Aleksandrowska Wojskowa Akademia Prawnicza
Aleksandrowska Wojskowa Akademia Prawnicza, znana również jako Aleksandrowska Wojskowa Akademia Prawa (ros. Александровская Военно-юридическая академия), to jedna z czołowych uczelni wojskowych w Rosji, przeznaczona dla starszych oficerów Armii Imperium Rosyjskiego. Została założona w 1867 roku w Sankt Petersburgu jako Wojskowa Akademia Prawnicza (ros. Военно-юридическая академия, do 1908) i specjalizowała się w kształceniu oficerów dyplomowanych w zakresie prawa.
Akademia ta jest jedną z nielicznych uczelni na świecie, która koncentruje się na kształceniu prawników wojskowych.
Historia i rozwój
W XVIII i na początku XIX wieku w Rosji audytorzy, odpowiedzialni za dokumentację w sprawach sądowych, byli wybierani spośród niższych urzędników i pracowników biurowych, którzy zdobywali praktyczne doświadczenie w trakcie służby. W 1832 roku w Petersburgu, w ramach batalionu kantonistów, powstała szkoła audytorska. Wśród jej pierwszych uczniów znajdowali się absolwenci Wojskowego Instytutu Nauczycielskiego, którzy wyróżnili się podczas stłumienia buntu w guberni nowogrodzkiej w 1831 roku.
W 1846 roku szkoła została przekształcona w szkołę audytorską, a w 1867 roku zmieniono jej nazwę na wojskową szkołę prawną. Obie placówki były zamkniętymi instytucjami edukacyjnymi, które oferowały ogólną oraz specjalistyczną edukację prawną młodym ludziom, kierowanym następnie do służby w departamencie audytu jako urzędnicy państwowi. W 1865 roku, w kontekście reformy sądownictwa wojskowego, uznano za konieczne mianowanie stałych członków planowanych sądów wojskowych spośród oficerów posiadających wykształcenie prawnicze.
W 1866 roku profesorowie Uniwersytetu Petersburskiego, Czebyszew-Dmitriew i Łochwicki, otrzymali zadanie zaznajomienia generałów i oficerów sztabowych, którzy mieli zostać przewodniczącymi i sędziami sądów wojskowych w Petersburgu i Moskwie, z zasadami prawa karnego i postępowania sądowego. Wkrótce po tym w szkole audytorskiej otwarto klasy oficerskie, które przyjęły 35 uczniów z armii oraz 5 oficerów marynarki.
30 marca 1867 roku klasy oficerskie zostały przekształcone w Wojskową Akademię Prawniczą, oferującą dwuletni program nauczania. Kształcenie miało charakter wysoko specjalistyczny i obejmowało jedynie to, co było niezbędne dla prawników wojskowych, ze szczególnym uwzględnieniem prawa karnego i postępowania sądowego (zarówno powszechnego, jak i wojskowego).
Reformy i zmiany
Jednoczesne funkcjonowanie dwóch instytucji wojskowych w departamencie wojskowym – szkoły (która w 1869 roku uzyskała status wyższej uczelni) oraz akademii – doprowadziło do dyskusji na temat likwidacji jednej z nich. W 1872 roku powołano szereg komisji do zbadania tej kwestii, a Główny Wojskowy Zarząd Sądowy opowiedział się za zlikwidowaniem akademii. W 1875 roku tymczasowo wstrzymano przyjmowanie nowych studentów.
Jednak P. O. Bobrowski, nowo mianowany komendant akademii, dzięki wsparciu ministra wojny, hrabiego D. A. Milutina, obronił jej istnienie. W 1878 roku szkoła prawa wojskowego została zlikwidowana, a akademia przekształcona na nowych zasadach.
Zgodnie z tymczasowymi przepisami z 19 czerwca 1878 roku w akademii wprowadzono 3-letni program studiów, w którym pierwsze dwa lata poświęcono przedmiotom ogólnym, a ostatni rok specjalistycznym przedmiotom prawa wojskowego. Liczba studentów została ustalona na 45 oficerów (po 15 na każdym kierunku) i 10 urzędników państwowych, którzy ukończyli studia prawnicze na uniwersytetach.
W 1882 roku zlikwidowano nabór spośród służby cywilnej, a w 1891 roku zatwierdzono Regulamin Wojskowej Akademii Prawnej. W 1899 roku akademia przyjęła nazwę Aleksandrowskiej na cześć cesarza Aleksandra II, który był jej fundatorem.
