 Armii, której zadaniem było główne uderzenie na Baranowicze. W dniach 3–8 lipca 4 Armia rozpoczęła ofensywę na Baranowicze, odnosząc niewielki sukces taktyczny, tracąc około 80 tysięcy żołnierzy. 9 lipca decyzją Stawki główne uderzenie powierzono wojskom Frontu Południowo-Zachodniego, a wojska Frontu Zachodniego miały wstrzymywać ewentualne działania przeciwnika.
Kierując działaniami Frontu, wiązał wojska przeciwnika, uniemożliwiając im skierowanie się na południe. 12 sierpnia do Frontu Zachodniego włączono wojska 3 Armii oraz Armii Specjalnej, działające w kierunku Kowelskim. 16 sierpnia Ewert wydał rozkaz wyznaczający ofensywę na 28 sierpnia, jednak później przełożył natarcie na 6 września. Po przygotowaniu artyleryjskim wstrzymał operację, uznając, że ze względu na początek jesiennych powodzi nie ma ona szans powodzenia. 7 września przeprowadził jedynie rekonesans na Czerwiszeńskim przyczółku. 23 września przekazał Armię Specjalną Frontowi Południowo-Zachodniemu.
1917
Podczas planowania kampanii 1917 roku zaproponował uderzenie w kierunku Wilna siłami 46 dywizji. Sprzeciwił się planowi opracowanemu przez gen. W. Gurko i A. Łukomskiego. W ramach nowego planu operacji zatwierdzonego przez gen. Aleksiejewa, zadaniem Frontu gen. Ewerta było przeprowadzenie pomocniczego uderzenia siłami 10 Armii.
Gdy 2 marca 1917 roku gen. Aleksiejew zaproponował, by zwrócić się poprzez naczelnym najwyższym dowódcą do cara Mikołaja II o abdykację, Ewert odpowiedział, że swoją opinię wyda wtedy, gdy usłyszy opinie generałów N. Ruzskiego i gen. A. Brusiłowa. Po zapoznaniu się z ich opiniami, wysłał telegram do Mikołaja II, w którym powołując się na fakt, że na wojsko „w jego obecnym składzie … nie można liczyć”, pisał, że „nie znajdując innego wyjścia, bezgranicznie oddany Waszej Cesarskiej Mości, prosi Waszą Cesarską Mość, dla zbawienia Ojczyzny i Dynastii, o podjęcie decyzji uzgodnionej z przewodniczącym Dumy… jako widocznie jedynej, sposobnej zaprzestanie rewolucji i zbawienie Rosji od plagi anarchii”.
Po rewolucji lutowej 1917 roku został odwołany z dowództwa Frontu, 22 marca zwolniony ze służby i przeszedł na emeryturę. Mieszkał w Smoleńsku, a następnie w Wieriei, gdzie zajmował się pszczelarstwem.
Odznaczenia
Order Świętego Jerzego III klasy (1915)
Order Świętego Jerzego IV klasy (1914)
Order Orła Białego (Rosja) (1915)
Order Świętego Aleksandra Newskiego (1915)
Order Świętego Włodzimierza II klasy (1912)
Order Świętej Anny I klasy (1907)
Order Świętego Stanisława I klasy z Mieczami (1906)
Order Świętego Włodzimierza III klasy (1903)
Order Świętego Włodzimierza IV klasy (1899)
Order Świętej Anny II klasy (1895)
Order Świętego Stanisława II klasy (1888)
Order Świętej Anny III klasy (1885)
Order Świętego Stanisława III klasy z Mieczami (1879)
Order Świętej Anny IV klasy (1878)
Bibliografia
Bolszaja Sowietskaja Encykłopedia t. 29, str. 554, Moskwa 1969–1978
K. A. Zaleskij, I mirowaja wojna. Prawitieli i wojennaczalniki, wyd. WECZE, Moskwa, 2000
K. A. Zaleskij, Kto był kim w II wojnie światowej. Sojusznicy Niemiec, Moskwa, 2003
Przypisy
