Aleksiej Nikołajewicz Arbuzow (ros. Алексей Николаевич Арбузов; urodził się 13/26 maja 1908 roku w Moskwie, zmarł 20 kwietnia 1986 roku tamże) był rosyjskim dramaturgiem, znanym z tworzenia popularnych sztuk lirycznych o tematyce społeczno-obyczajowej.
Życiorys
Arbuzow przyszedł na świat w rodzinie inteligentów; jego ojciec, pochodzący ze szlachty, był handlowcem. Dzieciństwo spędził w warunkach dostatku, ucząc się prywatnie i spędzając wakacje nad morzem, mimo częstych kłótni rodziców.
Na początku I wojny światowej rodzina przebywała na wybrzeżu rygskim, skąd szybko się ewakuowali. Następnie przenieśli się z Moskwy do Piotrogrodu, gdzie od 1916 roku Arbuzow uczęszczał do prywatnego gimnazjum, nie kończąc jednak państwowej szkoły. W tym czasie jego ojciec opuścił rodzinę, gdy Arbuzow miał 8 lat.
W wyniku rewolucji październikowej, a także z powodu poważnej choroby matki i jej późniejszej śmierci, w wieku 11 lat stał się sierotą, co zmusiło go do życia na ulicy oraz pobytu w kolonii dla trudnej młodzieży.
W jego życiu nastąpił przełom, kiedy zetknął się z teatrem. W Wielkim Teatrze Dramatu w Leningradzie obejrzał przedstawienie „Zbójcy”, na podstawie dramatu Schillera, które było grane dla czerwonoarmistów przed ich wyruszeniem na front. Wrażenia z tego spektaklu były na tyle silne, że Arbuzow regularnie uczęszczał na wszystkie przedstawienia w tym teatrze, znając cały repertuar na pamięć.
Jego sytuacja życiowa nieco się poprawiła, gdy zamieszkał z ciotką W. Sawicz, jednak nie podjął nauki w szkole średniej.
W wieku 14 lat rozpoczął pracę jako statysta w Teatrze Maryjskim w Leningradzie, a w wieku 16 lat zapisał się do studia dramatu prowadzonego przez Pawła Gajdieburowa, znanego aktora i reżysera. Po ukończeniu nauki dołączył do trupy Objazdowego Teatru, gdzie mógł realizować się jako aktor, reżyser i dramaturg. Wiosną 1928 roku opuścił teatr, aby z grupą młodych aktorów założyć „Cech Dramatu Eksperymentalnego”. Po rozpadzie zespołu wziął udział w tworzeniu kolejowego teatru objazdowego, który występował w małych miastach rosyjskich. Z braku dramaturga w zespole Arbuzow zaczął pisać sztuki. Jego debiutanckim utworem był „Kłass” (1930), który został wystawiony w Leningradzkim Krasnym Teatrze, ale nie odniósł sukcesu.
Po niepowodzeniach na początku lat 30. XX wieku przeniósł się do Moskwy i dołączył do Teatru im. W. Meyerholda, który skupiał wokół siebie młodych twórców pod przewodnictwem Erasta Garina.
Pierwszym znaczącym sukcesem Arbuzowa była komedia „Szestiero lubimych” (1935, 1958).
W maju 1938 roku, wspólnie z Walientinem Płuczekiem i Aleksandrem Gładkowem, założył Państwowe Moskiewskie Studio Teatru, znane również jako „Arbuzowskie Studio”. To tam powstał dramat „Gorod na zarie” (1941). Po niemieckim ataku na ZSRR studio przekształcono w teatr frontowy, który zakończył działalność po wojnie.
Największym sukcesem literackim Arbuzowa był dramat „Tania”, wystawiany w wielu miastach, w tym w Nowosybirsku, Smoleńsku i Jarosławiu. Najbardziej znaną inscenizacją była ta zrealizowana w Teatrze Rewolucji przez Andrieja Łobanowa, z Mariją Babanową w roli tytułowej, dla której pisarz stworzył ten dramat.
Arbuzow stał się jednym z najbardziej znanych dramaturgów w ZSRR. Jego sztuki były z powodzeniem wystawiane na scenach teatrów na całym świecie, a w ZSRR cieszyły się dużym zainteresowaniem (np. „Irkucka historia” była wystawiana ponad 9000 razy w latach 1960-1961).
Oprócz działalności literackiej wspierał młodych pisarzy, takich jak Wołodin, Wampiłow oraz Pietruszewska. Na początku lat 70. organizował warsztaty dla młodych dramaturgów. W 1980 roku uhonorowano go Nagrodą Państwową ZSRR.
Zmarł 20 kwietnia 1986 roku, a jego miejsce spoczynku znajduje się na Cmentarzu Kuncewskim w Moskwie.
Twórczość
Dramaty
1930 – Kłass (ros. Класс)
1935 – Dalniaja doroga (ros. Дальняя дорога)
1935, 1958 – Szestiero lubimych (ros. Шестеро любимых)
1938, 1946 – Tania: Sceny dramatyczne w 4 aktach, ośmiu odsłonach (ros. Таня)
1941, 1957 – Gorod na zarie (ros. Город на заре)
1942 – Biessmiertnyj (ros. Бессмертный) – napisana wspólnie z Aleksandrem Gładkowem
1943, 1954 – Domik w Czerkizowie (ros. Домик в Черкизове) – nowa wersja powstała w 1954 roku pod tytułem Domik na okrainie (ros. Домик на окраине)
1947 – Wstriecza s junostju (ros. Встреча с юностью)
1952 – Jewropiejskaja chronika (ros. Европейская хроника)
1954 – Lata wędrówek (ros. Годы странствий)
1959 – Irkucka historia (ros. Иркутская история)
1960 – Godzina dwunasta (ros. Двенадцатый час)
1961 – Stracony syn (ros. Потерянный сын)
1963 – Nas gdie-to żdut (ros. Нас где-то ждут)
1965:
Gdy wraca młodość (ros. И вновь встреча с юностью…)
Mój biedny Marat (ros. Мой бедный Марат)
1967 – Noc spowiedzi (ros. Ночная исповедь)
1968 – Szczęśliwe dni (ros. Счастливые дни несчастливого человека)
1970 – Opowieść starego Arbatu (ros. Сказки старого Арбата)
1971 – Wybór (ros. Выбор)
1972:
Ten miły, stary dom… (ros. В этом милом старом доме)
Mojo zagladenje (ros. Моё загляденье)
1974 – Światła wieczoru (ros. Вечерний свет)
1975 – Staromodna komedia (ros. Старомодная комедия)
1976 – Ożydanije (ros. Ожидание)
1978 – Okrutne zabawy (ros. Жестокие игры)
1981 – Wspomnienie (ros. Воспоминание)
1983 – Pobieditielnica (ros. Победительница)
1984 – Winowatyje (ros. Виноватые)
Scenariusze
1974 – Tania (ros. Таня)
1978 – Staromodna komedia (ros. Старомодная комедия)
1982 – Skazki, skazki, skazki Starogo Arbata (ros. Сказки, сказки, сказки Старого Арбата)
Przypisy
Bibliografia
Źródła w języku rosyjskim
Nota biograficzna Arbuzowa w Encyklopedii Teatralnej. [dostęp 2013-12-09]. (ros.).
Biografia Arbuzowa na portalu Peoples.ru. [dostęp 2014-03-11]. (ros.).
Biografia Arbuzowa na portalu Chronos. [dostęp 2014-03-11]. (ros.).
Biografia Arbuzowa na portalu Krugoswiet. [dostęp 2014-03-11]. (ros.).