Kryteria przyjęć i program nauczania
Zgodnie z obowiązującymi przepisami do akademii przyjmowano oficerów o stopniu nie wyższym niż kapitan sztabowy gwardii lub kapitan innych rodzajów sił zbrojnych, którzy pełnili służbę w stopniu oficerskim przez co najmniej 4 lata. Przyjęcie odbywało się na podstawie wyników egzaminów z przedmiotów takich jak historia literatury rosyjskiej, historia, geografia, fizyka, chemia i administracja wojskowa.
Osoby, które ukończyły studia wyższe w zakresie nauk prawnych, mogły ubiegać się o przyjęcie bezpośrednio do klasy starszej. Studenci studiów stacjonarnych otrzymywali zwiększoną pensję oraz stypendium na książki. Akademia kształciła w zakresie prawa karnego, cywilnego, administracji wojskowej oraz postępowania karnego, a także języków obcych i praktycznego prawa wojskowego.
Każdy oficer musiał na końcu kursu złożyć pracę pisemną na wybrany temat, która była oceniana przez komisję. Absolwenci z pozytywnymi wynikami otrzymywali prawo do noszenia odznaki akademickiej, a ci, którzy ukończyli kurs na poziomie 2, wracali do swoich jednostek.
Honorowi członkowie i współpraca międzynarodowa
Honorowym prezydentem akademii został hrabia D. A. Milutin, a w gronie honorowych członków znaleźli się P. O. Bobrowski, A. N. Kuropatkin i N. N. Masłowv. Od 1880 roku akademia zaczęła kształcić także oficerów armii serbskiej i bułgarskiej.
Statystyki i zakończenie działalności
W okresie funkcjonowania akademii (1866–1904) studia ukończyło 794 oficerów (w tym 48 oficerów marynarki wojennej oraz 19 oficerów armii serbskiej i bułgarskiej) oraz 35 urzędników państwowych. Spośród absolwentów 161 osób (76,3%) wstąpiło do wydziału sądownictwa wojskowego przed 1878 rokiem, a od 1878 do 1891 roku – 181 osób (80,1% wszystkich absolwentów). Do 1910 roku Akademię Aleksandrowską ukończyło 902 oficerów, a łącznie około 1000 prawników wojskowych. Akademia została zamknięta w grudniu 1917 roku.
Komendanci Akademii
- 25.12.1875 – 01.01.1897 – generał major (generał porucznik) Pawieł Bobrowski;
- 26.01.1897 – 30.07.1905 – generał porucznik Florenty Płatonow;
- 24.09.1905 – 06.10.1908 – generał porucznik (od 22.04.1907 generał piechoty) Władimir Baskow;
- 16.06.1908 – 25.02.1911 – generał major (od 06.12.1908 generał porucznik) Nikołaj Kirilin;
- 25.02.1911 – 21.05.1912 – generał porucznik Michaił Borodkin;
- 06.04.1912 – 04.08.1917 – generał major (od 04.14.1913 generał porucznik) Aleksiej Zwonnikow.
Wykładowcy Akademii
- Konstantin Kawielin;
- Nikołaj Niekludow;
- Siergiej Berszadski;
- Nikołaj Siergiejewski;
- Nikołaj Korkunow;
- Władimir Kuzmin-Karawajew;
- Dmitri Bessonow.
Znani absolwenci
Absolwenci – Polacy, generałowie:
- Kajetan Afanasowicz (ur. 1854);
- Paweł Chrzanowski (1846–1914);
- Konstanty Dowbor-Muśnicki;
- Marcin Gabriałowicz;
- Bronisław Ginejko (ur. 1857);
- Leon Iwanowski (1869–1943);
- Witold Koreywo (ur. 1859);
- Piotr Koreywo (1856–1923);
- Olgierd Szczerbowicz-Wieczór;
- Modest Romiszewski;
- Jan Konrad Roszkowski (1855–1926);
- Henryk Rylke (1845–1917);
- Władysław Tomaszewicz;
- Aleksander Wojewódzki.
Przypisy
Bibliografia
- Волков С.В. Русский офицерский корпус. – М.: ЗАО Центрполиграф, 2003. ISBN 5-9524-0605-X;
- Praca zbiorowa: Военно-юридическая академия. [w:] Офицеры русской императорской армии [on-line]. 22 maja 2022. [dostęp 2025-04-04]. (ros.)
