Aleksiej Botian

Aleksiej Nikołajewicz Botian

Aleksiej Nikołajewicz Botian (ros. Алексей Николаевич Ботян, biał. Аляксей Мікалаевіч Бацян, Aleksander Bocian, ps. „Alosza”; urodził się 10 lutego 1917 roku we wsi Czertowica na Wileńszczyźnie, a zmarł 13 lutego 2020 w Moskwie) był Białorusinem, długoletnim pracownikiem radzieckich służb specjalnych, a także żołnierzem Wojska Polskiego w czasie wojny obronnej (według własnych słów, które nie mają potwierdzenia w polskich dokumentach). Uznawany był za radzieckiego wywiadowcę, dywersanta i partyzanta podczas II wojny światowej, któremu rosyjska propaganda przypisuje m.in. uratowanie Krakowa (na co brak dowodów), a także tytuł Bohatera Federacji Rosyjskiej.

Życiorys

Po zakończeniu szkoły podstawowej został powołany do Wojska Polskiego. Brał udział w wojnie obronnej 1939 roku, gdzie jako podoficer dowodził pododdziałem artylerii przeciwlotniczej, który w rejonie Warszawy miał zestrzelić trzy niemieckie bombowce. Po klęsce polskich sił wojskowych próbował dotrzeć do Rumunii, jednak w okolicach Lwowa został wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną. Udało mu się uciec, wracając na rodzinne tereny Wileńszczyzny, gdzie otrzymał obywatelstwo sowieckie. Pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej i angażował się w działalność Komsomołu. Wiosną 1941 roku wyjechał do Moskwy, gdzie ukończył szkołę wywiadowczą NKWD.

Po ataku III Rzeszy na Związek Radziecki został oficerem Samodzielnej Brygady Strzelców Zmotoryzowanych Specjalnego Przeznaczenia, która podlegała IV Zarządowi NKWD (w 1943 roku przekształconej w dywizję, a wraz z IV Zarządem podporządkowanej NKGB). W listopadzie tego samego roku stanął na czele grupy zwiadowczo-dywersyjnej, która została przerzucona na tyły frontu. Uczestniczył w walkach obronnych w Moskwie, a od 1942 roku działał na terenach okupowanej zachodniej Ukrainy i Białorusi. Prowadził operacje wywiadowcze zarówno samodzielnie, jak i w ramach oddziałów partyzanckich. W 1943 roku objął stanowisko zastępcy ds. wywiadu w oddziale partyzanckim mjr. Wiktora A. Karasiowa, walczącego m.in. na Żytomierszczyźnie. Przyjął pseudonim „Alosza”. Na początku września tego roku przewodził akcji wysadzenia niemieckiego komisariatu w Owruczu, za co został nominowany do tytułu Bohatera Związku Radzieckiego.

Na początku maja 1944 roku, na czele dwudziestoośmioosobowej grupy partyzanckiej, przeszedł na tereny południowego polskiego obszaru w celu zorganizowania wywiadu w rejonie Krakowa. Brał udział w różnych akcjach partyzanckich, w tym 16/17 maja 1944 roku, kiedy to wspólnie z oddziałami Armii Ludowej im. Langiewicza, Głowackiego i Narutowicza, zajął Iłżę na cztery godziny, rozbijając miejscowe więzienie i uwalniając przetrzymywanych, niszcząc niemieckie sklepy oraz organizując akcję zaopatrzeniową i ostrzeliwując lokalny posterunek żandarmerii. Utrzymywał dobre relacje z Batalionami Chłopskimi, natomiast z oddziałami Armii Krajowej miał napięte stosunki, gdyż na polecenie Sowietów prowadził rozpoznanie miejscowych sił AK.

Według powszechnie obowiązującego w Rosji przekazu, w styczniu 1945 roku uratował Kraków przed zniszczeniem przez Niemców, wysadzając ładunki wybuchowe zgromadzone na Zamku Królewskim w Nowym Sączu. Jest to nieprawda, ponieważ akcję tę przeprowadzili żołnierze Batalionów Chłopskich pod dowództwem Tadeusza Dymela (patrz hasło: Zamek Królewski w Nowym Sączu). Ponadto, jest mało prawdopodobne, aby wody Jeziora Rożnowskiego mogły dotrzeć do Krakowa z odległości ponad stu kilometrów.

Prawdopodobnie w pierwszych dniach maja 1945 roku doszło do nieudanego zamachu na A.N. Botiana ze strony AK. Został on przerzucony na terytorium Czechosłowacji.

