Aleksiej Andrejewicz Arakczejew (ros. Алексей Андреевич Аракчеев; urodził się 4 października 1769, zmarł 3 maja 1834 w Gruzinie, rejon czudowski) – był generałem armii Imperium Rosyjskiego, ministrem wojny Rosji oraz jednym z najbliższych współpracowników cara Aleksandra I w drugim okresie jego panowania.
Życiorys
Młodość. Kariera wojskowa
Arakczejew pochodził z rodziny szlacheckiej. Jego ojciec, Andriej Andriejewicz, służył w Preobrażeńskim Pułku Lejbgwardii i zrezygnował z służby w stopniu porucznika, po czym ożenił się z Jelizawietą Witlicką. Matka miała znaczący wpływ na jego wychowanie, ucząc go przywiązania do pracy, ładu i dyscypliny. Aleksiej uczył się podstaw matematyki oraz czytania i pisania w domu, pod okiem miejscowego psalmisty cerkiewnego. W 1785 roku został przyjęty do jednej z czołowych szkół wojskowych w kraju – szlacheckiego korpusu artylerii i wojsk inżynieryjnych w Petersburgu. Jako kadet osiągał znakomite wyniki w nauce, szczególnie w przedmiotach wojskowych, jednakże miał trudności z przedmiotami ogólnohumanistycznymi. W szkole nauczył się języka niemieckiego, a język francuski opanował słabiej. W 1786 roku, za osiągnięcia w nauce oraz zaangażowanie w nauczanie młodszych kadetów, otrzymał srebrny medal, a w 1787 roku został jednym z najlepszych absolwentów i objął stanowisko wykładowcy matematyki oraz artylerii w korpusie.
W 1792 roku, będąc już porucznikiem artylerii, został skierowany na służbę do oddziałów wielkiego księcia Pawła Piotrowicza w Gatczynie, następcy tronu rosyjskiego. Na jego polecenie awansował na kapitana artylerii, a w 1793 roku na majora. W tym czasie Arakczejew objął dowództwo wszystkich wojsk stacjonujących w Gatczynie. Po trzech latach awansował na podpułkownika, a Paweł I pozostał jego protektorem także po objęciu tronu. W 1797 roku Arakczejew został mianowany generałem-majorem, komendantem Petersburga, generałem-kwatermistrzem całej armii rosyjskiej oraz otrzymał tytuł barona. Paweł I powierzył mu również zadanie kształcenia następcy tronu, Aleksandra Pawłowicza, w zakresie nauk wojskowych. W następnym roku Arakczejew na krótko stracił łaskę cara, ale w 1799 roku Paweł I mianował go inspektorem całej rosyjskiej artylerii i nadał mu tytuł hrabiowski. Wkrótce ponownie popadł w niełaskę i został przywrócony do służby dopiero w 1803 roku na swoje poprzednie stanowisko. W trakcie pięcioletniej działalności jako inspektor artylerii zreorganizował całkowicie oddziały podległe mu. Historycy oceniają go jako zdolnego organizatora wojskowego, jednak nie był strategiem.
W 1808 roku został ministrem wojny, gdzie przeprowadził kolejne reformy w armii rosyjskiej, w tym w systemie zaopatrzenia i edukacji wojskowych. Podczas wojny rosyjsko-szwedzkiej w latach 1808–1809 był autorem manewru, który polegał na przejściu wojsk rosyjskich przez zamarzniętą Zatokę Botnicką, co umożliwiło przeniesienie walk na teren przeciwnika i przyczyniło się do włączenia Finlandii do Imperium Rosyjskiego. Arakczejew pełnił funkcję ministra wojny do 1810 roku, kiedy to zrezygnował, protestując przeciwko zatajeniu przed nim projektu utworzenia Rady Państwa. Na żądanie Aleksandra I objął jednak stanowisko kierownika departamentu spraw wojskowych w Radzie Państwa. W trakcie wojny francusko-rosyjskiej w 1812 roku oraz kampanii antynapoleońskiej w latach 1813-1814 był jednym z najbliższych współpracowników cara, chociaż odmówił przyjęcia tytułu feldmarszałka w dowód uznania.
Najbliższy współpracownik cara Aleksandra I
Od 1814 roku Arakczejew stał się najbliższym współpracownikiem cara Aleksandra I, odpowiadając za wszystkie kwestie związane z polityką wewnętrzną kraju. Cieszył się całkowitym zaufaniem cara. W opinii publicznej Arakczejew, postrzegany jako pedantyczny i służbisty, miał decydujący wpływ na zmianę kursu politycznego Aleksandra I, który przed wojną 1812 prowadził liberalną politykę wewnętrzną. W rzeczywistości jednak generał był przede wszystkim efektywnym wykonawcą rozkazów cara, który z biegiem czasu stawał się coraz bardziej apodyktyczny i tracił zainteresowanie wieloma problemami politycznymi swojego państwa. Okres wpływów Arakczejewa w historiografii nazywa się arakczejewszczyzną.
Z polecenia Aleksandra I, w latach 1816–1821, Arakczejew zajął się planowaniem i organizacją systemu osiedli wojskowych, gdzie żołnierze w czasie wolnym od działań wojennych mieli, obok regularnych ćwiczeń, zajmować się rolnictwem (podobny projekt został opracowany w 1810 roku, ale nie mógł zostać zrealizowany z powodu wybuchu wojny). Despotyczny sposób organizacji osiedli, wprowadzający skrajnie surowy rygor, doprowadził do porażki całego projektu – w osiedlach miały miejsce zamieszki i bunty, co skłoniło następcę Aleksandra I, Mikołaja I, do ich rozwiązania.
W latach 1823–1824 Arakczejew był związany z tzw. „prawosławną opozycją” lub „partią rosyjską” – grupą konserwatywnych działaczy państwowych i cerkiewnych (w tym metropolita petersburski Serafin (Głagolewski)). Przyczynił się do wprowadzenia zakazu działalności lóż masońskich w Rosji oraz do zdymisjonowania w 1824 roku Aleksandra Golicyna, ministra spraw duchownych i oświecenia narodowego, którego oskarżono o niewystarczającą pobożność.
W czerwcu 1825 roku, na polecenie Aleksandra I, Arakczejew miał udaremnić spisek dekabrystów, wykryty przez tajną policję. Nie podjął jednak natychmiastowych działań, wstrząśnięty zamordowaniem swojej długoletniej faworytki, Nastazji Minkiny, ekonomki z jego majątku w Gruzinie. Po niespodziewanej śmierci cara w tym samym roku i objęciu tronu przez jego brata Mikołaja I, Arakczejew został zdymisjonowany ze wszystkich zajmowanych stanowisk.
Ostatnie lata
W kwietniu 1826 roku Mikołaj I udzielił Arakczejewowi urlopu na czas nieokreślony, zezwalając mu na wyjazd na leczenie za granicą. Po powrocie generał osiedlił się w swoim majątku w Gruzinie i zrezygnował z dalszego angażowania się w politykę. Skupił się na reorganizacji swojego majątku, gdzie urządził szpital dla chłopów i wprowadził surowe kary za lenistwo i pijaństwo. Zmarł w 1834 roku.
Uwagi
Przypisy