Po wojnie Aleksiej Botian służył na stanowisku kapitana bezpieczeństwa państwowego w I Zarządzie Narkomatu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR (od 1946 roku Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR, a od 1954 roku Komitet Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR). W tym czasie realizował wiele misji zagranicznych, ponownie pracując w Czechosłowacji. Pełnił funkcję konsultanta Grupy Specjalnego Przeznaczenia Wympieł i awansował do stopnia pułkownika bezpieczeństwa państwowego. W 1983 roku przeszedł na emeryturę, a do 1989 roku pracował w KGB jako cywilny specjalista. 9 maja 2007 roku dekretem Prezydenta Federacji Rosyjskiej otrzymał tytuł Bohatera Federacji Rosyjskiej za „męstwo i heroizm, które wykazał podczas operacji oswobodzenia polskiego miasta Krakowa i uniemożliwienia jego zniszczenia przez niemieckich faszystów w czasie Wielkiej Wojny Ojczyźnianej 1941–1945.”

W 2017 roku, z okazji setnych urodzin, został odznaczony Orderem „Za zasługi dla Ojczyzny”.

Życie prywatne

Ożenił się z Czeszką Heleną Gincel (Galina Władimirowna Botian) i posługiwał się językami polskim, czeskim oraz niemieckim. Mieszkał w Moskwie.

W literaturze

Rosyjskie media twierdzą, że Aleksiej Botian był pierwowzorem tytułowego bohatera powieści „Major Wicher” autorstwa Juliana Siemionowa, wchodzącej w skład cyklu powieści o radzieckim agencie „Justusie”, aczkolwiek Stirlitz pełni tu rolę drugoplanową. W rzeczywistości głównym pierwowzorem „Majora Wichra” był Jewhenij Berezniak, Ukrainiec. „We współczesnej Rosji Ukrainiec nie może być herosem, więc zamieniono go na Rosjanina czystej krwi, Aleksieja Botiana – wyjaśnia Krystyna Kurczab-Redlich. – Telewizja rosyjska zaprezentowała także film „Szczęście wywiadowcy”, który rzekomo rekonstruuje fikcyjne akcje ratowania Krakowa z Aleksiejem Botianem w roli głównej. W ocenie historyków to część realizacji planu prezydenta Władimira Putina, mającego na celu przywrócenie ZSRR i Rosji głównej roli w historii II wojny światowej.

Powieść „Major Wicher” opowiada o akcji ocalenia Krakowa przed zniszczeniem. W rzeczywistości nie istniał żaden taki plan. W znanych archiwaliach niemieckich, polskich i zagranicznych nie ma żadnych dowodów na to, że o tym planie dyskutowano. Istniał jedynie niemiecki plan zabezpieczenia Wawelu przed potencjalnymi sowieckimi bombami lotniczymi. Niemcy zaminowali, zgodnie z obowiązującymi regułami wojny, mosty na Wiśle oraz elektrownię i gazownię. Mosty zostały wysadzone. Ale jaki interes mogliby mieć Niemcy w zniszczeniu Krakowa? – pyta retorycznie historyk profesor Andrzej Chwalba z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Odznaczenia

Federacja Rosyjska

• Złota Gwiazda Bohatera Federacji Rosyjskiej – 9 maja 2007
• Order „Za zasługi dla Ojczyzny” IV klasy – 2017
• Order Męstwa IV klasy
• Medal jubileuszowy „50-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal jubileuszowy „60-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal jubileuszowy „65-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal jubileuszowy „70-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Pamiątkowa Odznaka „75 lat bitwy pod Moskwą”
• i inne

Związek Radziecki

• dwukrotnie Order Czerwonego Sztandaru
• Order Wojny Ojczyźnianej I klasy
• Order Czerwonego Sztandaru Pracy
• Medal „Za zasługi bojowe”
• Medal 100-lecia urodzin Lenina
• Medal „Partyzantowi Wojny Ojczyźnianej” I klasy
• Medal „Za obronę Moskwy”
• Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal jubileuszowy „Czterdziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal Weterana Sił Zbrojnych ZSRR
• Medal jubileuszowy „30 lat Armii Radzieckiej i Floty”
• Medal jubileuszowy „40 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal jubileuszowy „50 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal jubileuszowy „60 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal jubileuszowy „70 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal „Za nienaganną służbę” I klasy
• Medal „Za nienaganną służbę” II klasy
• Odznaka „Zasłużony Funkcjonariusz KGB”
• W 1943 roku został przedstawiony do tytułu Bohatera Związku Radzieckiego za zniszczenie Gebietskommissar w Owruczu, gdzie zginęło 80 oficerów hitlerowskich, jednak wniosek o nagrodzenie Botiana został odrzucony.

Polska Ludowa

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Złoty Medal „Polakom byłym żołnierzom Armii Czerwonej”

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Biografia Aleksieja N. Botiana (jęz. rosyjski). svr.gov.ru [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-14)].
• (jęz. rosyjski)
• (jęz. rosyjski)
• Artykuł dotyczący działalności partyzanckiej Aleksieja N. Botiana podczas II wojny światowej